Czesław Zgorzelski - Romantyzm w Polsce.pdf - Romantyzm - aramanda

Czesþaw Zgorzelski

ROMANTYZM W POLSCE

Szkic popularno-syntetyczny

Charakterystyka romantyzmu jako kierunku literackiego nie jest zadaniem þatwym. Nie

tylko dlatego, Ňe jest to zjawisko bogate i zþoŇone, takie przecie bywajĢ zazwyczaj wszystkie siþy

ksztaþtujĢce przemiany w dziejach sztuki literackiej. Romantyzm nastrħcza specjalne, dodatkowe

trudnoĻci. Jest to bowiem zjawisko z zaþoŇeı swych wielokierunkowe i ározwichrzone", z zasady

wyþamujĢce siħ spod dziaþania jakichkolwiek formuþek i nakazw z gry narzucanych; zjawisko

Ļwiadomie unikajĢce ujmowania wþasnych tendencji w wyraŅnie okreĻlane ramy szczegþowych

wskazaı nowej, realizowanej dopiero poetyki.

Sprawa zaĻ komplikuje siħ jeszcze bardziej, jeĻli na romantyzm spojrzeę historycznie, jeĻli

sprbowaę ujĢę go w caþej grze rŇnorodnych kierunkw wczesnej literatury, w caþej dynamice siþ

oddziaþywujĢcych wtedy na ksztaþtowanie siħ nowych drg poezji. Bo niesþuszne i wielce

upraszczajĢce jest mniemanie o jednolitoĻci tendencji rzĢdzĢcych rozwojem literatury.

DoĻwiadczenie poucza, iŇ nigdy tak nie bywa. Obok tendencji gþwnych, przodujĢcych w danym

okresie, istnieje zawsze wiele innych, bĢdŅ to zdetronizowanych juŇ w stosunku do znaczenia, jakie

odgrywaþy w poprzednim etapie, bĢdŅ teŇ pretendujĢcych dopiero do przewodnictwa w najbliŇszej,

nadchodzĢcej zmianie dĢŇeı literackich. Zmiany zresztĢ dokonujĢ siħ o wiele czħĻciej i bardziej

stopniowo, niŇ siħ to powszechnie przypuszcza.

Na zarysowanie wszystkich przejaww romantyzmu i czynnikw ksztaþtujĢcych gþwne

jego kierunki trudno siħ kusię w szkicu, ktry ma byę jeno oglnym rzutem oka na caþoĻę

zjawiska.

ZmierzajĢc przeto do historycznego ujħcia romantyzmu w Polsce Ï wypadnie siħ

ograniczyę do wskazania tych tylko siþ, ktre w procesie ksztaþtowania siħ tego kierunku odegraþy

rolħ decydujĢcĢ, pomijajĢc zjawiska epizodyczne, peryferyjne, w maþym stopniu jedynie

oddziaþujĢce na gþwny nurt wczesnych przemian w literaturze. Ale jednoczeĻnie pamiħtaę

bħdziemy, Ňe przemiany te zachodzĢ nie tylko u wstħpu do okresu, ktry zwiemy romantyzmem

i nie tylko w jego koıcowym etapie. Zmiany te wþaĻciwie nigdy nie wygasajĢ; i romantyzm Ï jak

kaŇde tego rodzaju zjawisko w literaturze Ï jest kierunkiem rozwijajĢcym siħ bez przerwy, stale

siħ przeksztaþcajĢcym, nieustannie, choę stopniowo zmieniajĢcym swe poprzednie oblicze.

I jeĻli ktoĻ chce wytworzyę sobie o nim pojħcie, jako o zjawisku historycznym, winien ujĢę

go w jego wczesnej, poetycko aktualnej sile, w dynamice starę rŇnych tendencji i skþonnoĻci,

a takŇe w ewolucji wewnħtrznych jego przemian, zwrotw i przeksztaþceı - jako rezultatu tych

wþaĻnie rŇnokierunkowych starę tamtych czasw.

Romantyzm w Polsce w pierwszym okresie swego rozwoju ksztaþtuje siħ Ï oczywiĻcie Ï

w walce z tendencjami poprzedniego etapu, gþwnie z teoriĢ i praktykĢ poetyckĢ dwu

podstawowych kierunkw lat poprzedzajĢcych: klasycyzmu i sentymentalizmu. Konflikt miħdzy

tymi dwoma od lat wspþdziaþajĢcymi ze sobĢ kierunkami z jednej strony a romantyzmem Ï

z drugiej Ï nie byþ tylko konfliktem, dwu odmiennych tendencji stylizacyjnych. Wynikaþ

z przyczyn gþħbszych, siħgajĢcych do zasadniczych rŇnic w pojmowaniu Ňycia i w ocenie jego

wartoĻci. Romantyzm przynosiþ odmiennĢ postawħ artysty wobec Ļwiata i sztuki, przy tym byþ to

nie tylko odmienny typ widzenia rzeczywistoĻci, ale takŇe inny sposb jej poetyckiego

interpretowania, odmienny ton odczuwania Ļwiata i sensu jego istnienia.

Klasycyzm opieraþ siħ o racjonalistyczne prby ujħcia wszelkich zjawisk Ňycia. Wierzyþ

w moŇliwoĻę rozwiĢzania rozumem wszystkich jego zagadek i trudnoĻci. Wytworzyþ sobie

pojħcie p Ļwiecie jako zamkniħtym, harmonijnym, uporzĢdkowanym systemie, ktry da siħ ujĢę

bez reszty rozumem i doĻwiadczeniem czþowieka. MoŇna by rzec, Ňe do takiego wþaĻnie Ļwiata

tħskniþ, Ňe tworzyþ go w myĻli jako organicznĢ, zamkniħtĢ w sobie, samowystarczalnĢ

i uporzĢdkowanĢ jednoĻę. I stĢd teŇ Ï naczelne dĢŇenie sztuki klasycystycznej, by jak najpeþniej

Ļwiat ten wyrazię, ukazaę go w caþoĻci, w zaokrĢgleniu, w przejawach harmonii i porzĢdku

wewnħtrznego, w celowym, przejrzystym ukþadzie. Wyrastaþ ze stylu Ňycia na wielkich dworach

Ï z atmosfery etykiety salonowej i stylem tym oraz etykietĢ chciaþ normowaę rwnieŇ wszystkie

zjawiska Ňycia literackiego.

ToteŇ estetyka klasycyzmu staje siħ estetykĢ þadu i porzĢdku, ktra nie lubi pþcieni,

pþtonw, niejasnego, mglistego obrazu Ï estetykĢ, ktra zmierza do klarownego, jasnego

ukazywania przedmiotu w caþej jego peþni, w skoıczonych, zamkniħtych, ksztaþtach.

Inaczej Ï romantyzm.

Wypþywa on z przeĻwiadczenia, Ňe rzeczywistoĻę oglĢdana zmysþami nie mieĻci w sobie

wszystkich siþ bytu. Co wiħcej: Ňe Ļwiat zjawisk nadprzyrodzonych, ukrytych niejako poza

powierzchniĢ tego co moŇemy doĻwiadczyę zmysþami, wnosi najwyŇsze, naczelne wartoĻci Ňycia.

A zatem: Ļwiat zjawisk materialnych nie zamyka w sobie sensu istnienia, ale wrħcz odwrotnie Ï

otwiera dopiero perspektywy ku czemuĻ, co jest poza nim, prowadzi czþowieka ku Ļwiatom, ktrych

wymiarem jest Ï nieskoıczonoĻę. I caþa natura ludzka Ï w myĻl zaþoŇeı romantyzmu Ï ku

Ļwiatom tym siħ wyrywa, tħskni za nimi, myĻlĢ ku nim podĢŇa. Otoczenie, ziemia, Ļwiat urzĢdzeı

doczesnych, ludzkich, nie mogĢ czþowiekowi wystarczyę. Romantyk buntuje siħ przeciw nim,

dostrzega ich ograniczenie, krħpujĢ go ich wiħzy - zwraca siħ przeto swĢ istotĢ ku Ļwiatom

lepszym.

Odczucie nieskoıczonoĻci staje siħ potrzebĢ jego duszy.

Autor podpisany kryptonem Kþ... w artykule O idei i uczuciu nieskoıczonoĻci

powiada, Ňe:

im wiħcej czþowiek zasþuguje na nazwisko czþowieka i oddala siħ od zwierzħcoĻci, tym to uczucie i ta potrzeba

[tzn. uczucie i potrzeba nieskoıczonoĻci] Ňywszymi i trwalszymi siħ stajĢ; sĢ one jakby uwieıczeniem

czþowieczeıstwa.

A w zakoıczeniu tegoŇ artykuþu czytamy:

Daj mi punkt staþy, ktry by mi za oparcie sþuŇyþ Ï oto jest pierwsza filozofa potrzeba; postaw mnie nad

brzegiem nieskoıczonoĻci i niech przeczuwam niezmiernoĻę Ï takie byę powinno ostatnie jego Ňyczenie.

áWrodzonĢ jest w sercu czþowieka tħsknota do Ļwiata nadzmysþowego...Ñ Ï powtarza za

teoretykami romantyzmu F. S. Dmochowski w r. 1825 i prbujĢc umotywowaę w ten sposb

wprowadzenie do poezji zjaw z tego nadzmysþowego Ļwiata, dodaje:

Za Ňycia jeszcze pragnie siħ z nim poþĢczyę, porozumiewaę; wyobraŅnia jego zapala siħ, kaŇde miejsce

samotne, spustoszone, ciemne lasy, przepaĻci gr zaludnia nadzmysþowymi istotami.

Ale najbardziej miarodajny jest tu Ï oczywiĻcie Ï gþos Mochnackiego:

Chwile czystego, niestħpionego wzroku duszy i gþħbokiej na uþomnĢ poþowħ jestestwa niepamiħci otwierajĢ

nam odwieczne Ņrdþa nieskoıczonoĻci; Ļwiatþo i noc, szum wiatru, koþyszĢcego wierzchoþki staroŇytnych gajw;

wesoþoĻę i rozrzewnienie; harmonia chrw i þoskot gromu: wszystko to rozwija w nas religijnĢ tħsknotħ. MyĻl przenosi

siħ do Ņrdeþ czasu i przestrzeni, tajemnice niepojħte dla rozumu, nieokreĻlone zwyczajnym brzmieniem sþw

rozwiĢzuje uczucie: i tam dopiero, gdzie nie wystarczajĢ zwyczajne rozumowania, mieszka niewĢtpliwa pewnoĻę; gdzie

ustajĢ dowody, zaczyna siħ rzeczywistoĻę w Poezji [...].

Ze stanowiska tego wypþywajĢ dalsze, bardziej szczegþowe postulaty poetyki

romantycznej: istoty Ļwiata, caþej prawdy jego rzeczywistoĻci nie da siħ ujĢę w peþnych,

zamkniħtych, precyzyjnie zarysowanych ksztaþtach. MnogoĻę i rŇnorodnoĻę jego zjawisk,

odczucie nieskoıczonoĻci przenikajĢce Ňycie czþowieka Ï domagajĢ siħ utworzenia obrazu

o ksztaþtach odmiennych od tych, ktre nadawaþa mu sztuka klasycystyczna .

áPþody sztuki szczeglnie foremne i poprawne nie zachwycajĢ nigdy widza i nie czyniĢ na

nim gþħbokiego wraŇeniaÑ Ï powiada autor cytowanego juŇ artykuþu O idei i uczuciu

nieskoıczonoĻci. A dalej nieco dodaje:

[...] piħkno w poezji, ukazujĢc nam ksztaþty skoıczone, ocucaę w nas przecieŇ, rwnie jak piħkno

w malarstwie i snycerstwie, uczucie nieskoıczonoĻci powinno.

A wiħc nie peþny, zaokrĢglony, zamkniħty utwr Ï ale dzieþo fragmentaryczne, bez

poczĢtku niekiedy i koıca, literatura otwartych konstrukcji poetyckich, sugerujĢca czytelnikowi

perspektywy przesuwania jego granic Ï w nieskoıczonoĻę. Nie: klarowne, jasne, proporcjonalnie

rozmierzone ksztaþty zamkniħtej caþoĻci, ale dzieþa rozwijajĢce swĢ wypowiedŅ skokami

nierwnych rozmiarw, o kompozycji zawiþej, nerwowej, podkreĻlajĢce ostro autonomiczny

charakter poszczeglnych czĢstek konstrukcji. Nie: þad, harmonia i podporzĢdkowanie jednych

elementw organizmu literackiego innym, ale spiħtrzenie narastajĢcych konfliktw, rozsadzajĢce

wymiary dzieþa od wewnĢtrz; niepokj linii kompozycyjnych jako wyraz dynamiki Ļwiata,

dysonans; zestawienie obok siebie rŇnych wartoĻci estetycznych - jako jeden ze Ļrodkw

odtwarzajĢcych starcie siþ, rzĢdzĢcych Ňyciem czþowieka.

StĢd wiħc Ï te znamienne objawy, kompozycji, romantycznej: rozpoczynanie opowieĻci od

Ļrodka fabuþy, rozbijanie narracji wstawkami w postaci oddzielnych utworw; pieĻni, ballad, gawħd

- sþowem: wplatanie w utwr wyodrħbnionych organizmw poetyckich tzw. metodĢ ászufladkowĢÑ.

IleŇ takich szufladek w Konradzie Wallenrodzie: i Hymn do Ducha Ļw., i PieĻı o Wilii, i PieĻı oraz

PowieĻę Wajdeloty i ballada Alpuhara... Tak teŇ bywa w innych utworach tego czasu (por. np.

gawħdħ Kaprala w Dziadach czy Grzegorza w Kordianie, pieĻı masek w Marii, Rusaþkħ w ņmii),

StĢd takŇe Ï przetasowywanie kolejnoĻci chronologicznej zdarzeı, ujmowanie fabuþy

w wycinkach jeno, czasem nawet luŅno ze sobĢ powiĢzanych, zjawisko, ktre nazywamy

fragmentarycznoĻciĢ konstrukcji romantycznych. StĢd wreszcie Ï wprowadzanie pozornych

zakoıczeı, ktre nie stanowiĢ jeszcze definitywnego zamkniħcia sprawy; wiĢzanie utworw

w cykle Ï jakby z sugestiĢ dalekich, nie koıczĢcych siħ perspektyw Ňycia.

Z tym pierwszym, podstawowym punktem odmiennego widzenia rzeczywistoĻci przez

romantykw wiĢŇe siħ inny jeszcze, niemniej zasadniczy, spr ich z klasykami. MoŇna by go

nazwaę sporem teoriopoznawczym. Chodzi o zakres i moŇliwoĻci poznania przez czþowieka tych

innych, nadprzyrodzonych dziedzin Ňycia. Rozum nie moŇe tu Ï oczywiĻcie Ï wystarczyę.

W dĢŇeniu do poznania rzeczywistoĻci wykraczajĢcej poza sferħ poddanĢ doĻwiadczeniu

zmysþowemu jest raczej przeszkodĢ Ï a nie pomocĢ. Nie rozum uczonego, starca ze szkieþkiem

w oku, ale intuicja, áwiara i czucie" ludzi prostych, gminu prowadzi do zrozumienia prawdy.

RomantycznoĻę Mickiewiczowska sþuŇyę tu moŇe jako najwymowniejszy przykþad

w twrczoĻci literackiej. Poeta nie lekcewaŇy bynajmniej rozumu, nie odrzuca jego pomocy

w poznawaniu rzeczywistoĻci materialnej. Odwrotnie nawet: wysoko podnosi jego moŇliwoĻci

w zakresie zjawisk przyrodzonych, w poznawaniu prawd natury.

...Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,

Widzisz Ļwiat w proszku, w kaŇdej gwiazd iskierce...

Uczony poznaje dziedziny niedostħpne umysþowi zwykþego, prostego czþowieka. Caþy

Ļwiat atomu Ï w proszku, w drobnym pyþku, w iskierce oddalonego od nas o tysiĢce lat Ļwiatþa.

Wielki to zakres wiedzy i szerokie moŇliwoĻci poznania prawd Ļwiata martwego, Ļwiata

materialnego! Niemniej przecie Ï ograniczony to zakres i ograniczone moŇliwoĻci!

Nie znasz prawd Ňywych, nie obaczysz cudu!

Bo Ï by te prawdy Ňywe Ļwiata nadzmysþowego zobaczyę Ï trzeba mieę serce, ktre umie

czuę, trzeba mieę áczucie i wiarħÑ, i trzeba im tak ufaę, jak ufa ágawiedŅÑ w balladzie

Mickiewicza; trzeba tak czuę i wierzyę, jak czuje i wierzy lud prosty, zwany przez poetħ gminem.

I tak dochodzimy do trzeciej wþaĻciwoĻci romantycznego widzenia Ļwiata. Nazywamy jĢ

zazwyczaj ludowoĻciĢ. Bo ludowoĻę romantyczna Ï to nie tylko entuzjazm dla literatury ludowej,

naĻladowanie piosenek i podaı tradycyjnych, to nie tylko dĢŇenie do wzbogacenia Ļrodkw wyrazu

o caþy zasb ludowych wĢtkw, motyww, gminnej metody rozwijania opowieĻci, ludowych

sposobw wyraŇania siħ, doboru sþw, porwnaı i metafor, ksztaþtowania zdaı, powtrzeı

i refrenw. LudowoĻę romantyczna Ï to takŇe dĢŇenie do ludowego widzenia rzeczywistoĻci, do

ludowej oceny, Ļwiata i naiwnej interpretacji Ňycia. LudowoĻę romantyczna Ï to takŇe przyjħcie

caþego systemu wierzeı, obrzħdw i zwyczajw ludowych, jako wartoĻci, ktre majĢ swe wþasne,

gþħbsze, uzasadnienie, najczħĻciej etyczne; Ï swe wþasne poetyckie znaczenie, nieraz

metaforyczne czy nawet symboliczne. KonsekwencjĢ tej postawy jest zarwno protest przeciw

krzywdzie spoþecznej (czego przykþadem mogþaby sþuŇyę choęby Rybka Mickiewiczowska czy

scena z widmem Pana w Dziadw cz. II), jak i przyjħcie wiary ludu, jego przeĻwiadczenia

o caþkowitej realnoĻci Ļwiata duchw i upiorw. ĺwiteŅ, ĺwitezianka, Dziadw cz. II Ï sþuŇyę by tu

mogþy dostatecznĢ ilustracjĢ, jeĻliby juŇ siħ zamknĢę w krħgu poezji Mickiewiczowskiej. JakŇeŇ

daleko od tego stanowiska pozostawaþy pozycje poezji sentymentalnej, chħtnie przecie

podtrzymujĢcej efekt swych wytworw dreszczykiem grozy upiorowej, czy rozrzewnieniem

spþywajĢcym wraz z istotami zza grobu, uksztaþtowanymi na wzr cieniw osjanicznych. Ale te

upiory, i cienie sentymentalne nie jawiĢ siħ tam wcale jako wyraz wiary w prawdziwy istnienie,

zaĻwiatw, w to, Ňe Ļwiat nasz zawiera wiele niespodzianek, o jakich ani siħ Ļniþo filozofom, i nie

stanowiĢ bynajmniej rezultatu ludowej koncepcji rzeczywistoĻci, nie sĢ elementem zwiĢzanym

integralnie z ludowĢ interpretacjĢ siþ rzĢdzĢcych w Ļwiecie.

Romantyzm patrzaþ zresztĢ inaczej nie tylko na istoty reprezentujĢce siþy nadprzyrodzone,

patrzaþ przecie odmiennie i na czþowieka, i na caþy Ļwiat otaczajĢcych go zjawisk natury.

Klasycystyczna estetyka þadu, dĢŇenie do unormowania Ļwiata i tu narzucaþy swe

konsekwencje. Poezja tamtych czasw unormowaę takŇe pragnie czþowieka Ï i to w dwojakim

znaczeniu. Po pierwsze Ï dzieli ludzi na kategorie i w indywidualnych jednostkach dostrzega

przede wszystkim reprezentantw tych kategorii. Nie chce widzieę w ich psychice odrħbnych,

niezaleŇnych Ļwiatw o rysach niepowtarzalnych. Stwarza ich typy, wychwytuje kilka

znamiennych cech, by z materiaþu tego uksztaþtowaę makietħ, reprezentujĢcĢ pewien rodzaj ludzi.

Jest wiħc poezjĢ typizujĢcĢ; poezjĢ, ktra generalizuje, ktra dostrzega przede wszystkim

podobieıstwa gatunkowe Ï a nie rŇnicħ indywidualne.

Po wtre Ï klasycystyczna estetyka þadu unormowaę pragnie czþowieka przez narzucenie

mu wzoru, poddanie idealnego przykþadu, wskazujĢcego, jak postħpowaę naleŇy. W rezultacie

poezja stwarza nie Ňywych ludzi, lecz mity o nich, wykuwa im posĢgi marmurowe, nieruchome,

statyczne, przeznaczone jak gdyby na piedestaþ pomnikw. Jest wiħc poezjĢ idealizujĢcĢ,

uwznioĻlajĢcĢ ludzi i przedmioty z nimi zwiĢzane, potħgujĢcĢ Ļwiadomie ich rysy Ï jest poezjĢ

dalekĢ w swej metodzie twrczej od realistycznego zasugerowania czytelnikowi prawdy

stwarzanego Ļwiata poetyckiego za pomocĢ uksztaþtowania jego elementw na modþħ

rzeczywistoĻci przeciħtnej.

TakĢ idealizujĢcĢ metodħ stosuje klasycyzm nie tylko przy stwarzaniu postaci swych

bohaterw. TĢ drogĢ idzie takŇe przy ksztaþtowaniu caþego Ļwiata otaczajĢcej ich przyrody.

Klasycyzm nawiĢzywaþ wprawdzie w teorii do Arystotelesowej zasady tzw. ánaĻladowania naturyÑ,

ale interpretujĢc jĢ po swojemu, przeksztaþciþ tak radykalnie, Ňe sam Arystoteles nie potrafiþby

rozeznaę w niej swych myĻli. Mochnacki przemiany te tak oto ujmuje:

Za pierwszĢ zasadħ [...] poþoŇono, Ňe celem sztuki jest naĻladowanie natury. A Ňe przyrodzenie ma swoje

piħknoĻci i straszydþa, swj powab i odrazħ, dodano wiħc, Ňe celem sztuki jest naĻladowanie piħknej natury.

Lecz wkrtce postrzeŇono, Ňe sztuka w tworach swoich znacznie rŇniþa siħ od natury.

Pþody sztuki miaþy ten sam ksztaþt i te same, co w naturze, rozmiary. Kopia z wielu wzglħdw

podobna byþa do oryginaþu. Maþej tylko rzeczy nie dostawaþo: to jest niewidomego ducha,

rozpostartego w naturze, czyli Ňycia, czyli myĻli, czyli ruchu. [...] Na to samo uŇalaþ siħ potem

malarz i poeta. Wszyscy przyznawali jednomyĻlnie, Ňe zþa zasada. Filozof, chcĢc pomc

wspþbraciom swoim, tak zaczĢþ rozumowaę: [...] áPrzyznajħ wiħc, Ňe mylna Jest owa zasada. [...]

A zatem porzuęcie drogħ naĻladownictwa. Oddalcie siħ od natury. Nie pokazane, nie istniejĢce

w niej wymyĻlajcie wzory. Twrzcie sobie idealne formy. Te idealne formy niechaj bħdĢ

piħkniejsze i doskonalsze od form rzeczy w Ļwiecie materialnym. Tym sposobem, w mocy waszej

bħdzie przewyŇszyę naturħ, ktrej na drodze niewolniczego naĻladownictwa ani wyrwnaę

mogliĻcieÑ.

Zaczħto wiħc idealizowaę naturħ. [...]

Zmieniþa [...] teoria sztuki gþwne zaþoŇenia swoje. Winkelman, ktrego pamiħę Szelling tak

czcię i wielbię kaŇe, jak pamiħę dobroczyıcw ludzkoĻci, zachwycony piħknoĻciĢ form

staroŇytnego kunsztu powiedziaþ: Ňe produkcja idealnej, od rzeczywistej spanialszej natury, a z

wyrazem niewidomego ducha ĻciĻle spowinowaconej, jest najwyŇszym sztuki zamiarem.

Podobne zasady rzĢdziþy takŇe praktykĢ sentymentalizmu. Z tĢ tylko rŇnicĢ, Ňe nie siħgaþ

on tak wysoko. Kreowaþ postaci nie na miarħ tragedii, ale wedþug skromniejszego wymiaru:

melodramatu. Nie o posĢgach na pomniki myĻlaþ Ï lecz o statuetkach na ogrodowym klombie.

I nie ideaþ wielkiego czþowieka: wodza, rycerza czy filozofa miaþ przedstawiaę, lecz wzr czuþego

kochanka, zwykþego, przeciħtnego czþowieka w zwykþych, potocznych warunkach, tym jednak od

innych siħ wyrŇniajĢcego, Ňe najczulej, najwierniej i najrzewniej kochajĢcego. Sentymentalizm

wyrastaþ w oparciu o mieszczaıski styl Ňycia, stawaþ siħ wyrazem tħsknot i pragnieı wczesnej

burŇuazji. W codziennej szarzyŅnie mieszczaıskiego Ňywota powstawaþo w gþħbi duszy pragnienie

choęby niewielkiej dawki czuþych wzruszeı. Zaspokajano je namiastkĢ tkliwych uczuę, namiastkĢ

Ňalu, ktry stawaþ siħ smuteczkiem, namiastkĢ przyrody, ktra stawaþa siħ pþtnem dekoracyjnego

malowidþa. A wiħc i tu Ï ta sama zasada typizacji szablonowych uczuę, to samo dĢŇenie do

wyidealizowania postaci i ta sama skþonnoĻę do zamykania scen w ramach stereotypowej,

oglnikowo zarysowanej, konwencjonalnej scenerii: strumyka, jaworu, ksiħŇyca, Ļpiewu ptaszĢt...

Romantyzm i w tej dziedzinie zaznaczyþ swe wþasne odmienne rozwiĢzania poetyckie.

Przede wszystkim przeciwstawiþ siħ tak swoiĻcie przez klasykw stosowanej zasadzie naĻladowania

natury: áPoczĢtkiem piħknoĻci [...] nie moŇe byę natura" Ï powiada J. B. Ostrowski, krytyk

romantyczny, w recenzji Kursu poezji Korzeniowskiego Ï ale wyþĢcznie i koniecznie myĻl jako

zasada piħknoĻci, jako Ņrdþo Ňycia [...]Ñ. Podobnie przed nim jeszcze wypowiada siħ Michaþ

Grabowski:

Czþowiek [,..] czuje nieraz nadmiar Ňycia, [...] dusza jego szuka, co by mogþo jej odpowiedzieę i nie znajduje

nic, co by byþo tutaj jednej z niĢ natury. Przedmioty tej sympatii sĢ i w innym Ļwiecie, z ktrego i ona pochodzi; wiħc

siħ zwraca, zagþħbia sama w sobie, chce znaleŅę w kontemplacji wþasnych wraŇeı ideaþ, ktrego w materialnym nie

byþo Ļwiecie.

A nieco dalej tamŇe znw czytamy:

Tak wiħc poeta nie naĻladuje materialnej natury, on tylko przez jej zmysþowe symbola intelektualne swoje

pojħcia wyraŇa, on jej nie naĻladuje, bo wzory jego kreacyj sĢ tylko w jego duszy; lecz przywiĢzany do ziemi czħĻciĢ

fizycznĢ swej istnoĻci, on musi na niej szukaę znajomych ksztaþtw, ktrymi by odziane jego myĻli mogþy innym

komunikowaę wraŇenia wedþug jego intencji.

Czesław Zgorzelski - Romantyzm w Polsce.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: