3
SOCJOLOGIA Kiniuś™
Wykład I (1.03.2008r.)
Prof. Gr. Hab. Jolanta Gładys - Jakóbik
● Socjologia jako dyscyplina naukowa narodziła się w I poł. XIX wieku, w okresie rewolucji francuskiej – obalony został dotychczasowy system polityczny i stary ład społeczny (odrębność społeczeństwa od państwa) Jest to data umowna, na początku XIX wieku zaczął się zasadniczo zmieniać sposób myślenia o zachodzących w zbiorowościach ludzkich zjawiskach i procesach – które stały się przedmiotem socjologii.
Za ojca socjologii uważany jest August Comte. Francuski filozof, pozytywista, który napisał “Kurs filozofii pozytywnej”. Twórca słowa „socjologia” [1837r] (od łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza).
Comte określił 3 podstawowe reguły postępowania naukowego: - badać fakty i tylko fakty - szukać między nimi związków - ustalać prawa
● Rewolucje w dziejach rozwoju wiedzy o społeczeństwie:
1. Oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury.
2. Oddzielenie porządku społecznego od politycznego. (powst. pojęcia społeczeństwa)
WIEDZA PRZEDSOCJOLOGICZNA O ZJAWISKACH SPOŁECZNYCH
● Wiedza przedsocjologiczna o zjawiskach społecznych miała dwie postacie : refleksji teoretycznej oraz wiedzy potocznej.
● PRZEDSOCJOLOGICZNA REFLEKSJA TEORYTYCZNA: dotyczyła rozmaitych aspektów życia społecznego, przez wiele stuleci była częścią filozofii (podobnie jak zaczątki innych nauk) 3 cechy różniły ja od wiedzy społecznej spełniającej późniejsze standardy wiedzy naukowej:
1. Normatywny i finalistyczny punkt widzenia – filozofów bardziej interesowało to jak być powinno, niż to, jak jest. Np. Platon i Arystoteles kreślili projekty idealnego państwa.
2. Woluntaryzm – Wyrażał się on na różne sposoby:
- Przede wszystkim w postaci wiary we wszechmoc władcy. Wierzono, że panujący, jeśli dysponuje odpowiednimi środkami, może dowolnie uformować państwo i społeczeństwo. Wiara w dobrego i mądrego władcę. - Inną postacią woluntaryzmu, było przekonanie, że skoro ludzie obdarzeni są wolną wolą, a każdy może robić, co chce, to rzeczywistość społeczna składa się wyłącznie z niespodzianek i jest całkowicie nieprzewidywalna. I może być opisywana jedynie ex post (łac. po fakcie) - Lub wiara w opatrzność, w to że może ona interweniować i zmieniać bieg ludzkich spraw.
3.Koncentracja uwagi na państwie i władzy. Pojęcie społeczeństwa nie było znane jako coś innego niż państwo.
● WIEDZA POTOCZNA: Przez wymianę doświadczeń narasta potoczna, zbiorowa wiedza społeczna członków danej zbiorowości, będąca rezultatem ich wspólnych doświadczeń. Potoczną wiedzę społeczną zdobywamy nieświadomie w toku naszego życia.
Wiedza potoczna:
- Często przybiera ona formę przysłów (bajek):
np. „Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one”mówi o konieczności konformizmu. „Kruk krukowi oka nie wykole” powiadamia o solidarności grupowej ; „Gdy kota nie czują, myszy tańcują” przekazuje wiedze o roli władzy w utrzymywaniu porządku w społeczeństwie.
- Wartościowanie:
Wiedza potoczna rzadko jest neutralna. Nie ogranicza się do opisu, ale mówi, że np. to jest dobre, a to jest złe, to korzystne, a tamto szkodliwe.
- Podziały Dychotomiczne:
Podział danej całości na dwie przeciwstawne, lub wzajemnie wyłączające się części np. przedstawienie świata w kolorach czarno białych, bez uwzględnienia kolorów pośrednich.
- Związki Przyczynowe:
W wiedzy potocznej odnajdujemy skłonność do traktowania zdarzeń następujących bezpośrednio po sobie w czasie jako związku przyczynowego.
- Celowość działania ludzi:
Przekonanie, że wszystkie zachowania ludzi są celowym działaniem. Upatrywanie przyczyn w celowych działaniach ludzi.
- Uogólnienia:
Wystarczy kilka przypadków czasami nawet jeden, aby został sformułowany sąd ogólny, np., gdy młody człowiek nie ustąpi miejsca starszej pani w autobusie możemy usłyszeć sąd: „ cała dzisiejsza młodzież to…”
- Stereotypizacja:
Stereotyp – stypologizowana, przejęta od innych wiedza.
Upraszczanie, generalizacje, odporność na zmiany, rzadko mają charakter neutralny, najczęściej są zabarwione emocjonalnie.
● WIEDZA NAUKOWA
- Dążenie do wyjaśnienia przy pomocy istniejących teorii
Niezadowolenie samym opisem, dążenie do wyjaśnienia przy pomocy istniejących teorii.
- Reguły postępowania badawczego
Uczonych obowiązuje przestrzeganie reguł postępowania badawczego:
1.wyraźne określenie badanego problemu
2.staranne zbieranie danych, jawność warsztatu naukowego
3.odróżnienie twierdzeń opartych na faktach od domysłów
- Dopasowanie twierdzeń do zakresu danych, które stanowią ich podstawę
- Neutralność i powstrzymywanie się od wartościowania
Nauka nie wartościuje, jest neutralna np. nie mówi że palenie jest złe, jedynie informuje nas o skutkach palenia tytoniu.
● ETAPY PROCEDURY BADAWCZEJ
- Zdefiniowanie problemu badawczego
- czynniki społeczne ( zainteresowanie problemem, bolesne problemy społeczenstwa przyciągają bardziej uwagę badaczy niż problemy błahe)
- czynniki teoretyczne (przetestowanie jakiejś teorii, sprawdzenie wyników innych badań)
- Przegląd istniejącej literatury
- teoretycznej i prezentującej wyniki wcześniejszych badań tego samego problemu
- określenie własnej perspektywy badawczej
- sformułowanie pytań, na które badania mają dostarczyć odpowiedzi
- wybór narzędzi badawczych i sposobu zbierania danych
(!!!Nie ma jednego uniwersalnego narzędzia badawczego, każde mus być dostosowane do badanej problematyki)
- Zbieranie danych
- analiza ilościowa (metody statystyczne)
- analiza jakościowa (ważna jest pomysłowość i intuicja indywidualnego badacza)
- Interpretacja wyników analiz oraz sformułowanie wniosków końcowych (stwierdzenie jakiego rodzaju odpowiedzi zostały uzyskane na pytania sformułowane w punkcie wyjściowym badań)
● METODY I NARZĘDZIA BADAWCZE
- Ankieta (zjawiska masowe, na poziomie makrospołecznym, analiza ilościowa)
- Wywiad (standaryzowany, swobodny: co i jak mówi badany)
- Obserwacja
- obserwacja uczestnicząca – socjolog w celu poznania zjawisk i procesów zachodzących w określonej zbiorowości, nie ujawniając swojej tożsamości badacza staje się jej członkiem. Pozwala na poznanie życia zbiorowości oczami uczestnika, poznać od wewnątrz.
- Źródła pisane (dane urzędowe, np. rocznik statystyczny, publikacje prasowe, dokumenty osobiste: listy, pamiętniki, autobiografie)
- Eksperyment (ograniczony ze względów moralnych, próba manipulowania ludźmi)
„W naukach empirycznych metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnianych odpowiedzi na stawiane w nich pytania”.
( S.Nowak, cyt za: B.Szacka,2003: 45)
WEWNĘTRZNE ZRÓŻNIOCOWANIE SOCJOLOGII
● Socjologia Scjentystyczna:
- fakty społeczne należą do obiektywnie istniejącej rzeczywistości, zewnętrznej w stosunku do poznającego podmiotu.
- zjawiska społeczne są ze sobą powiązane, rządzą nimi określone prawidłowości oraz obiektywne prawa.
- podstawowymi kategoriami opisu i analizy rzeczywistości społecznej są:
- dla jednych : mające realny byt całości społeczne (tj grupy i ich struktury)
- dla innych natomiast zwolenników skrajnego empiryzmu – wyłącznie obserwowane z zewnątrz jednostki, które są jedynymi realnie istniejącymi bytami i do nich ostatecznie redukują się wszystkie ponadjednostkowe całości społeczne.
Socjologię tą cechuje:
- niechęć do metafizyki
- przywiązywanie wagi do precyzji języka
- nacisk na empiryczną sprawdzalność wszelkich twierdzeń teoretycznych.
- rygorystyczny wymóg obiektywności badacza (badacz nie może oceniać)
● Socjologia Humanistyczna:
- świat jest czymś nieustannie tworzonym w procesie interakcji podmiotów obdarzonych świadomością.
- podstawowymi kategoriami opisu są: działania oraz instytucje rozumiane jako utrwalone wzory działań, powstałe w wyniku interakcji świadomych podmiotów i społecznie reprodukowane tak w czasie jak i w przestrzeni.
- podważa pojęcie obiektywnych praw rządzących życiem społecznym na podobieństwo praw w świecie przyrody
- podkreśla znaczenie aktywności ludzkiej, że nie jesteśmy na nic skazani, że wiele od nas zależy i powinniśmy mieć świadomość istnienia wielu potencjalnych możliwości.
● Rozumienie zbiorowości społecznych:
- redukcjonistyczny: zbiorowości społeczne to zbiory pewnej liczby jednostek. Tylko jednostki istnieją realnie i tylko one, są empirycznie uchwytne. Wszystkie twierdzenia o zbiorowościach oraz zachodzących w nich procesach można przetłumaczyć na język opisu zachowań bądź świadomych działań jednostek.
- holistyczny: zbiorowości społeczne są traktowane jako całości swoiste, które nie dają się zredukować do zbioru tworzących jej jednostek. Zbiorowość to nie tylko jednostki ale to sieć ich powiązań. Rezultaty interakcji – normy, reguły, wzory zachowań wpływają na to że jednostki inaczej zachowują się w grupie niż poza nią.
● Poziomy analizy:
- mikrospołeczna: przedmiotem zainteresowania są małe zbiorowości, których podstawą są bezpośrednie interakcje jednostek,
- makrospołeczna: przedmiotem zainteresowania są duże zbiorowości o złożonej, wielopoziomowej budowie, których częściami składowymi są grupy, instytucje i organizacje, wzajemne ich relacje, a także procesy zachodzące na poziomie całego społeczeństwa.
- mezospołeczna
● Socjologia Współczesna:
- Funkcjonalizm Strukturalny (dominował przez pierwsze dziesięciolecie po II wojnie św. w zakresie teorii w socjologii amerykańskiej)
- zw. z nazwiskami : T. Parsons i R. Merton
- społeczeństwo to zorganizowany, stabilny, spójny system który jest czymś więcej niż sumą jednostek, każda z nich pełni określone funkcje oraz przyczynia się do umacniania całości.
- nacisk pada na strukturę rozumiana jako sposób powiązania części oraz funkcje tych części i ich współdziałanie.
- przedmiotem zainteresowania jest równowaga systemu oraz czynniki działające na rzecz jego stabilizacji.
- Empiryzm Logiczny
- czołowa postać : P. Lazarsfeld
- w centrum uwagi – metodologia badań – pierwszeństwo nad teorią zjawisk społecznych, istotą nauki są metody badań.
- nacisk na kwantyfikację wiedzy, utożsamiając ujęcia naukowe z ilościowymi
- przywiązywano wagę do jasności i precyzyjności języka
- Marksizm (materializm historyczny)
- czołowa postać Karol Marks
- charakteryzuje się koncentrowaniem uwagi na zjawiskach i procesach zachodzących na poziomie makrospołecznym.
- postrzega społeczeństwo jako swoistą całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane
- skupia uwagę na rozwoju społecznym i rządzących nim prawach, a także na konfliktach społecznych
Podstawowe cechy:
- związek z praktyką rewolucyjna
- holizm
- dynamiczne ujmowanie zjawisk społecznych
- szukanie klucza do nich w sferze gospodarki
- upatrywanie źródeł dynamiki społecznej w wewnętrznych sprzecznościach i konfliktach klasowych.
- Konflikt Marks (makro) vs. Simmel (mikro)
- Symboliczny Interakcjonizm
- G.H. Mead
- kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań zachodzących między ludźmi.
- Feminizm
- Teoria Wymiany
- P.Blau, G.Homans
- powstała jako reakcja na funkcjonalizm, który koncentrował się na wpływie jakiegoś zjawiska na system.
- nie jest to jednolita teoria, ale raczej zespół teorii, opisujących świat społeczny jako układ wymian dóbr (materialnych i niematerialnych) pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi. - teoretycy wymiany społecznej postrzegają każdą interak...
gosicka