DYDAKTYKA

Dr Hubert Iwanicki

02-10-2005

Literatura:

1.      Czesław Kupisiewicz „Dydaktyka ogólna”;

2.      Wincenty Okoń „Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej”;

3.      Józef Półturzycki „Dydaktyka dla nauczycieli”;

4.      J. Radziszewicz „Edukacja alternatywna”.

Dydaktyka jako nauka.

Osobowość: zespół cech mechanizmu wewnętrznego charakterystyczny dla danej konkretnej jednostki.

Różnice:

-          temperament;

-          charakter;

-          inteligencja (poziom inteligencji).

Stern:

I.                    Cechy instrumentalne osobowości:

-          wiedza;

-          umiejętności;

-          poziom zainteresowań;

-          doświadczenie (bagaż doświadczeń);

-          nawyki;

-          sprawności;

-          system wartości;

-          cele życiowe;

-          ideały.

Zajmuje się tym dydaktyka.

II.                

Cechy kierunkowe osobowości:

-         

Strona wolicjonalno – uczuciowa osobowości

-          postawy;

-          przekonania;

-          system wartości;

-          cele;

-          ideały.

Zajmuje się tym teoria wychowania. 

Cel wychowania: kształtowanie cech wolicjonalnych.

Dydaktyka: «dział pedagogiki: nauka o metodach nauczania i uczenia się»

áz gr.ñ: didaktikos – pouczaący i uczę; didasko – uczę, nauczam (kogoś).

W 1613 r. po raz pierwszy użyto nazwy dydaktyka w Niemczech.

Twórcy terminu:

-          Krzysztof Helwig;

-          Joachim Jung.

Wg nich dydaktyka to: sztuka nauczania (umiejętności praktyczne). Nabywanie i przekazywanie wiedzy.

-1-

Twórcami terminu dydaktyka byli:

-          Wolfgang Radtke (1571-1635): wyodrębnia z pedagogiki dwie dyscypliny:

1.      teorię nauczania (którą nazwał dydaktyką), oraz

2.      teorię wychowania: August Herman Niemyer (1754-1828).

Dydaktyka tradycyjna (XVIII – XIX w.).

Herbart – przełom XIX i XX wieku.

Nurt nowego wychowania.

Sztuka uczenia się i nauczania.

Wg Czesława Kupisiewicza, Dydaktyka to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń oraz hipotez dotyczących procesów zależności i prawidłowości nauczania i uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka.

Prawidłowości – zjawiska i procesy, które występują w uczeniu się.

Przedmiotem dydaktyki jest przede wszystkim świadoma działalność dydaktyczna, wyrażająca się w procesach nauczania i uczenia się, samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metodach, środkach i organizacji podporządkowania przyjętym celom.

Przedmiotem są zatem fakty związane z kształceniem.

Dydaktyka ogólna zajmuje się:

-          naukową analizą i formułowanem celw kształcenia – cele mogą być ogólne i szczegółowe;

-          doborem treści kształcenia (czyli to, czego się uczymy);

-          procesem kształcenia (dydaktyka ogólna zajmuje się badaniem procesu kształtowania – jego składowych elementów);

-          formułowaniem zasad kształcenia.

Zadania dydaktyki:

1.      dostarcza wiedzy o nauczaniu i uczeniu się;

2.      analizuje (bada) zależności, które warunkują przebieg i wynik nauczania – uczenia się;

3.      wskazuje na metody, formy organizacyjne i środki pomocne w wywoływaniu zmian u  uczniów;

4.      analizuje treści, metody, formy organizacyjne i środki;

5.      ustala prawidłowości charakterystyczne dla procesu kształcenia;

6.      ustala normy postępowania;

7.      analizuje i opisuje systemy dydaktyczne.

Funkcje dydaktyki:

I.                    Poznawcza

II.                 Praktyczna

-2-

Dydaktyka to:

~ teoria kształcenia

~ nauka o nauczaniu i uczeniu się, o kształceniu i samokształceniu

~ nauka teoretyczna i praktyczna

~ subdyscyplina pedagogiki

~ ma charakter prakseologiczny – jest słusznościową teorią efektywnego nauczania.

Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco – uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos – nauczyciel.

Po raz pierwszy tego sformułowania użyto w XVII w. w Niemczech.

Pierwotnie w XVII i XVIII w. dydaktykę traktowano (definiowano) jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela i na tym, co robi.

Nurt dydaktyki, który dominował w XVIII i XIX w. nazwano dydaktyką tradycyjną, która w dużej mierze wiąże się z nazwiskiem Jana Fryderyka Herbarta.

Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, jego rozwoju, na jego potencjalnych możliwościach od momentu urodzenia, zmienia się dydaktyka – zaczęto definiować dydaktykę jako sztukę uczenia się, skupiano się nie na osobie nauczyciela, a na dziecku – jak się uczy, jak się rozwija, jak rozwiązać problemy.

Dydaktyka ta to teoria uczenia się, określamy ją mianem dydaktyki progresywnej (progrewistycznej) postępowej, związana jest z nazwiskiem amerykańskiego psychologa Johna Dewey`a.

*Herbart – sztuka nauczania

*Dewey – sztuka uczenia się

Współcześnie dydaktyka to teoria nauczania i uczenia się, teoria kształcenia.

Rozwijała się jako subdyscyplina pedagogiki, powstały odłamy dydaktyki.

Rodzaje dydaktyk:

1. ogólna – to ogólna teoria kształcenia, obejmująca wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej;

2. szczegółowa – to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, (rodzaje) np.: metodyka języka polskiego, metodyka biologii, metodyka historii.

Rodzaje dydaktyki szczegółowej to:

- metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, odnoszących się do przedmiotu;

- szczeble kształcenia, czyli typy szkolnictwa np. dydaktyka nauczania początkowego, dydaktyka szkoły średniej, dydaktyka szkoły podstawowej;

- dydaktyki środowiskowe np. dydaktyka dorosłych, dydaktyka wojskowa;

- dydaktyki specjalistyczne np. nauczanie dzieci głuchych, niewidomych.

Dydaktyka

Ogólna Szczegółowa

Przedmiot: szczeble dydaktyki, środowiskowe dydaktyki specjalistyczne

Przedmiot i zadania dydaktyki ogólnej

Dydaktyka ogólna zajmuje się:

· naukową analizą i formułowaniem celów kształcenia – cele mogą być ogólne i szczegółowe

· doborem treści kształcenia, (czyli to, czego się uczymy)

· procesem kształcenia (dydaktyka ogólna zajmuje się badaniem procesu kształcenia – jego składowych elementów)

· formułowaniem zasad kształcenia

Dydaktyka jako subdyscyplina posługuje się różnymi metodami badawczymi:

·         monografia pedagogiczna;

·         metoda indywidualnych przypadków;

·         eksperyment pedagogiczny – badamy określony wycinek rzeczywistości poprzez wywołanie lub zmianę przebiegu procesu przez wprowadzenie jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem);

·         sondaż diagnostyczny – badanie opinii respondentów na określony temat (ankieta).

Techniki badawcze w dydaktyce to: ankieta, wywiad, obserwacja, test, analiza dokumentów.

Badanie wartości dydaktycznej poszczególnych metod nauczania:

· metody nauczania to sposób postępowania nauczyciela, aby osiągnąć cel

· środki dydaktyczne – to, co wykorzystujemy w procesie kształcenia – ustalanie najkorzystniejszych

· formy organizacyjne np. lekcja jest podstawową formą

Przedstawiciele dydaktyki polskiej w XX wieku:

· Zaczyński Władysław

· Okoń Wincenty

· Półturzycki Józef

· Twarkowski Kazimierz

· Nawroczyński Bogdan

· Sośnicki Kazimierz

· Derek Kazimierz

· Kupisiewicz Czesław

· Lech Konstanty

· Lewowicki Tadeusz

Kształcenie – to nauczanie i uczenie się wraz z towarzyszącym tym działaniom wychowaniem.

Uczenie się to nabywanie wiedzy, a nauczanie to działalność nauczyciela.

Strategia – to sposób realizacji zadań z wykorzystaniem zasobów, uwzględnieniem jakości produktu wejściowego, ograniczeniem czynników zakłócających. Strategia łączy poszczególne elementy systemu.

◄ PROCES KSZTAŁCENIA ►

Od XVIII w. definicja dydaktyki uległa zmianie, 2 systemy:

· dydaktyka tradycyjna – J.F.Herbart, przywiązywał dużą wagę do osoby nauczyciela;

· dydaktyka progresywna – J.Dewey – proces kształcenia – skupił się na osobie ucznia.

Proces kształcenia zawiera elementy tych obu systemów.

Proces kształcenia to ciąg zdarzeń obejmujących zarówno czynności ucznia jak i nauczyciela.

Proces kształcenia (wg Okonia) jest „świadomy, celowy, zorganizowany i prawidłowościowy”.

Uczenie się

Zamierzone(zorganizowane, szkolne) Niezamierzone(okazjonalne, przypadkowe)

dotyczy procesu kształcenia

W procesie kształcenia wyróżnia się pewne stałe elementy tzw. ogniwa procesu kształcenia.

Ogniwa procesu kształcenia wg Zaczyńskiego:

1.      tworzenie ładu zewnętrznego i wewnętrznego. Polega na stwarzaniu odpowiednich warunków, dzięki którym uczeń może podjąć skuteczne, efektywne działanie.

a.       Ład zewnętrzny obejmuje elementy materialne i niematerialne. Warunki materialne, czyli to, co nas otacza: budynek szkolny, ławki, krzesła, oświetlenie itp. Warunki niematerialne to m.in. zdyscyplinowanie klasy (zewnętrzna gotowość do pracy).

b.      Ład wewnętrzny składa się z 2 elementów, mianowicie chęć do nauki (motywacja) i jakaś wiedza (poziom wiedzy).

Pomiędzy tymi ładami zachodzą pewne relacje. Ważniejszy jest ład wewnętrzny, gdyż on automatycznie pociąga za sobą ład zewnętrzny.

Ład

Zewnętrzny Wewnętrzny

materialny niematerialny wiedza chęć (motywacja)

Przy takiej zależności nauka jest efektywna

2.      poznawanie faktów na lekcji – to jeden ze stałych elementów procesów kształcenia. Zapoznajemy ucznia z wiedzą, której nie wiedział. Źródłem faktów powinna być sama rzeczywistość, ta, która nas otacza, jeżeli to jest niemożliwe to występuje poznanie pośrednie. Wyróżniamy, więc poznanie bezpośrednie (jest bardziej efektywne) i pośrednie, (gdy jakiś środek dydaktyczny towarzyszy poznaniu lub słowo pisane czy mówione). Zasada poglądowości. Wiedza : bezpośrednia pośrednia.

3.      kształtowanie pojęć. Fazy w rozwoju myślenia, które jest kluczowe w kształtowaniu pojęć: *sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe, 1,5 do 2 lat), *konkretno-wyobrażeniowe (2,5 do 6 – 7 lat), *słowo-logiczne (abstrakcyjne, od 6-7 lat). Fazy kształtowania pojęć:

a.       kojarzenie nazwy z przedmiotem, czyli poprawne nazywanie go

b.      kształtowanie pojęć elementarnych na podstawie zewnętrznych, obserwowalnych cech

c.       kształtowanie pojęć naukowych

4.      wiązanie teorii z praktyką. Dydaktycy skupiają się na pojęciu, „po co?”. Po co wiązać praktykę z teorią. Mówią, że od praktyki można czasem odejść, praktyka też może być źródłem wiedzy. Praktyka jest o tyle istotna, bo poznaje rzeczywistość także poprzez poznanie wielozmysłowe

5.      kształtowanie umiejętności i nawyków. Czasami proces kształcenia skupia się na tym punkcie. Umiejętność to zdolność posługiwania się zdobytą wiedzą w rozwiązywaniu określonych zadań. Nawyk to wyćwiczona poprzez wielokrotne powtarzanie umiejętność (umiejętność zautomatyzowana) np. matematyka, w-f, gramatyka, j. polski, j. obcy – aby skrócić czas myślenia, zastanawiania się

6.      utrwalanie wiadomości i umiejętności to naturalne przeciwdziałanie procesom zapominania. wg Zaczyńskiego – „jak nie utrwalamy, to zapominamy”

7.      kontrola i ocena wyników kształcenia. W dydaktyce formułuje się różnorodne uzasadnienia wprowadzenia kontroli i oceny, które udowadniają, dlaczego kontrola musi być. Psychologowie mówią, że: *człowiek ma potrzebę orientacji w czynionych postępach; *człowiek potrzebuje też społecznego uznania dla efektów swojej pracy (motywacja). Dydaktyka mówi, że to jest ważne i dla ucznia i dla nauczyciela. Dzięki temu można zlikwidować luki – ucznia, natomiast nauczyciel analizując błędy, dlaczego itd. doskonali proces. Kontrola służy doskonaleniu kształcenia wg nauczyciela. To nie są etapy lekcji, ani etapy, do których należy przechodzić kolejno. Typy lekcji wiążą się z funkcją lekcji ( a funkcja to ogniwa). To jest schemat, od którego czerpie się elementy dydaktyki: * typy *metody. Kontrola musi mieć swoje uzasadnienie.

Ogniwa procesu kształcenia wg Okonia:

1. uświadamianie uczniom celów i zasad kształcenia

2. poznawanie nowych faktów

3. nabywanie pojęć

4. poznanie prawidłowości

◄ SYSTEMY DYDAKTYCZNE ►

System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształc...