08_Wiedza.pdf

Epistemologia

dr Katarzyna Paprzycka

WIEDZA

I. Klasyczna definicja wiedzy

α wie, że p wtw, gdy:

(a) α jest przekonany, że p

(b) prawdą jest to, że p

Każdy z tych warunków podważano, zacznijmy jednak od przedstawienia intuicyjnych

racji zdających się przemawiać za koniecznością włączenia tych warunków do analizy

pojęcia wiedzy.

• Warunek (a) wydaje się konieczny, gdyż wiedza musi być jakoś »zaczepiona« w

umyśle podmiotu.

• Warunek (b) wydaje się być podyktowany tym, że nie powiedzielibyśmy o Kubusiu,

który jest przekonany, że wieloryby to ogromne ryby, że:

Kubuś wie , że wieloryby to ogromne ryby.

Co więcej nie przypisalibyśmy mu wiedzy właśnie dlatego, że jego przekonanie jest

fałszywe. Znaczy to więc, że przypisywać komuś wiedzę można tylko wówczas jeżeli

to, co ten ktoś wie jest prawdą. (Oczywiście zawsze jest możliwość, że w danym

wypadku mylimy się mówiąc, że α wie, że p, gdyż możemy się mylić co do tego, że

jest prawdą to, że p. Wystarczy jednak, że jest związek następujący: jeżeli β

przypisuje α-ie wiedzę, że p, to β musi być przekonany, że jest prawdą, że p.)

• Warunek (c) jest konieczny żeby wykluczyć przypadkowe przekonania prawdziwe.

Warunek (a) jest warunkiem „subiektywnym” wiedzy, warunek (b) jest warunkiem

„obiektywnym” wiedzy. Warunek (c) jest warunkiem, który ma stanowić swoiste

połączenie tych dwóch biegunów (a) i (b). Rozważmy następujący przykład. Jan jest

hipochondrykiem – ubzdurał sobie, że ma raka (tak samo, jak to czynił wielokrotnie

w wypadku każdej choroby, o której właśnie przeczytał w gazecie). W

przeciwieństwie jednak do jego setek przeszłych hipochodrycznych przekonań, to –

traf chciał – okazuje się prawdziwe. Zanim jednak Jan nie pójdzie do lekarza, gdzie

zostanie zbadany, nie powiemy, że Jan wie, iż ma raka, mimo że Jan jest co do tego

przekonany oraz że jego przekonanie jest prawdziwe. Nie przypiszemy mu wiedzy,

gdyż jego prawdziwe przekonanie nie jest dobrze uzasadnione.

1. Wiedza bez przekonań?

Czy można coś wiedzieć nie będąc o tym przekonanym? Wydawałoby się, że nie, aczkolwiek

pojawiały się w literaturze sugestie, że można – wątpliwej jednej wartości:

(a) α wie, że spalił mu się dom (widzi płomienie pożerające budynek), ale mówi „Nie

wierzę, że dom mi się spalił” – Trudno potraktować serio tę sugestię, gdyż ewidentnie

znaczenia wypowiedzi α-y w tej sytuacji nie można oddać za pomocą zdania „α nie jest

przekonany, że dom mu się spalił”. Właśnie jest o tym przekonany, tylko nie może się z

tym pogodzić.

(b) Zaproponowano jednak inne kontrprzykłady (Colin Radford): Albert jest przekonany, że

nie zna historii Anglii. Zapytany „Kiedy zmarła królowa Elżbieta I” – twierdzi, że nie

wie. Ale gdy kazać mu »strzelać«, to wybiera prawdziwą odpowiedź: 1603. Podobnie

odpowiada na inne pytania na temat historii Anglii. Słowem, wydajemy się zmuszeni

powiedzieć, że Albert jednak wie , kiedy zmarła królowa Elżbieta I etc . mimo że nie umie

przywołać odpowiednich przekonań (Albert jest przekonany, że zgaduje).

►Nie jest prawdą, że Albert wie, że królowa Elżbieta I zmarła w 1603 roku. Przypisując

Albertowi wiedzę – przypisujemy mu wiedzę-jak, a nie wiedzę-że.

2. Wiedza bez prawdy?

Zwykle filozofowie zgadzają się co do tego, że jeżeli α wie, że p to prawdą jest, że p . Nie

wszyscy jednak uważają, że warunek prawdziwości p musi być wpisany w analizę

wiedzy. Przykładem mogą tu być infallibiliści , którzy wprowadzają tak mocny warunek

uzasadniania, że wynika z niego, iż p jest prawdziwe.

A.Wersja Kartezjańska

α wie, że p, wtw:

α jest przekonany, że p

α może być absolutnie pewny, że p

gdzie ‘α może być absolutnie pewny, że p’ jest konstruowane tak silnie, że wynika z

niego, że p jest prawdziwe.

B. Koncepcja Jadackiego (2002)

α wie, że p, wtw:

α jest całkowicie pewny, że p (tj. α jest przekonany w stopniu najwyższym, że p)

α poznał to, że p w sposób niezawodny 1

Sposób nabywania przekonań jest niezawodny gdy wszytkie akty tego sposobu

nabywania przekonań są wiarygodne. Jeżeli akt pewnego sposobu nabywania

przekonania, że p jest wiarygodny, to przekonanie, że p jest prawdziwe. W ten sposób z

tego, że α wie, że p wynika, że p jest prawdziwe, mimo że warunek prawdziwości nie

jest wbudowany w definicję prawdziwości.

C.Fallibilizm

Fallibiliści zarzucają infallibilistom, że pojęcie wiedzy przez nich proponowane jest zbyt

wąskie. Właściwie nic, co mianem „wiedzy” określamy nie kwalifikowałoby się jako

wiedza. Wiem, że przede mną jest komputer. Czy mogę być tego absolutnie pewna? Nie

– mogę przecież śnić, halucynować itd. Wiem, że przede mną jest komputer. Jadacki każe

się zastanowić, jakim sposobem to poznałam. Spojrzałam - za pomocą percepcji

wzrokowej zatem. Czy sposób nabywania przekonań za pomocą percepcji wzrokowej jest

niezawodny, tj. czy wszystkie akty percepcji wzrokowej prowadzą do prawdziwych

przekonań? Jest jasne, że nie. Zatem nie wiem, że przede mną jest komputer. Trudno

sobie w istocie wyobrazić, co można byłoby zakwalifikować jako wiedzę.

Dlatego fallibiliści rozczłonowują warunek drugi analiz infallibilistycznych na

dwa warunki – jeden absolutny (o prawdziwości), oraz drugi dotyczący uzasadnienia,

które jednak nie gwarantuje prawdziwości. ((Jak zobaczymy, w tym właśnie rozziewie

1 Drugi warunek Jadacki (2002) formułuje tak ‘α poznał to, że p w sposób wiarygodny’ – wydaje się to jednak

przejęzyczeniem, gdyż dalej okazuje się, że sposoby nabywania przekonań mogą być niezawodne, zawodne i

zwodne, a wiarygodne są akty określonego sposobu nabywania przekonań.

K. Paprzycka, Epistemologia: Notatki do wykładów. Wiedza

między tymi dwoma warunkami fallibilistycznymi można dopatrywać się głębokich

przyczyn pojawienia się tzw. problemu Gettiera.))

3. Problem Gettiera

Problem Gettiera ma pokazać, że warunki klasycznej analizy wiedzy są niewystarczające.

Mamy sobie wyobrazić niejakiego Kowalskiego, który przejeżdża przez wioski przez

powiat Obornicki – z dala widząc obory. Oczywiście Kowalski zauważa je, więc wie w

powiecie Obornickim w wioskach odsunięte nieco od drogi stoją obory. Kowalski

wjeżdża w powiat Fasado-obornicki, gdzie – o tym Kowalski nie wiem – rolnicy już w

ogóle nie zajmują się hodowlą zwierząt, a rolę starych obór spełniają chlewy i inne

mniejsze budynki, ale panuje moda na stawianie fasad obór (tylko bocznych ścian), które

– z daleka – każdy pomyliłby z oborami. Kowalski przejeżdża przez powiat Fasado-

obornicki, jest przekonany, że dostrzega obory – lecz oczywiście nie możemy

powiedzieć, że Kowalski wie, że w powiecie tym są obory. Jest przekonany, że wie, ale

nie wie, gdyż nie jest prawdą, że w tym powiecie są obory. Gettier sugeruje dalej – i to

jest kontrprzykład dla klasycznej definicji wiedzy – że nawet gdyby w powiecie Fasado-

obornickim, tak się zdarzyło, że Kowalski przejeżdżałby akurat koło jednej jedynej

ostałej się prawdziwej obory, to nie moglibyśmy powiedzieć, że Kowalski wie , że

przejeżdża koło obory. Co prawda w tym wypadku, jego przekonania byłoby prawdziwe,

ale byłoby prawdziwe zupełnie przypadkowo. Jeżeli odmawiamy mu wiedzy we

wszystkich pozostałych sytuacjach w powiecie Fasado-obornickim, gdy myli się będąc

przekonany, że przejeżdża koło obory, to powinniśmy odmówić mu wiedzy również w tej

sytuacji, gdy jego sdyskredytowany aparat percepcyjny – traf chce – akurat podaje

prawdziwy werdykt.

Przypadki Gettiera są to przypadki, w których wszystkie trzy warunki wiedzy są

spełnione (Kowalski , lecz warunek prawdziwości jest tylko przypadkowo związany z

warunkiem uzasadnienia. Dlatego przypadki Gettiera są problemem dla definicji

fallibilistycznych, według których uzasadnienie nie musi gwarantować prawdziwości

przekonania. Problem jednak w tym (i to jest sens przypadków Gettiera), że jakiś

nieprzypadkowy związek między uzasadnieniem a prawdziwością przekonania musi być.

A. Reliabilizm

Jedną z odpowiedzi na przypadki Gettiera jest reliabilizm, który warunek trzeci

reformułuje w sposób następujący:

(c′) przekonanie α- y , że p jest wynikiem wiarygodnego (rzetelnego, reliable )

procesu poznawczego

Poznanie zmysłowe, introspekcja, pamięć, intuicja racjonalna, wnioskowanie są to

procesy poznawcze, które – w normalnych warunkach – prowadzą do prawdziwych

przekonań. Prawdziwość przekonań nabytych za pomocą tych procesów nie jest więc

przypadkowa.

W omawianym przypadku Gettiera mamy do czynienia z Kowalskim, który

wiarygodnie rozpoznaje obory wszędzie poza powiatem Fasado-obornickim. Jeżeli więc

nabywa przekonanie, że przejeżdża koło obory – znajdując się poza powiatem Fasado-

obornickiem – to możemy powiedzieć, że Kowalski wie, że przejeżdża koło obory (o ile

tak rzeczywiście jest). W powiecie Fasado-obornickim okazuje się jednak, że Kowalski

nie jest w stanie wiarygodnie rozpoznać, co jest oborą, a co nią nie jest. Dlatego nawet

jeżeli Kowalski trafi na jedną jedyną prawdziwą oborę w powiecie Fasado-obornickim,

K. Paprzycka, Epistemologia: Notatki do wykładów. Wiedza

tak że jego przekonanie, że przejeżdża koło obory będzie prawdziwe – to i tak

powinniśmy mu odmówić wiedzy, gdyż jego przekonanie jest wynikiem

niewiarygodnego – w powiecie fasado-obornickim – procesu poznawczego.

4. Internalizm vs eksternalizm epistemologiczny

(Nb. należy odróżnić internalizm/eksternalizm epistemologiczny od omawianego później

internalizmu/eksternalizmu dotyczącego treści mentalnych. Są to odrębne stanowiska.)

Zastanówmy się nad warunkiem (c) dotyczącym uzasadnienia.

(u) Przekonanie α-y, że p jest uzasadnione wtw, gdy istnieje racja R (powód racjonalny),

której konsekwencją (dedukcyjną lub indukcyjną) jest przekonanie, że p .

Sformułowanie to jest neutralne względem tego, czy istniejąca racja R jest dostępna

epistemicznie podmiotowi α, czy też nie. Stąd też można wyróżnić dwa rodzaje

uzasadnienia.

(u w ) Przekonanie α-y, że p jest uzasadnione wewnętrznie wtw, gdy istnieje racja R

(powód racjonalny), której konsekwencją (dedukcyjną lub indukcyjną) jest przekonanie,

że p , oraz racja R jest dostępna epistemicznie podmiotowi α.

(u w ) Przekonanie α-y, że p jest uzasadnione zewnętrznie wtw, gdy istnieje racja R

(powód racjonalny), której konsekwencją (dedukcyjną lub indukcyjną) jest przekonanie,

że p , oraz racja R jest niedostępna epistemicznie podmiotowi α.

Na nasze potrzeby możemy przyjąć, że racja R jest dostępna epistemicznie α-ie albo

wówczas, gdy jest treścią jakiegoś przekonania α-y, albo gdy wynika z przekonań przez

α-ę żywionych. Racje dostępne epistemicznie podmiotowi określa się też mianem „racji

wewnętrznych”, natomiast racje niedostępne epistemicznie określa się mianem „racji

zewnętrznych.”

Następujący przykład może to rozróżnienie zilustrować. Załóżmy, że Fred

pojawia się na przyjęciu i chce się napić ginu z tonikiem. Podchodzi do bufetu, gdzie

stoją butelki z ginem i tonikiem i zabiera się do przygotowywania drinka. Fred spóźnił

się na przyjęcie i nie wie, że wcześniej odbył się pokaz magika, który posłużył się

rekwizytami w postaci butelek od ginu napełniając je benzyną. Butelka, po którą sięga,

jest wypełniona właśnie benzyną nie ginem. Fred ma powód wewnętrzny (chce się napić

ginu z tonikiem i jest przekonany, że w butelkach znajduje się gin) żeby się sięgnąć po

butelkę i napić się – jak się okazuje – benzyny z tonikiem. Fred ma powód zewnętrzny

(Fred – jak żaden z nas – nie chce pić benzyny) żeby tego nie czynić.

Przykład ten pochodzi z pracy Bernarda Williamsa („Racje zewnętrzne”), w

której Williams broni poglądu, że racji zewnętrznych dla działań w ogóle nie ma. Jedyne

racje, które wchodzą w grę to racje wewnętrzne.

Podobnej tezy na gruncie epistemologii bronią tzw. internaliści , według których

o wiedzy można mówić tylko wówczas, gdy przekonanie α- y , że p jest uzasadnione

wewnętrznie – przez racje dostępne podmiotowi. Jeżeli α wie, że p, to α musi móc

K. Paprzycka, Epistemologia: Notatki do wykładów. Wiedza

uzasadnić swoje przekonanie, że p. Według eksternalizmu α może wiedzieć, że p nawet

jeżeli α nie może uzasadnić swego przekonania, że p.

Reliabilizm jest stanowiskiem eksternalistycznym. Przekonanie α- y , że p może

być wynikiem wiarygodnego procesu poznawczego nawet jeżeli α nie może

sformułować żadnego uzasadnienia dla swego przekonania. W tym sensie zwierzęta

mogą posiadać wiedzę.

A. Przeciw eksternalizmowi

Bonjour (jeden z internalistów) broni internalizmu podając następujący kontrprzykład.

Załóżmy, że mamy do czynienia z autentycznym jasnowidzem - Sunnym. Przewidywania

Sunnyego spełniają się w sposób wiarygodny – jeżeli Sunny przewiduje, że będzie tak, że

p, to będzie tak, że p. Jednak Sunny nie wie, że jest jasnowidzem. W związku z tym jego

przewidywania nie są wiedzą, lecz tylko przypuszczeniami – nie ma podstaw by

traktować je jako wiedzę. Gdyby Sunny wiedział, że jest jasnowidzem, że wiarygodnie

przepowiada przeszłość, to mógłby prawdziwie twierdzić, że wie, iż jutro o 15:03 zdarzy

się wypadek na rogu Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej. Ponieważ jednak, Sunny nie

wie, że jest jasnowidzem, więc wysnuwa tylko przypuszczenie, iż tak będzie. To

przypuszczenie nie jest wiedzą, gdyż Sunny’emu nie jest dostępne uzasadnienie

wewnętrzne jego przekonania.

B. Przeciw internalizmowi

Jeden z kłopotów internalizmu polega jednak na tym, że przykłady Gettiera są również

przykładami przeciw internalizmowi. W przypadku omawianym wyżej – Kowalski ma

takie samo uzasadnienie wewnętrzne swego przekonania – zarówno w wypadku gdy

przejeżdża przez powiat obornicki, jak i gdy przejeżdża przez powiat fasado-obornicki.

Tylko w pierwszym, lecz nie w drugim wypadku, przypisujemy mu wiedzę –

eksternaliści triumfują – ponieważ tylko w wypadku, gdy przejeżdża przez powiat

obornicki jego przekonanie jest uzasadnione zewnętrznie – jest wynikiem wiarygodnego

(w tym powiecie) procesu rozpoznawania obór.

II. Teorie uzasadnienia: fundamentalizm i koherentyzm

1. Fundamentalizm

A. Przekonania fundamentalne

Intuicyjnie trafną wydaje się być zasada:

(P) Przekonanie, że p jest uzasadnione przez przekonanie, że q wtw, gdy

przekonanie, że q jest uzasadnione

Fundamentaliści przyjmują tę zasadę i traktują ją jako podstawową rację, by twierdzić,

że pewne przekonania muszą być tzw. przekonaniami fundamentalnymi, tj.

przekonaniami uzasadnionymi bezpośrednio (noninferencyjnie) – tj. bez odwołania do

innych przekonań. Gdyby bowiem wszystkie przekonania miałyby być uzasadniane tak,

jak mówi zasada (P), to mielibyśmy do czynienia albo z nieskończonym regresem

uzasadnień – w rezultacie czego żadne przekonanie nie byłoby uzasadnione, albo z

błędnym kołem. (Rozumowanie fundamentalistów w tym punkcie jest jednak

K. Paprzycka, Epistemologia: Notatki do wykładów. Wiedza

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: