Historia sciaga.doc

1.Wpływy wielkich odkryć geograficznych na ruch cen w Europie, przesunięcie dróg handlowych.
Miasta bogaciły się, następowała akumulacja kapitału, zwiększyła się konsumpcja zamożniejszych warstw ludności europejskiej. Kolonizacja Ameryki przyniosła doniosłe skutki w dziedzinie obiegu pieniądza tzw. rewolucja cen. Od początku XVI w napływało do Europy amerykańskie złoto i srebro (rabunkowe). Po 1550 roku z kopalni w Kolumbii, Peru, Boliwii i Meksyku. Duży napływ srebra od połowy XVI w. – rocznie około 200-300 ton. Narastała ilość środków płatniczych (x5), spadła wartość pieniądza. Ilość towarów nie wzrosła. W ciągu XVI w. ceny żywności w Europie wzrosły 4-5 razy w stosunku do 2-3-krotnego wzrostu cen produktów rzemieślniczych i wynagrodzeń pieniężnych. Wzrost cen rozpoczął się Hiszpanii, a potem przeszedł na całą Europę. Zwiększył się także przyrost naturalny. W latach 1450-1600 ludność Europy Zachodniej wzrosła z 30 do 70 mln. Przesunięcia dróg handlowych: centrum życia handlowego, przeniosło się znad Morza Śródziemnego i miast włoskich nad Atlantyk i Morze Północne, powstały nowe porty i rozwinęły się główne ośrodki handlu światowego – Lizbona, Kadyks, Amsterdam, Londyn, Bristol, odkryto drogę na wschód, kolonie stawały się coraz lepszym rynkiem zbytu dla rzemiosła z manufaktur w metropoliach. Wzrost cen spowodował, że eksport stał się opłacalny. Pojawiają się nowe rośliny (kawa, herbata, trzcina cukrowa, ziemniaki). Rozwija się przemysł budowy statków. Rozwija się handel ludźmi.
 

2. Kiedy powstał i na czym polegał dualizm gosp. w Europie?
Dualizm gospodarczy - dwutorowy rozwój gospodarczy; w nowożytnej Europie polegał na powstaniu w krajach leżących na wschód od rzeki Łaby gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (rolnictwo ekstensywne), a na zachód początków gospodarki kapitalistycznej (rolnictwo intensywne). Proces ten rozpoczął się w XVI wieku. Przyczyny dualizmu gospodarczego: wielkie odkrycia geograficzne, rezygnacja ze służby rycerskiej na rzecz wojsk zaciężnych, pierwsza w dziejach nowożytnej Europy rewolucja cen (inflacja), spowodowana napływem szlachetnych kruszców a tym samym spadek realnej wartości pieniądza, dążenia szlachty do zwiększenia swoich dochodów, w Europie po zachodniej stronie Łaby poprzez zmniejszenie pańszczyzny i zawierania dzierżaw krótkoterminowych, natomiast w Europie na wschód od rzeki poprzez powiększanie folwarków, tym samym odbierając ziemie chłopom.
Proces rozwoju gospodarczo-społecznego Europy Zachodniej i Wschodniej, czyli ogólne tendencje rozwoju feudalizmu, były podobne. Jednak od połowy XV wieku rozeszły się drogi rozwoju gospodarki feudalnej. Różnice w rozwoju agrarnym Europy na zachód i na wschód od rzeki Łaby są określane jako dualizm agrarny Europy. Na zachód od Łaby wieś była stopniowo włączana w orbitę powoli kształtującego się rynku towarów i rynku siły roboczej. Pańszczyzna utraciła tu charakter bezpłatnej pracy. Zależność poddańcza weszła w stadium likwidacji, pańszczyzna była wypierana przez pracę najemną, przewagę uzyskiwał czynsz pieniężny. W Europie Wschodniej widoczny był nawrót do ostrzejszych form poddaństwa i brak bodźców do upowszechnienia intensywnych form gospodarowania. Na wschód od Łaby rozwinął się system gospodarki folwarcznej (przetrwał do XIX wieku). Polegał on na tym, że feudalni właściciele tworzyli w obrębie swoich włości własne gospodarstwa rolne (folwarki), uprawiane przy pomocy pańszczyźnianej siły roboczej. Był to w pewnej mierze nawrót do stosunków poddańczych z okresu przed wielkim osadnictwem średniowiecznym (mówi się tu o wtórnym poddaństwie chłopów). Z czasem system folwarczno – pańszczyźniany stał się dominującą formą organizacji produkcji rolnej w państwach środkowo-wschodniej Europy.
 

3. Poglądy merkantylistów na problematykę rozwoju gospodarczego.
Merkantylizm – ogół idei i poczynań praktycznych mających na celu podniesienie znaczenia handlu. Merkantylizm to także polityka ekonomiczna, dążąca do zwiększenia potęgi i bogactwa państwa przez popieranie handlu zagranicznego. Rozwinął się w Europie w końcu XVI i w XVII w. na tle wzrostu wymiany handlowej i narastania elementów kapitalizmu. Poglądy i zabiegi merkantylistów poszczególnych rządów różniły się bardzo, jednak miały cechy wspólne: rozwój handlu, przemysłu; zabiegano o korzystny bilans handlowy, export i import. W tym celu stosowano cła protekcyjne i rozwinięto produkcję antyimportową, uważano, że w wywozie powinny dominować wyroby, a w przywozie surowce. Konsumpcja wewnętrzna powinna być oszczędna a wyroby luksusowe eksportowane. popierano osadnictwo z zewnątrz, a zakazywano wyjeżdżać fachowcom. Zakładano, że wszyscy mieszkańcy powinni pracować dla jego bogactwa. Zakładano manufaktury przy przytułkach i sierocińcach. rozbudowano flotę handlową i wojenną, które były gwarancją utrzymania potęgi państwa i instrumentem aktywnej polityki kolonialnej. Wysiłki merkantylistów szły także w kierunku podniesienia produkcyjności wszystkich grup społecznych. Duży nacisk kładli na rozbudowę infrastruktury, zwłaszcza dróg i transportu. Zasady merkantylizmu jako pierwsze wprowadziła Hiszpania, Portugalia, Holandia, a następnie Anglia. Najbardziej rozwinięty był we Francji w XVII w. – budowa dróg, rozwój handlu, manufaktur, handel towarami luksusowymi (jedwab, kosmetyki). W Europie Wschodniej i Środkowej wprowadzono odmianę merkantylizmu – kameralizm, utrzymanie ustroju feudalnego wsi, rządów silnej ręki sprawowanych przy pomocy aparatu centralistycznego, zwanego „kamerą” – Rosja za Piotra I, Prusy za Fryderyka II. Polska w XVI-XVIII w. – Kopernik, Modrzewski, niektórzy pisarze oświecenia.
 

4. Scharakteryzować istotę liberalizmu gospodarczego.
W początkowej fazie rozwoju kapitalizmu obowiązującą doktrynę stanowiła tzw. doktryna liberalizmu gospodarczego, postulując jak największą swobodę produkcji, wymiany i ruchu kapitałów. Państwo nie powinno wtrącać się w problemy gospodarcze, nie narzucać ceł ani żadnych podobnych opłat, nie stawiać żadnych górnych granic ruchowi cen towarów ani płac. Rynek i wolna konkurencja najlepiej rozwiążą te problemy. Teorię wolnej konkurencji sformułował pod koniec XVIII w. ekonomista angielski Adam Smith. Zasady wolnej konkurencji: konkurencja między wytwórcami a dostawcami gwarantuje najlepsze zaspokojenie potrzeb odbiorcy, musi istnieć pełna swoboda wyboru kierunku i sposobu zarobkowania, osiągania zysku, swoboda zatrudniania lub nie zatrudniania robotników na takich warunkach, na jakich się opłaca, stawka płacy i cena musi zależeć od swobodnej gry popytu i podaży, potrzebny jest swobodny przepływ towarów gotówkowych, półfabrykatów, materiałów i surowców, swoboda ruchu cen, konieczna swoboda ruchu kapitałów (przepływy z jednej gałęzi przemysłu do drugiej, z jednego kraju do drugiego). Rola państwa powinna sprowadzać się do zabezpieczenia wszystkich tych wolności i swobód przed zagrożeniem z zewnątrz, zabezpieczenia praw własności i praw do czerpania zysków z własności. Kapitalizm wolnorynkowy rozwijał się w XIX wieku w Anglii, Francji, a następnie w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. Początkowo rozwój hamowany był przez ograniczenia natury politycznej, które zostają stopniowo przezwyciężone. Masowość i taniość produkcji fabrycznej konkuruje z istniejącą w tych dziedzinach drobną produkcją rzemieślniczą. Występowała duża liczba niezbyt wielkich przedsiębiorstw. Własność kapitałów była z reguły własnością indywidualną. Cena rynkowa kształtowała się w rezultacie nieuzgodnionego działania ich wszystkich. Zysku nie można osiągnąć przez podwyższenie ceny, lecz przez obniżenie kosztów własnych. Dokonywała się ekspansja kapitału na coraz to nowe dziedziny produkcji.
 

5. Techniczne, ekonomiczne i społeczne aspekty rewolucji przemysłowej.
Rewolucją przemysłową nazywamy przejście od przemysłu manufakturowego do przemysłu zmechanizowanego. Rewolucja przemysłowa rozpoczęła się w Anglii. Pierwsze wynalazki pojawiły się około połowy XVIII w. Do najważniejszych wynalazków w przemyśle włókienniczym należała maszyna przędząca. W 1769 roku Anglik Jakub Watt skonstruował maszynę parową. Nie musiano już budować fabryk nad rzekami. Ogromną zmianę dla przemysłu metalurgicznego miało zastosowanie węgla kamiennego zamiast drzewnego. Anglia stała się potęgą przemysłową świata. Dzięki wynalazkom na wielką skalę, podniósł się poziom rolnictwa. Anglia zaczęła produkować ogromne ilości żywności. Pozbawieni ziemi chłopi wędrowali do miast szukając tam środków do życia. Wraz z nimi wędrowali do miast drobni wytwórcy, którzy nie byli w stanie konkurować z tańszymi wyrobami przemysłu maszynowego i musieli likwidować swoje warsztaty. Siła robocza była bardzo tania, nie potrzebowano w przeciwieństwie do manufaktur wykwalifikowanych robotników. Zatrudniano kobiety i dzieci. Ze względu na dużą podaż rąk, fachowcom obniżano pensje. Robotnicy bronili się przed tym niszcząc maszyny. Rewolucja przemysłowa w Anglii ukształtowała dwie, nowe charakterystyczne dla ustroju kapitalistycznego klasy społeczne: proletariat przemysłowy i klasę kapitalistów.

6. System folwarczno-pańszczyźniany w Polsce.
Jednym z wydarzeń w Polsce było rozwiniecie folwarku pańszczyźnianego, który umożliwiał uzyskiwanie bardzo dużych zysków. Folwarki mogły rozwijać się dzięki : dobra koniunktura na zboże, wysokie ceny które wzrosły kilkakrotnie, bo część ludu zajęła się rzemiosłem.  Umocniła się przewaga szlachty polskiej - szlachta osiadła, darmowa- tania praca chłopa - odsuwa mieszczaństwo od konkurencji,  spadła wartość pieniądza, b. Duże obszary niczyje- pustki, łatwo można wykupić folwarki sołtysie, rynki zewnętrzne, wzrosła liczba ludności w Polsce - czyli większe zapotrzebowanie na produkty rolne, odzyskanie Pomorza gdańskiego -sprzedano je w Niderlandach.
W XV i XVI wieku rozwija się folwark pańszczyźniany. Folwark pańszczyźniany- to duże gospodarstwo szlacheckie liczące od 60 do 80 hektarów, na którym wykorzystywano darmowa prace chłopa jako podstawę rolna ( gospodarowania). TYPY FOLWARKOW: folwark zbożowy- nastawiony na rynki zewnętrzne. Podstawą transportu był spływ rzeczny- najtańsza i najbezpieczniejsza droga (Bug, Wisła), folwark nastawiony na rynek wewnętrzny, cieszył się większym profilem produkcji. Nie tylko zboże, ale także hodowano zwierzęta, stawy rybne, pasieki. Rozwinęło się targowisko- targi, gdzie sprzedawano produkty (środa, piątek) Szlachta powiększyła swoje gospodarstwa był to jedyny sposób na zwiększenie produkcji. Powiększono gospodarkę. Podstawą była pańszczyzna, czyli darmowa praca chłopa na polu. Chłop musiał odpracować 1-do kilku dni w tygodniu za łan ziemi (1łan- 17 hektarów) Różnicuje się ona (różna wartość) Zbiegostwa chłopów- uciekali oni z ziemi gdzie było dużo praw. Uciekali do miast szukając lepszego bytu - odcięto drogę. Jeśli ktoś uciekł był uważany za zbiega. W1496 roku wydano przywilej piotrkowski - tylko jedno dziecko może się uczyć. W XVI wieku rozpoczyna się zwiększenie dni pańszczyzny. Chłop coraz mniej będzie wydajny, bardziej skłonny do ucieczki. Do końca XVI w. gospodarka rozwijała się sprawnie. POLSKA- spichlerz Europy przez Gdańsk. Rozwijały się miasta nad spływami rzecznymi. Szlachta nie inwestowała. Gospodarka ekstensywna - wzrost produkcji nie dzięki ilości ziemi, ale dzięki powiększeniu arsenału upraw. Polska miała dodatni bilans. Mieszczaństwo gaśnie, jest słabe, ograniczone przywilejami szlacheckimi. Dość dobra pozycja chłopów. Ten wiek nazwany jest ZŁOTYM wiekiem. Pod koniec lat 80- tanieje zboże w Rosji, wojny w Sycylii, w Europie. Gospodarka będzie się załamywać. Handel obustronny.

7. Rewolucja agrarna w pierwszej połowie XIX w.

W pierwszej połowie XIX w. nastąpiła rewolucja agrarna, miał miejsce postęp technologiczny i społeczny. Postęp technologiczny: przekształcenie produkcji rolnej pod wpływem zmian w agrotechnice oraz mechanizacji prac rolnych, zmiana charakteru rolnictwa z naturalnego na towarowe, melioracja – osuszanie bagien, likwidacja ugorów, wprowadzenie do uprawy nowych roślin: kukurydza, ziemniaki, rośliny przemysłowe (buraki cukrowe), rośliny pastewne (łubin), nawożenie ziemi i jaj zabiegi pielęgnacyjne (głęboka orka, pielenie), płodozmian: ozime, okopowe, jare, koniczyna, zastosowanie obornika i innych nawozów organicznych (XIX w. – Niemcy), intensyfikacja hodowli – system oborowy zamiast wypasu, zastosowanie roślin pastewnych, wysiew traw, stosowanie nowych narzędzi: pług dwu- i trzyskibowy i młockarnie.  Od 1802 roku stosowano do nich napęd parowy – sieczkarka i grabiarka (1836 – kombajn zbożowy – USA).

8. Reformy uwłaszczeniowe na ziemiach polskich
Początek przemian ustrojowych wsi polskiej w 1807 roku przez zniesienie poddaństwa osobistego i sądowego w Księstwie Warsz. W 1811 wydano generalny akt uwłaszczeniowy dla wsch. prowincji Prus- dotyczył też ziem polskich pozostawionych Prusom(Śląsk, Pomorze). Najważniejsze postanowienia:  uregulowanie stosunków chłop-dwór na podst. dobrowolnej umowy stron; dopiero na żądanie jednej z nich mogło nastąpić uwłaszczenie z urzędu, uwłaszczeniu podlegały, tylko te gospodarstwa które mogły utrzymać parę zwierząt pociągowych; nie podlegały regulacji gospodarczej gosp. małe, dzierżawione, edykt uwłaszczeniowy przewidywał pełne odszkodowanie dla dziedzica; przeliczono na pieniądze świadczenia chłopskie-świadczenia dworu. Pod naciskiem szlachty rząd w 1816r.ograniczył krąg gospodarstw podlegających uiszczeniu opłat.  Po Kongresie Wiedeńskim oddano ponownie Prusom-potrzeba zawłaszczenia na tym obszarze. Nastąpiło to w 1823r.-tylko gospodarstwa sprzężajne istniejące od 1772/1773.Nie przewidziano zwrotu gospod. przez folwark. z których wyrugowano chłopów przed 1819 rokiem. Pełne odszkodowanie w formie renty. Deklaracja Królestwa z 1836r dotycząca Wielkiego Księstwa Poznańskiego postanowiła, że o uwłaszczenie z urzędu mogą ubiegać się gospodarstwa 7 ha Gosp. małe uwłaszczono w 1850 r po buntach w 1848 roku. 22.01.1863 r. powstanie styczniowe. Rząd Narodowy wydał manifest, który obiecywał ziemie chłopom biorącym udział w powstaniu. Aby odciągnąć masy chłopskie od walki władze carskie wydały na początku 1864 r .”ukaz carski o uwłaszczeniu”. Uwłaszczono wszystkie gospodarstwa chłopskie. Nadano część ziemi z majątków narodowych i kościelnych. Chłopi musieli płacić za uwłaszczenie niewielką sumę tzw. podatek gruntowy. Szlachta otrzymała odszkodowanie obligacjami, które miały być wykupione w terminie późniejszym. Na wsi zlikwidowano urząd wójta, a wieś otrzymała samorząd. Władze Rzeczpospolitej Krakowskiej przyłączonej w 1864 r. do Galicji. Wcześniej podejmowały kroki w sprawie chłopskiej. Oczynszowano chłopów w dobrach rządowych i kościelnych, nadano dziedziczne prawo użytkowania gruntów. Nastąpiła parcelacja folwarków, a uzyskane w ten sposób ziemie przeznaczono na powiększenie gospodarstw karłowatych. Bieg wypadków przyśpieszyło powstanie krakowskie. W manifeście do narodu powstańczego rząd narodowy zapowiedział uwłaszczenie chłopów bez odszkodowań oraz wynagrodzenie ziemią z dóbr narodowych chłopów biorących udział w powstaniu. Powstańcy nie zdołali pociągnąć za sobą mas chłopskich. Zastarzałe krzywdy chłopskie odzwierciedlały się w powstaniu i buntach przeciw dworom i administracji .Przyczyniła się do tego nędza i głód, a także pogłoski, że cesarz austryjacki chce dać chłopom wolność a powstańcy mu przeszkadzają. W 1848 r. wystapiono z propozycją uregulowania stosunków między panem a chłopem. Wezwano szlachtę aby dobrowolnie zrezygnowała z pańszczyzny. Uprzedzając te inicjatywy, rząd austr. ogłosił, że zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie objęło wszystkich chłopów bez względu na wielkość gospodarstwa. Nie podlegały uwłaszczeniu dzierżawione i użytkowane działki ziemi. Skreślono ok. 1/3 a resztę po połowie miał spłacić chłop i rząd galicyjski. Biedota bezrolna została pominięta przy uwłaszczeniu. Ustawa przewidywała zniesienie wspólnot gruntowych i serwitutów (leśnych, pastwiskowych, rybnych) Rozdrobnienie gospodarcze chłopstwa pogorszyło znacznie sytuacje ekonomiczną chłopów. Skazani na własne siły i spłacając odszkodowania nie mieli zarobków poza rolnictwem.

9. Cykle koniunkturalne w XIX w.
Okres połowy XIXw. To okres złotej epoki badań nad cyklem koniunkturalnym. Powstało wówczas wiele teorii cyklu koniunkturalnego prezentowanych do dzisiaj. Najważniejsze teorie tworzyli Cement Juglar w 1862 r. po kryzysie z 1857 r. oraz rosyjski naukowiec Nikołaj D. Kondratiew,  który w 1925 r. przedstawił pracę zatytułowaną „Długie cykle”,  zgodnie z którą dzieje ludzkości powtarzają się wg regularnych około pięćdziesięciu letnich cykli koniunkturalnych.

Juglar zwrócił uwagę na to, że cykle trwają od 7 do 11 lat i związane są z ograniczeniem dostępu do środków pieniężnych, które to nakładają banki w okresie wzrostu gospodarczego, kiedy nadmiernie wzrasta ilość udzielanych kredytów. Ten czynnik ograniczał możliwość zaspokojenia popytu, który w fazie koniunktury wzrasta szybciej niż zdolności produkcyjno – usługowe.

William Jevons (1835 – 1882) doszedł do wniosku, że cykle koniunkturalne zależą od występowania plama słonecznych, co 11 lat. Zbiegło się to z występowaniem cykli ekonomicznych w jego czasach związanych z kształtowaniem się cykli w kredytach bankowych. Jevons’owi miał jednak na myśli lepsze zbiory z upraw związane z cyklami słonecznymi. Ale zauważył podobnie jak Juglar, że cykle w okolicach drugiej połowy XIX wieku i późniejsze z początku XX mają podobną długość.

Thomas R. Malthus (1766 – 1834) zmiany cykliczne wiązał z nadmiernym wzrostem ludności i nie nadążającą za tym wzrostem produkcją żywności. Uważał, że klęski nieurodzaju, głód to sytuacje przywracające równowagę pomiędzy ilością żywności a ludzi, raz przez ograniczenie przyrostu, dwa przez wzrost śmiertelności. Malthus w swoich rozważaniach wyszedł od refleksji nad tym, że tak żywność jak i pociąg płciowy są niezbędne w ludzkim życiu. Różny przyrost żywności i ludności prowadził do niedoboru pierwszego. Teoria ta traktuje zagadnienie cykliczności jednostronnie, jest w niej brany pod uwagę tylko jeden czynnik. Kiedy faktycznie cały rynek kształtują wszystkie wydarzenia jakie biorą w nim udział nawet najdrobniejsze. Przede wszystkim jest niehumanitarna i faworyzuje bogatych, bo umożliwia taką interpretację, w której rozmnażać się mogą tylko ci, którzy mają środki na utrzymanie, zatem ubożsi zostają bardziej zmarginalizowani niż wcześniej.

Występowanie wahań koniunkturalnych obserwowano od początków ludzkiej wymiany towarowej. Cykliczne wahania koniunktury gospodarczej przedstawiane są zazwyczaj jako sekwencja następujących faz cyklu koniunkturalnego: fazy depresji, ożywienia, rozkwitu i recesji. Miarami stosowanymi do dynamicznego określenia fazy wzrostu lub spadku kondycji gospodarczej kraju są najczęściej poziom inflacji, PKB, poziom zatrudnienia i poziom stóp procentowych.

10. Druga rewolucja przemysłowa.

Po 1870 roku przemysł osiągnął nowe apogeum, które jest określane mianem II rewolucji Przemysłowej. Różnice pomiędzy II a I Rewolucją Przemysłową: W I rewolucji przeobrażenia objęły głównie przemysł tradycyjny: górnictwo, hutnictwo, włókiennictwo, przemysł rolno - spożywczy, w II rewolucji zmiany dotyczyły nowych gałęzi przemysłu: fotograficzny, samochodowy, elektroniczny. W I rewolucji dokonywano odkryć na zasadzie przypadku. W II rewolucji poszukiwania były wcześniej zaplanowane i ukierunkowane, dokonywane dużym nakładem sił i środków. I rewolucja to wiek pary a II rewolucja to okres elektryczności. Elektryczność wprowadziła mechanizację w automatyzację. Wynaleziono telefon, radiotelegraf, lampę katodową. Wprowadzono oświetlenie elektryczne. W 1883 roku Daimler skonstruował silnik benzynowy a Diesel silnik wysokoprężny. Wybudowano samochód o napędzie spalinowym oraz samolot.

11. Cele porozumień monopolistycznych w XIX w.

Kryzys gospodarczy 1873 r. rozpoczął procesy łączenia się kapitałów i przedsiębiorstw. Mogło się to odbywać przez tworzenie spółek akcyjnych bądź przez wchłanianie przedsiębiorstw mniejszych i słabszych przez większe i silniejsze. Skutkiem tych procesów było zastępowanie wolnej konkurencji wielu podmiotów gospodarczych (charakterystycznej dla kapitalizmu wolnokonkurencyjnego) przez monopole, czyli zrzeszenia przedsiębiorstw. Celem ich było osiągnięcie większych zysków lub obrona przed ich spadkiem, przez ustalanie cen monopolowych, które nie musiały się kształtować zgodnie z wymogami praw rynkowych. Wyeliminowanie kosztownej konkurencji między zrzeszeniami osiągano przez porozumienia między nimi. Mogły to być porozumienia nieformalne (ang. gentlemen\\\'s agreements) lub sformalizowane w postaci utworzenia określonej postaci korporacji. Wyróżnia się kilka rodzajów takich porozumień:
1)kartel - jako forma najprostsza skupia przedsiębiorców tej samej branży, którzy ustalają wspólne ceny surowców i wyrobów oraz warunki sprzedaży, ale zachowujących odrębność prawną; w Stanach Zjednoczonych używano nazwy trust;
2)syndykat - kartel posiadający wspólne biuro sprzedaży towarów pochodzących z własnej produkcji kartelu;
2)koncern - połączenie przedsiębiorstwo odrębnej osobowości prawnej, ale należących do tego samego właściciela; koncerny mogły obejmować wiele przedsiębiorstw tej samej branży np. hutniczej (tzw. koncentracja pozioma) bądź przedsiębiorstwa wzajemnie uzupełniających się gałęzi przemysłu (np. koncerny samochodowe, chemiczne);
3)holding - spółka akcyjna dysponująca akcjami różnych przedsiębiorstw, zwykle pozostających w kooperacji; może to być spółka rodzinna (np. japońskie zaibatsu); holding ustala zasady produkcji i zbytu.
Kartelizacja rozwijała się szybko w Niemczech (pierwszy kartel powstał w 1869 r.); w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii popularne były trusty.
Największe monopole rozwinęły się w Stanach Zjednoczonych, m.in.:
Standard Oil Company (królestwo Johna D. Rockefellera) - przetwórstwo ropy naftowej, General Electric Company - przemysł elektrotechniczny, United Steel Corporation - hutnictwo, American Tobacco Company przemysł tytoniowy. Potężne były także koncerny niemieckie: Badische Anilin und Soda Fabrik (BASF) - chemia, Allgemeine Elekrizitatswerke (AEG) - elektrotechnika, koncern zbrojeniowy Kruppa z Essen i wiele innych.
Monopole zapewniały sobie wysokie zyski przez politykę cen, co z kolei ujemnie odbijało się na nabywcach towarów i niszczyło drobnych wytwórców. Przykładem bezwzględności w budowaniu monopolu był John D. Rockefeller (1839-1937). Syn farmera, pracował od 16 roku życia (pierwsza posada za 12 dolarów miesięcznie), prowadził handel komisowy i oszczędności lokował w akcjach rafinerii; w 1870 r. ze wspólnikami założył Standard Oil Company of Ohio; do 1882 r. wykupił konkurencyjne przedsiębiorstwa, opanował przedsiębiorstwa transportowe przewozu ropy naftowej, założył sieć stacji benzynowych w całych Stanach, konsekwentnie niszczył konkurentów nagłymi obniżkami cen; w 1882 r. założył Standard Oil Company of New Jersey skupiającą ok. 90% produktów naftowych w USA.
Pozytywnymi stronami monopolizacji była racjonalizacja produkcji i obrotu towarowego (produkcja masowa i normalizacja). Monopole nie wyeliminowały całkiem konkurencji; przenosiła się ona też na rynki zagraniczne. Porozumienia między największymi koncernami dzieliły świat na rynki zbytu (np. umowa o podziale rynków wyrobów elektrotechnicznych między niemieckim AEG i amerykańskim GEC w 1907 r.). Formy i zakres działania porozumień międzynarodowych były identyczne jak krajowych (ceny, rynki zbytu, rozmiary produkcji).

12. Przesłanki rozwoju gospodarczego USA do I wojny światowej.
W I połowie XIX w. nastąpił duzy wzrost liczby ludności przybywającej z Europy. Północna część USA była dobrze zaludniona i od dawna rozwijał sie tam przemysł, zwłaszcza metalurgiczny i tekstylny. Opierał sie on na bogatych w złoża i surowce góry Apallachy. Na południu natomiast podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo. Uprawiano tam kukurydze, tytoń, bawełnę. Plantatorzy w stanach południowych zatrudniali niewolników. Juz w końcu XVIII w. Wytworzyły sie w USA dwie partie: demokratyczna i republikańska. W partii demokratycznej dominowali konserwatyści zapobiegający wszelkim zmianom, które mogły uszczuplić ich wpływy. Partia republikańska dominowała przede wszystkim na północy, wśród przemysłowców. Oni byli zainteresowani rozwojem gospodarki, zwłaszcza rozwojem przemysłu. Wśród społeczeństwa Północy powstał ruch zwany abolicjonizmem domagający sie zniesienia niewolnictwa. W miarę jak niewolnictwo coraz wyraźniej hamowało rozwój kapitalizmu, abolicjonizm zdobywał sobie nowych zwolenników i jego siła poważnie wzrastała. Liberalne zasady rządzące gospodarka amerykańska skutkowały jej gwałtownym rozwojem, Powszechne prawo wyborcze dla białych i liczne wolności polityczne przyczyniały sie do wzmożonego napływu osadników z Europy. Zakładali oni dynamicznie rozwijające sie przedsiębiorstwa, zachowując przy tym etos pracy, wytrwałości i oszczędności. Udział Stanów Zjednoczonych w produkcji światowej wzrósł z poziomu 7% w 1840 do 23,3% w 1870. Powszechnie wprowadzano nowe urządzenia, np. kombajny. Jednak coraz bardziej uwidaczniał sie podział na dwie strefy gospodarcze – przemysłowa i zurbanizowana Północ oraz rolnicze Południe, gdzie na plantacjach masowo wykorzystywano prace niewolników uprowadzonych w Zachodniej Afryce.

13. Scharakteryzować ruchy migracyjne na ziemiach polskich przed I wojną ...