Wybrane etapy historii budżetu państwa
1273 – Król Anglii Edward I wprowadza dodatkowy zapis do Wielkiej Karty Wolności, wedle której nie będzie nakładał podatków bez zgody prałatów, baronów i innych wolnych ludzi.
Wiek XVI – Rozdzielenie majątku państwa i króla (w zakresie wydatków dokonanych) – Francja
1628 – Przyjęcie zasady zgody parlamentu (w „Petition of Rights”) na nakładanie podatków przez króla. Anglia
1689 - Zdobycie na trwałe (w „Bill of Rights”) przez parlament angielski prawa zezwalającego zarówno na pobór podatków, jak i prawa decydowania o sposobie ich zużycia. Anglia
1781 - Opublikowanie po raz pierwszy dochodów i wydatków budżetowych przez ministra skarbu Francji J. Neckera; dokumenty budżetowe w przeszłości były tajne.
1791 - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Francja
1830 – Belgia. Wprowadzenie do konstytucji po raz pierwszy w historii całości zasad prawa budżetowego (po raz pierwszy w konstytucji pojawia się termin „budżet").
1862 – Francja. Dekret cesarski będący jednym z najobszerniejszych i najdokładniejszych źródeł prawa budżetowego w Europie.
1921 – USA. Utworzenie departamentu budżetowego podległego bezpośrednio prezydentowi.
1930/31 – ZSRR. Chybione próby zastąpienia budżetu zbiorczym planem finansowym (bilans finansowy państwa).
1933 – USA. Początki interwencjonizmu państwowego i rozwój ekonomicznych funkcji budżetu.
1945-1989 – ZSRR i kraje RWPG. Radykalne rozszerzenie zakresu budżetu w związku z finansowaniem bieżących lub majątkowych zadań gospodarczych oraz zadań socjalnych.
1945- do dziś. Kraje wysoko rozwinięte. Eksperymenty z wydłużeniem okresu budżetowego, sporządzanie odrębnych budżetów majątkowych i bieżących, próby dostosowania budżetu do przebiegu cyklu koniunkturalnego.
1957 – EWG. Powstanie budżetu ponadnarodowego na mocy traktatu rzymskiego.
1985 – USA. Przyjęcie przez Kongres ustawy Gramma—Rudmana—Hollingsa o zrównoważeniu budżetu oraz parlamentarnej kontroli deficytu budżetowego.
1992- UE. Traktat z Maastricht zawierający elementy fiskalne: limitowanie poziomu deficytu (sektora publicznego) w stosunku do PKB, limitowanie poziomu długu publicznego w stosunku do PKB.
1997 – UE. Traktat amsterdamski potwierdzający kryteria fiskalne z Maastricht w związku z unią walutową (euro).
Etapy historii budżetu państwa w Polsce
• 1374 – Król Ludwik Węgierski wprowadza do paktów koszyckich zasadę, że bez zezwolenia reprezentacji podatników (stanów) nie można nakładać nowych danin.
• 1504 – Podczas obrad sejmu w Piotrkowie następuje rozdział skarbu królewskiego i publicznego.
• 1590 – Za czasów Zygmunta III Wazy opracowano budżet obejmujący całość dochodów i wydatków państwowych.
• 1768 – Ustawa sejmowa, wedle której nałożenie nowych podatków lub podwyższenie istniejących wymaga opracowania całego budżetu z uwzględnieniem źródeł dochodów i rodzajów wydatków oraz jednomyślnego przyjęcia przez sejm.
• 1791 – Konstytucja 3 maja reguluje w sposób pełny sprawy budżetu państwa; reprezentacja narodu ma prawo zatwierdzania dochodów i wydatków na każdy następny rok.
• 1997 – Przyjęcie konstytucyjnego zakazu finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny; przyjęcie zasady ograniczania długu publicznego do wysokości 3/5 PKB.
Źródło: S. Owsiak, Finanse Publiczne. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 1999, s. 99.
gosicka