POSTĘPOWANIE CYWILNE I wykład (II)
1. POSTĘPOWANIE CYWILNE I SPRAWA CYWILNA
Postępowanie – to pewnego rodzaju działanie określonych instytucji.
Można wyróżnić kryterium:
- podmiotowe – czyli jaki podmiot (organ) prowadzi postępowanie – jeżeli organ administracji to będzie postępowanie administracyjne, jeżeli organ wymiaru sprawiedliwości, to będzie to postępowanie sądowe.
- przedmiotowe – jakie sprawy (rodzaje spraw) np. postępowanie cywilne – sprawy cywilne, celne, sprawy administracyjne
7*\ Definicja
Postępowanie cywilne – jest to prowadzona w określonych prawem formach działalność sądów i innych właściwych organów oraz występujących przed tymi organami stron i innych zainteresowanych osób zmierzająca do urzeczywistnienia stosunków prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy (a także innych spraw objętych postępowaniem cywilnym na mocy przepisów szczególnych np. sprawa gospodarcza) oraz do ochrony wynikających z tych stosunków praw podmiotowych.
Zakres postępowania cywilnego – to nie tylko działalność sądów, ale też innych organów np. komornik (organ egzekucyjny), notariusz.
Postępowanie cywilne działa w dwóch kierunkach:
Po pierwsze w kierunku rozpoznania sprawy (postępowanie rozpoznawcze)
Po drugie w kierunku wykonania rozstrzygnięcia w rozpoznanej sprawie (postępowanie egzekucyjne)
Przepis art.1 kpc (7*) definiuje zakres postępowania cywilnego: „Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).”
Wyróżnienie spraw cywilnych opiera się o kryterium materialne – pr cywilne, rodzinne i opiekuńcze , pr pracy.
Kryterium formalne – na podstawie szczególnych przepisów. Te inne sprawy są zbliżone do spraw cywilnych swoją naturą prawną i dlatego powinny być rozpatrywane przez sądy cywilne.
Istnieje wątpliwość – czy wszystkie sprawy z zakresu prawa pracy to sprawy cywilne – to tylko te, które są oparte na równorzędności podmiotów stosunku.
(3*) Zbiorcze określenie prawa procesowego cywilnego – jest to ogół norm regulujących właściwość sądów i innych organów oraz formy działalności tych organów i występujących przed nimi stron i zainteresowanych osób przy rozpoznaniu i rozstrzyganiu spraw cywilnych oraz przy przymusowym wykonaniu orzeczeń.
Istnieje istotne powiązanie między normami postępowania cywilnego (kompetencyjnymi) a normami prawa materialnego albowiem rozpoznawanie i rozstrzygnięcie spraw cywilnych wymaga zastosowania norm prawa materialnego.
Prawo materialne w procesie (jego rola) -stanowi podstawę prawną rozstrzygnięcia /może to być pytanie na egz./ W naszym systemie prawnym normy materialno-prawne możemy znaleźć w procesie (KPC), a normy proceduralne – w przepisach materialnych.
W teorii prawa istnieje podział norm na:
- substancjalne (normatywne)
- i instrumentalne (konstruktywne)
Normy normatywne – są normami określającymi pewne zasady – są to normy prawa materialnego.
Normy instrumentalne – wskazują sposób postępowania w celu urzeczywistnienia tych zasad.
Normy procesowe są normami instrumentalnymi.
W prawie cywilnym materialnym , czyli w tych normach normatywnych, większość przepisów ma charakter dyspozytywny, czyli strony mogą sobie regulować w sposób dowolny stosunek prawny.
Normy prawa materialnego niekiedy (bardzo rzadko) mają charakter kogenny (bezwzględnie obowiązujący) np. przedawnienie roszczeń
W procesie większość norm ma charakter bezwzględny ( imperatywny, kogenny).
W procesie bardzo rzadko są normy dyspozytywne np. właściwość przemienna sądu.
2. FUNKCJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
Postępowanie cywilne jest ulokowane w zakresie władzy sądowniczej działalności jurysdykcyjnej,(czyli działalności orzeczniczej).
Wymiar sprawiedliwości – jest to działalność sądów polegająca na konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych w celu ochrony zasad praworządności.
Postępowanie cywilne jest częścią wymiaru sprawiedliwości.
Funkcje postępowania cywilnego:
1. konkretyzuje i realizuje normy prawne z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
2. wydaje zarządzenia, zwolnienia i zezwolenia mające znaczenia prawne
3. dokonuje czynności dokumentacyjno-rejestrowe
4. inne czynności przekazane sądowi na postawie przepisów szczególnych
3. RODZAJE POSTĘPOWAŃ CYWILNYCH
A. ze względu na kryterium organu przed którym się toczy mamy:
1) postępowanie sądowe
a. postępowanie rozpoznawcze -
-postępowanie procesowe (sporne )
- postępowanie nieprocesowe ( niesporne)
b. postępowanie egzekucyjne
2) postępowanie pozasądowe
Poza tymi wszystkimi postępowaniami są postępowania pomocnicze – jego rola polega na zabezpieczeniu właściwego przebiegu postępowania rozpoznawczego ale również i egzekucyjnego.
np. jak świadek mieszka w Rzeszowie a postępowanie toczy się w Olsztynie to świadka przesłuchuje się w Rzeszowie, odtworzenie dokumentów.
Ponadto mówimy o międzynarodowym postępowaniu cywilnym – w nim występuje element obcy ( w rozumieniu zagraniczny).
Poza kpc uregulowane zostało postępowanie naprawcze i upadłościowe, ale mają tutaj też zastosowanie przepisy kpc; możemy mówić o postępowaniu naprawczym i o postępowaniu upadłościowym.
Postępowanie naprawcze – tylko w pewnym zakresie toczy się przed sądem a w większości poza nim. Jego celem jest doprowadzenie przez przedsiębiorcę zagrożonego niewypłacalnością do układu z wierzycielami, w którym zrestrukturyzowane zostaną zobowiązania przedsiębiorcy.
Postępowanie upadłościowe – jest rodzajem postępowania sądowego.
Postępowanie naprawcze i upadłościowe zawiera bardzo liczną grupę przepisów prawa materialnego, które zmieniają reguły prawa cywilnego materialnego co do zobowiązań.
Kwestia postępowania polubownego - budzi spór w doktrynie. Co do zasady sąd polubowny musi się kierować regułami procesu cywilnego, ale jeżeli podmioty poddają spór takiemu rozpoznaniu, to mogą wskazać odchylenia od reguł podstawowych procesu cywilnego.
PROCES CYWILNY – jest to postępowanie, w którym sąd rozpoznaje istniejący między stronami spór prawny w drodze rozstrzygnięcia o przedmiocie sporu – stosunku prawnym i wynikających z niego prawach podmiotowych i obowiązkach.
Proces cywilny, spór cywilny, DOMINUJE w postępowaniu cywilnym. W związku z tym przepisy tego postępowania mają charakter modelowy, czyli pełnią funkcję legi generali co oznacza, że jeżeli w przepisach dotyczących szczególnych postępowań nie ma regulacji to sięgamy do modelu procesu cywilnego np. postępowanie dotyczące zniesienia współwłasności.
W ramach procesu wyróżniamy postępowania odrębne, których jest sporo.
Mają one charakter równorzędny (pytanie na egz – wymień postępowania odrębne)
1. postępowanie w sprawach małżeńskich
2. postępowanie w sprawach między rodzicami a dziećmi,
3. postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
4. postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania
5. postępowanie w sprawach gospodarczych
6. postępowanie nakazowe
7. postępowanie upominawcze
8. postępowanie uproszczone.
Postępowanie nieprocesowe – w niektórych sytuacjach nie ma sporu na tle stosunków prawnych, które wymagają jednak rozstrzygnięcia.
wnioskodawca – wskazuje uczestników postępowania (osoby, które powinny wziąć w nim udział) np. postępowanie spadkowe, postępowanie o ubezwłasnowolnienie
W postępowaniu nieprocesowym – rozpoznawane i załatwiane są sprawy:
1. zakresu prawa osobowego: o ubezwłasnowolnienie, o uznanie za zmarłego, o stwierdzenie zgonu
2. sprawy z zakresu prawa rzeczowego: o stwierdzenie zasiedzenia, o przepadek rzeczy, o zarząd rzeczą wspólną, o zniesienie współwłasności, o ustanowienie drogi koniecznej i postępowanie wieczystoksięgowe
3. z zakresu prawa spadkowego: zabezpieczenie spadku i spis inwentarza, przyjęcie lub odrzucenie spadku
,ogłoszenie testamentu, wyjawienie przedmiotów spadkowych, przesłuchanie świadków testamentu ustnego, sprawy dotyczące wykonawcy testamentu, zarząd spadku nie objętego, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, inne sprawy spadkowe.
4. z zakresu zobowiązań: złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
5. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego
6. z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych
7. postępowanie rejestrowe
W przepisach szczególnych, poza kpc są jeszcze inne postępowania nieprocesowe np.:
- sprawy o sprostowanie, unieważnienie i ustalenie treści aktu stanu cywilnego,
- sprawy o zmianę nazwiska lub imienia małoletniego dziecka w razie braku porozumienia między rodzicami.
Mówi się, że w postępowaniu nieprocesowym nie powstaje spór o prawo, który stanowi istotę procesu cywilnego. Postępowanie nieprocesowe staje się sporne wtedy gdy ktoś wnosi APELACJĘ.
* W doktrynie wyróżnia się specyficzne funkcje sądu w postępowaniu nieprocesowym:
1) ochrona praw osobistych i majątkowych
2) ustalanie faktów mających znaczenie dla stosunków prawnych
3) współdziałanie w kształtowaniu stosunków prawnych
4) ustalanie praw i stosunków prawnych np. stwierdzenie zasiedzenia
5) rejestracja zdarzeń i przyjmowanie oświadczeń rodzących skutki prawne np. prowadzenie rejestrów.
6) rozpoznawanie sporów o roszczenia przekazane przez ustawę do nieprocesu np. dział spadku.
* W nieprocesie toczy się postępowanie w przypadku wyboru prezydenta!!!!!!
*** Różnice między procesem a nieprocesem:
1) Postępowanie nieprocesowe nie opiera się na zasadzie dwustronności. Dopuszcza się do udziału w tym postępowaniu jako uczestnika każdą osobę zainteresowaną
2) Co do zasady proces może być wszczęty tylko z inicjatywy stron. W nieprocesie może nastąpić wszczęcie postępowania z urzędu.
3) W nieprocesie nie ma kontradyktoryjności, zatem formuła sporu nie musi być zachowana. ale są wyjątki np. o ubezwłasnowolnienie jest sprawa przed sądem
7* POSTĘPOWANIA POMOCNICZE – mają na celu pomoc w postępowaniu głównym o ochronę praw.
1. postępowanie o zwolnienie od kosztów sądowych – można wystąpić w każdym stadium sprawy albo przed jej wszczęciem
2. postępowanie o oznaczenie sądu do rozpoznania sprawy (rozstrzyga SN) np., bezpaństwowiec
3. postępowanie pojednawcze
4. postępowanie o zabezpieczenie dowodu
5. postępowanie rekwizycyjne (np. pomoc sądowa w przesłuchaniu świadka)
6. postępowanie o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt
7. postępowanie przed sądem państwowym w związku z postępowaniem przed sądem polubownym
8. postępowanie zabezpieczające
9. postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności
PRZESŁANKI(warunki) PROCESOWE
Dopuszczalność wszczęcia postępowania cywilnego i rozstrzygnięcia przez sąd sprawy merytorycznie w tym postępowaniu uwarunkowana jest przez istnienie lub nieistnienie wymaganych przez prawo okoliczności nazywanych przesłankami procesowymi.
7* Przesłanki pozytywne (dodatnie)
1. przynależność sprawy do drogi sądowej
2. jurysdykcja krajowa sądów polskich
3. zdolność sądowa stron
4. zdolność procesowa stron
5. należyte zastępstwo strony procesowej nieposiadającej zdolności procesowej.
7* Przesłanki negatywne (ujemne)
1. powaga rzeczy osądzonej (res iudicata)
2. zawisłość sporu
3. istnienie zapisu na sąd polubowny
Poza tym wymienia się WZGLĘDNE I BEZWZGLĘDNE przesłanki procesowe.
Przesłanki procesowe BEZWZGLĘDNE to te okoliczności, których istnienie lub nieistnienie powoduje bezwzględną niedopuszczalność wszczęcia jak i kontynuowania sprawy.
Przeszkody można usunąć przez konwalidację – np. zapis na sąd polubowny
BEZWZGLĘDNE przesłanki procesowe:
2. jurysdykcja krajowa (sądów polskich)
3. powaga rzeczy osądzonej
4. zawisłość sporu
5. zdolność sądowa stron o ile nie da się jej uzupełnić.
* Przesłanki bezwzględne sąd bierze z URZĘDU pod uwagę w każdym stanie sprawy. Wszystkie one powodują odrzucenie pozwu (sąd nierozpoznaje sprawy).
Pyt. na egz. – Co to jest odrzucenie pozwu a oddalenie powództwa?
Jeżeli postępowanie zostało wszczęte mimo braku przesłanki bezwzględnej lub istnienia przesłanki bezwzględnej negatywnej, to takie postępowanie jest nieważne w całości.
WZGLĘDNE przesłanki procesowe:
1. istnienie zapisu na sąd polubowny
2. zdolność sądowa strony o ile da się ją uzupełnić
3. zdolność procesowa strony
4. należyte zastępstwo strony nieposiadającej zdolności procesowej
5. brak jurysdykcji krajowej przy jurysdykcji przemiennej
(art. 1105 kpc: „ § 1. W zakresie zobowiązań z umów podmioty prowadzące działalność gospodarczą mogą umówić się na piśmie o wyłączenie jurysdykcji sądów polskich na rzecz sądów państwa obcego, jeżeli zmiana taka jest skuteczna według prawa tego państwa. Nie dotyczy to spraw należących do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich.
§ 2. W zakresie przewidzianym w art. 697 § 1 strony mogą umówić się na piśmie o wyłączenie jurysdykcji sądów polskich na rzecz działającego za granicą sądu polubownego, jeżeli przynajmniej jedna ze stron ma zamieszkanie lub siedzibę za granicą albo prowadzi za granicą przedsiębiorstwo, którego sprawa dotyczy, oraz jeżeli umowa taka jest skuteczna według prawa mającego do niej zastosowanie w państwie, w którym działać ma sąd polubowny.
§ 3. Umowę o jurysdykcji sądów państwa obcego oraz umowę o zagraniczny sąd polubowny sąd polski bierze pod rozwagę tylko na zarzut strony zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.”)
7* Nieważność postępowania może wynikać nie tylko z istnienia bezwzględnej negatywnej przesłanki procesowej, lecz również wynikać z uchybień procesowych
art. 379 kpc: „Nieważność postępowania zachodzi:
1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,
2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,
3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,
4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,
5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,
6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.”)
ON podyktował to::
1. skład sądu orzekającego sprzeczny z przepisami prawa
2. w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy
3. strona została pozbawiona możności obrony swych praw
4. brak było upoważnienia do prowadzenia sprawy
5. jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy (jako sąd I instancji) bez względu na wartość przedmiotu sporu np. o ochronę dóbr osobistych, ochronę praw autorskich, art.17 kpc: „Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:
1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia,
2)...
moli211