Metabolizm to słowo pochodzące od greckiego wyrazu metabole oznaczającego przemianę. Mianem metabolizmu określa się całość przemian biochemicznych związanych z funkcjonowaniem żywego organizmuUstrojową przemianę materii należy rozumieć jako zespół procesów chemicznych łączących się w jedną wielką, bardzo złożoną całoć, istnieje bowiem powiązanie i wzajemna zależność torów przemiany węglowodanów, tłuszczy i białek. Mechanizmy regulujące ogólnoustrojową przemianę materii to: układ nerwowy, zespół enzymów, witamin i hormonów. Ten złożony i precyzyjny układ może ulegać różnym zaburzeniom prowadząc do wystąpienia określonych objawów i ujawnienia w ten sposób chorób metabolicznych. w wieku rozwojowym największe kliniczne znaczenie ze względu na częstość występowania mają wrodzone choroby metaboliczne i cukrzyca.
Wrodzone choroby metaboliczne to zaburzenia metabolizmu spowodowane nieprawidłową informacją genetyczną, której następstwem jest zmiana prawidłowego przebiegu odpowiedniej reakcji zachodzącej w ustroju. Wrodzone błędy metabolizmu mogą dotyczyć przemiany aminokwasów, węglowodanów, lipidów, puryn i pirymidyn oraz niektórych barwników o istotnym znaczeniu klinicznym - np. hemu, który jest składową hemoglobiny. Objawy kliniczne wrodzonych chorób metabolicznych w zasadzie zależą od niedoboru w ustroju czynnych biologicznie substancji lub od toksycznego wpływu substancji powstających w przebiegu zaburzonej reakcji. Ta zmiana przebiegu procesu metabolicznego przynosi określone następstwa - objawy kliniczne, które obserwują rodzice dziecka i stwierdza podczas badania lekarz oraz objawy biochemiczne - wykrywane laboratoryjnie.
Większość wrodzonych błędów metabolizmu powodujących następstwa kliniczne ujawnia się (lub może być wykryta) w okresie noworodkowym lub wczesnym niemowlęcym. Objawy tych chorób są różnorodne i niecharakterystyczn
Noworodki ze schorzeniami metabolicznymi nie wykazują zwykle objawów chorobowych bezpośrednio po urodzeniu, ale już kilka godzin później mogą wystąpić takie objawy jak: trudności w ssaniu, wymioty, drgawki, śpiączka. Wczesne postawienie właściwego rozpoznania jest o tyle trudne, że takie objawy stwierdza się również u dzieci z uogólnionymi zakażeniami, konieczne jest więc przeprowadzenie diagnostyki różnicowej. Wrodzone błędy metabolizmu, które powodują wystąpienie objawów klinicznych w okresie noworodkowym mają zwykle ciężki, często śmiertelny przebieg, jeśli szybko nie zostanie wprowadzone odpowiednie leczenie
W przypadku niektórych wrodzonych chorób metabolicznych rozbudowany system badań przesiewowych zapewnia dostatecznie wczesne wyselekcjonowanie osób zagrożonych rozwinięciem się choroby (np. fenyloketonurią). Fenyloketonuria jest chorobą genetycznie uwarunkowaną, dziedziczoną w sposób autosomalny recesywny. w Polsce występuje z częstocią około 1:7000 urodzeń. Gromadzenie się fenyloalaniny w następstwie zahamowania przemiany tego aminokwasu powoduje zaburzenia równowagi aminokwasowej organizmu, czego najpoważniejszym następstwem jest uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.
Noworodek rodzi się pozornie zdrowy; nie ma żadnych charakterystycznych objawów mogących sugerować fenyloketonurię. w okresie wczesnoniemowlęcym u około 50% chorych dzieci stwierdza się zmiany skórne przypominające zmiany na tle alergicznym lub na tle zapalnym o różnym nasileniu, skłonności do wymiotów nie zawsze prowadzące do zahamowania przyrostu masy ciała, zaburzenia barwnikowe (jasna karnacja i jasne włosy). w pierwszych miesiącach życia pojawia się charakterystyczny mysi zapach skóry dziecka i moczu. Opóźnienie rozwoju psychoruchowego - stwierdzane w okresie niemowlęcym - często stanowi pierwszy objaw sugerujący chorobę. z wiekiem dziecka na plan pierwszy w obrazie choroby wysuwa się opóźnienie rozwoju umysłowego. u większości chorych upośledzenie umysłowe odpowiada wartościom charakterystycznym dla opóźnienia w stopniu głębokim (iloraz inteligencji 20 - 40). Brak jest charakterystycznych dla fenyloketonurii objawów neurologicznych - obserwuje się obniżenie napięcia mięśniowego, stereotypowe ruchy, zaburzenia chodu, nadpobudliwość ruchową. w około 30% przypadków przed ukończeniem i roku życia występują drgawki (głównie pod postacią napadów zgięciowych) z tendencją do zmniejszenia napadów z wiekiem. Jedyną doć stałą i charakterystyczną cechą występującą u chorych na fenyloketonurię jest małogłowie (68 - 94% chorych).
Zastosowanie diety niskofenyloalaninowej u dzieci chorych na fenyloketonurię zapobiega uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego. Podstawą diety są białkozastępcze preparaty nisko- i bezfenyloalaninowe produkowane na bazie hydrolizatów białkowych lub pozbawione fenyloalaniny syntetyczne mieszaniny aminokwasów uzupełniane w witaminy, składniki mineralne, pierwiastki ladowe (nazwy niektórych preparatów to: Lofenalac, Milupa PKU). Warunkiem pozytywnych efektów leczenia jest wprowadzenie diety w okresie noworodkowym - najlepiej w wieku 7 - 10 dni oraz kontynuacja jej przez całe życie (w wieku dorosłym ma to szczególne znaczenie w przypadku kobiet chorych na fenyloketonurię w ciąży - właściwa dieta warunkuje prawidłowy rozwój płodu). Zrozumiałe jest więc, jak ważne jest wczesne rozpoznanie choroby.
W Polsce począwszy od 1965 roku prowadzone są badania przesiewowe celem jak najwcześniejszego rozpoznania fenyloketonurii. Badaniom przesiewowym poddawane są wszystkie noworodki. w wysuszonej kropli krwi pobranej na bibułę w 3-7 dniu życia oznacza się stężenie fenyloalaniny. w razie stwierdzenia nieprawidłowego testu przesiewowego dziecko wzywane jest bezzwłocznie do dalszych badań diagnostycznych celem ostatecznego ustalenia rozpoznania i ustalenia leczenia.
Kolejnym przykładem wrodzonej choroby metabolicznej, którą można skutecznie leczyć stosując odpowiednią dietę, jest Galaktozemia. Jest to dziedziczone w sposób autosomalny recesywny zaburzenie przemiany cukru prostego - galaktozy (cukier ten znajduje się w mleku). Częstość schorzenia w wiecie szacowana jest na 1:40000 urodzeń. Objawy choroby najczęściej pod postacią ostro narastających zaburzeń czynności wątroby (żółtaczka, skaza krwotoczna, hipoglikemia, uogólnione obrzęki) pojawiają w pierwszych dniach po urodzeniu i mają wyraźny związek z karmieniem mlekiem. Jeśli nie zostanie ono wykluczone z karmienia dochodzi do śmierci dziecka. w przypadkach o łagodnym przebiegu (rozpoznawanych na ogół późno) dochodzi do rozwoju marskości wątroby, zaćmy, upośledzenia umysłowego.
Leczenie galaktozemii polega na wykluczeniu z diety galaktozy i obowiązuje przez całe życie. Jest ono bardziej skuteczne w okresie noworodkowym i doprowadza do szybkiego cofnięcia się wszystkich objawów choroby. Mleko zastępowane jest mieszankami bezmlecznymi, takimi preparatami jak np.: Bebiko sojowe, Bebilon sojowy, Humana SL, Prosobee, Nutramigen. w okresie poniemowlęcym przestrzeganie diety jest trudniejsze, gdyż wiele pokarmów przygotowanych przez przemysł spożywczy zawiera mleko, co nie jest zaznaczone w recepturze, ponadto możliwe jest również spożywanie galaktozy z tzw. ukrytych źródeł (owoców i warzyw). Podkreśla się również rolę wprowadzenia leczenia, tzn. diety z wykluczeniem galaktozy, w czasie ciąży.
Większość wrodzonych chorób metabolicznych, które powodują pojawienie się ciężkich objawów w pierwszych dniach życia może mieć postać kliniczną o łagodniejszym przebiegu i podostrym początku. Wczesne objawy kliniczne u dzieci z tymi postaciami wrodzonych chorób metabolicznych są mało charakterystyczne i bywają przypisywane uszkodzeniom okołoporodowym. Opóźnienie rozwoju psychoruchowego i drgawki są najczęstszymi objawami u tych dzieci. Mogą też występować napady lub serie napadów ostrych zaburzeń klinicznych (np. wymiotów) przedzielone okresami pozornego zdrowia. Epizody pogorszenia są zwykle wywołane stresem lub niespecyficznymi czynnikami takimi jak infekcje.
Należy też wymienić choroby metaboliczne, w których wiodącym objawem jest degradacja czynności układu nerwowego, co manifestuje się początkowo utratą umiejętności już posiadanych przez dziecko, a następnie dalszym postępującym uszkodzeniem układu nerwowego.
madzialenaaa90