PODSTAWOWE ZAGADNIENIA
- społeczność międzynarodowa: I – ogół państw suwerennych utrzymujących wzajemne regulowane przez prawo stosunki; II – wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowych wyposażeni w zdolność do działań w płaszczyźnie międzynarodowej, których prawa i obowiązki są określone przez prawo międzynarodowe
- ma szerszy skład niż ONZ; państwo wchodzi do społeczności w konsekwencji swego powstawania i nabycia zdolności do działań w płaszczyźnie zewnętrznej
- mała liczba członków, oparcie stosunków na zasadzie równości, niezbyt zaawansowany stopień zorganizowania wewnętrznego, brak obowiązkowego sądownictwa
- zasada równości – równość w prawie międzynarodowym to przede wszystkim równość wobec prawa; prawa poszczególnych podmiotów muszą być tak samo respektowane; taki sam zakres immunitetów i przywilejów, akty państwa nie podlegają jurysdykcji; nakaz okazywania sobie wzajemnego szacunku
- szczególna pozycja wielkich mocarstw
- mały stopień zorganizowania – brak władzy ustawodawczej, wykonawczej czy obowiązkowego sądownictwa
- ONZ pełni głównie funkcje koordynujące
- prawo międzynarodowe uważane przez wszystkich za wiążące społeczność międzynarodową
- narasta poczucie wzajemnych więzi i współzależności
Wspólnota
- grupy państw połączone ze sobą ściślejszymi więzami politycznymi, gospodarczymi, wojskowymi
- wspólnota regionalna – połączona poza sąsiedztwem także historią, nierzadko językiem i religią
- wspólnota funkcjonalna – tworzona przez państwa należące do organizacji międzynarodowej mającej na celu koordynowanie działań w dziedzinie gospodarczej lub wojskowej – niekiedy daleko idące ograniczenie wykonywania kompetencji państw na rzecz organizacji
- normy uniwersalne (odnoszące się do całej społeczności) i regionalne
- prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych
- nazwa: J. Bentham (1780), do języka polskiego przez F. Kasparka
- od rzymskiego ius gentium; ius inter gentes – F. Suarez, R. Zouche
- I. Kant (prawo państw), F. von Liszt, G. Jellinek, N.M. Korkunow („prawo międzypaństwowe”), G.W.E. Hegel i F. von Holtzendorgg – prawo zewnątrzpaństwowe
- systematyka – Grocjusz: prawo wojny i pokoju; PL – L. Ehrlich (prawo, nauka prawa, podmioty prawa, mechanizm stosunków); S.E. Nahlik – społeczność międzynarodowa, współdziałanie międzynarodowe, konflikty międzynarodowe
- teorie: normatywistyczna (norma wyższego rzędu), solidarystyczna (znaczenie więzi między państwami)
- doktryna naturalistyczna – zasady prawa wyprowadzone z istoty czy natury państwa (prawo do istnienia, niepodległości, równości, szacunku, uczestniczenia w obrocie międzynarodowym)
- teoria pozytywistyczna (woluntarystyczna) – podstawą obowiązywania prawa jest wspólna wola państw (znajduje wyraz w normach zwyczajowych lub konwencyjnych; normy mogą być zmieniane za zgodą wszystkich związanych nimi państw)
- powody przestrzegania: ze względu na siłę gwarantującą wykonanie praw, wzajemność, wspólny interes; zasada efektywności – istnienie pewnych przewidzianych przez skutki międzynarodowe sytuacji faktycznych bądź wywołuje ipso facto skutki prawne, bądź jest warunkiem niezbędnym do ich powstania
- negatorzy prawa międzynarodowego: G.W.F. Hegel, Larsson, Seydel, J. Austin, Holland
- system norm rozporządza sankcją – przymus w formach specyficznych
- sankcją jest negatywna reakcja społeczności międzynarodowej
- sankcje zorganizowane – wyraźnie przewidziane przez umowy międzynarodowe (określają okoliczności stosowania, sposób, w jaki mają być podjęte)
- sankcje organizacyjne – odnoszą się do uczestnictwa w dalszej współpracy międzynarodowej – zawieszenie lub wykluczenie
- sankcje korygujące – państwa wyrównują, likwidują skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego (możliwe także pozbawienie spodziewanych korzyści przez zawieszenie wykonania postanowień stawiających go w korzystnym położeniu, nałożenie kary, wycofanie pomocy)
- środki przymusu bezpośredniego – przeciwko winnemu naruszenia normy zakazującej uciekanie się do groźby lub użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe (system środków oparty na zasadzie centralizmu, podporządkowany RB)
- sankcje niezorganizowane: socjologiczne (psychologiczne) – reakcja opinii publicznej i odwet (zawieszenie świadczeń, zastosowanie środków socjalnych; znaczenie przede wszystkim prewencyjne)
- teoria monistyczna – oba tworzą jeden system prawny, w którym normy są w porządku hierarchicznym
- monizm z prymatem prawa wewnętrznego – G.W.F. Hegel, Zorn, Larson, Schmitt – prawo międzynarodowe jako praw zewnętrzne, podporządkowane państwu, niezdolne do krępowania jego działania
- monizm z prymatem prawa międzynarodowego – H. Kelsen – wszystkie normy stanowią jedność, w obrębie której prawo międzynarodowe jest wyższym porządkiem prawnym
- teoria dualistyczna – oba stanowią odrębne systemy, różniące się przedmiotem regulacji i źródłami (D. Anzilotti, H. Triepl)
- normy prawa międzynarodowego mogą uzyskać moc obowiazującą w porządku wewnętrznym w drodze transformacji (zwykłej – ratyfikacja; generalnej – wszystkie normy włączone do prawa wewnętrznego na podstawie ogólnej klauzuli)
- każde państwo ma swobodę określania relacji prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego, nie może jednak przyjąć wyższości prawa wewnętrznego – obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych
- normy zwyczajowe nie mają pierwszeństwa przed ustawami polskimi
ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
- w sensie materialnym – to, co sprawia, że prawo międzynarodowe kształtuje się i nabywa moc obowiązującą (wola państw, więź społeczna, nakazy rozumu, świadomość i emocje ludzi) (źródła wewnętrzne)
- w znaczeniu formalnym – zewnętrzny wyraz procesu, który doprowadził do powstania normy prawnej (źródła zewnętrzne) – umowa międzynarodowa, zwyczaj (umowa, w przeciwieństwie do prawa cywilnego, w prawie międzynarodowym jest źródłem samodzielnym – moc obowiązującą znajduje w zasadzie pacta sunt servanda)
- źródła poznawcze – zbiór traktatów (Sekretariat ONZ)
- podstawa wyrokowania sądów międzynarodowych: MTS, ogólne zasady prawa, orzecznictwo i doktryna w charakterze środka pomocniczego; strony mogą przyjąć za podstawę wyrokowania zasady słuszności (ex aequo et bono)
- Konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowych – wiedeńska z 1969
- w formie pisemnej, między państwami, regulowane prawem międzynarodowym
- kontrahentami umów mogą być także inne podmioty prawa międzynarodowego – przepisy konwencji nie mają zastosowania do takich umów
- umowy prawotwórcze, umowy-kontrakty – brak praktycznego uzasadnienia
- różne nazwy: traktaty (umowy o większym znaczeniu, w uroczystej formie), układ, konwencja, pakt, porozumienie, protokół, deklaracja, akty końcowy konferencji, konkordat – może być zawarta w formie wymiany not
- umowy dwustronne (bilateralne), wielostronne (multilateralne)
- wielostronne: otwarte (klauzula dopuszczająca przystąpienie innych państw bez potrzeby uzyskiwania zgody dotychczasowych kontrahentów – wystarcza jednostronne oświadczenie państwa przystępującego), zamknięte; półotwarte (otwarte tylko dla określonej kategorii państw albo tylko dla państw, które spełniają określone warunki)
- umowy państwowe (wymagane przez głowę państwa), rządowe (zatwierdzenie przez RM), resortowe (właściwość jednego ministra)
- podział umów na polityczne, gospodarcze i administracyjne
- traktaty pokoju – regulują stosunki między państwami, które przechodzą ze stanu wojny w stan pokoju; w traktatach przymierza (sojuszniczych) – zobowiązują się do udzielenia sobie pomocy (zaczepne i obronne, obecnie tylko te drugie – umowy wzajemnej pomocy lub umowy gwarancyjne), traktaty przyjaźni
- forma
- elementy: tytuł umowy, inwokacja (wezwanie do Boga), intytulacja (wymienienie państw), arenga (określenie przyczyn, wspólnych wartości), narracja (opis czynności, wydarzeń, okoliczności), dyspozycji (właściwa treść umowy), korroboracja (wzmocnienie umowy), data, miejsce, podpisy, pieczęcie
- reguła alternatu – na pierwszym miejscu państwo, dla którego przeznaczony jest dany egzemplarz umowy; w przypadku umów wielostronnych – porządek alfabetyczny, podobnie podpisy, lub wg reguły pêle-mêle (składają podpis w dowolnie wybranym miejscu pod umową)
- język: umowy dwustronne: 2 języki (oba autentyczne), Karta NZ (angielski, chiński, francuski, hiszpański, rosyjski – wszystkie jednakowo autentyczne)
- porozumienie dżentelmeńskie – ważne zobowiązania ustne
Procedura zawierania
- I – przygotowanie: wymiana not lub rokowania; na konferencji – głosowanie, 2/3 państw obecnych i biorących udział w głosowaniu
- często opracowywane przez organizacje międzynarodowe
- przyjęcie przez konferencję – zastępuje niekiedy podpisanie umowy, wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia
- II – parafowanie (złożenie przez pełnomocników parafy – potwierdzenie, że uzgadnianie tekstu zostało zakończone, że jest on autentyczny i nie można w nim czynić zmiany)
- podpisanie umowy – nadaje umowie charakter prawnie wiążący, ale tylko te, które nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia
- pełnomocnictwa – przedstawiciel, który przedstawi odpowiednie dokumenty lub z praktyki wynika, że państwa pragną uważać daną osobę za przedstawiciela
- bez pełnomocnictw: szefowie państw, msz, szefowie misji dyplomatycznych, przedstawiciele akredytowani przez państwa lub na konferencji międzynarodowej
- czynności dokonane przez osoby nieupoważnione do reprezentowania państwa mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeśli zostaną później przez dane państwo zatwierdzone
- PL – pełnomocnictwa: msz, premier, Prezydent RP
- ratyfikacja
- dawniej – dochodzi do skutku z chwilą jej podpisania
- zatwierdzenie umowy przez szefa państwa, w przypadku umów ważniejszych – zgoda parlamentu
- pozostałe – szef państwa, rząd lub ministrowie
- nie podlegają ratyfikacji: deklaracje o treści politycznej, umowy resortowe lub administracyjne, umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych (kartele)
- zazwyczaj – klauzule ratyfikacyjne w umowie
- ratyfikacja: jeśli umowa przewiduje, jeśli w inny sposób można ustalić, że państwa zgodziły się na ratyfikację, podpisano przez przedstawiciela z zastrzeżeniem ratyfikacji, zamiar podpisania z zastrzeżeniem – z treści pełnomocnictw lub wyrażony w czasie negocjacji
- brak ratyfikacji – umowy nie są wiążące dla państw; po podpisaniu państwa powinny powstrzymać się od czynności, które mogłyby utrudnić lub uniemożliwić wykonanie umowy po jej ratyfikacji
- odmowa ratyfikacji oznacza, że umowa nie została zawarta – państwa nie mają obowiązku ratyfikowania umów
- wymiana dokumentów ratyfikacyjnych – wywołuje skutki międzynarodowoprawne, gdy o jej dokonaniu zostaną formalnie powiadomione państwa umawiające się – wymiana dokumentów ratyfikacyjnych
- jeżeli wymaga zatwierdzenia – strony notyfikują wzajemnie fakt zatwierdzenia
- w przypadku umów wielostronnych – dokumenty składane u depozytariusza (państwa, na terenie którego umowę podpisano lub w Sekretariacie ONZ; swoboda wyznaczania depozytariusza – jedno lub kilka państw, organizacja międzynarodowa, szef organu administracyjnego organizacji, funkcja o międzynarodowym charakterze i w sposób bezstronny)
- wejście w życie – z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych, złożenia dokumentów ratyfikacyjnych, z chwilą podpisania umowy, powiadomienia o jej zatwierdzeniu; najczęściej sama określa datę wejścia w życie
- można postanowić, że stosuje się ją przed ratyfikacją; jeżeli brak zapisów o wejściu w życie – w dniu dojścia jej do skutku
- przystąpienie do umowy – akcesja do umowy międzynarodowej
- adhezja – przystąpienie do części umowy, może być dokonane w sposób nieformalny lub nawet milczący
- ...
angelika172