BUDŻET PAŃSTWA- MILEWSKI

Budżet państwa- plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjetej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Sporządzany jest on na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umozliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków.

Najważniejsze funkcje budżetu:

§                   Funkcja fiskalna- gromadzenie dochodów budżetowych (pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizacje określonych zadań

§                   Funkcja redystrybucyjna- umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak:

o                  zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów

o                  niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych

o                  tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych

Realizację funkcji redystrybucyjnej umożliwia system podatkowy (progresywne opodatkowanie dochodów ludności, ulgi i zwolnienia podatkowe, zróżnicowanie stawek podatków posrednich nakładanych na dobra konsumpcyjne itp.)oraz wydatki budżetowe, dokonywane głównie w formie tzw. transferów, czyli świadczeń społecznych zwiększajacych dochody ludności bez potrzeby świadczenia w zamian jakichkolwiek usług (renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe).

§                   Funkcja stymulacyjna- oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne. Za pomoca odpowiednio skonstruowanych systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można wpływać na przykład na:

o                  Poziom dochodu narodowego

o                  Zmiany strukturalne w gospodarce

o                  Kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego

o                  Regulować poziom i kierunki konsumpcji

W sferze życia społecznego polityka fiskalna może np. pobudzać lub hamować przyrost naturalny, łagodzić społeczne skutki bezrobocia, zwiekszać poziom aktywności zawodowej.

Realizacja powyższych funkcji możliwa jest głównie dzięki świadomemu kształtowaniu przez państwo systemu podatkowego, tj określenia podmiotów podlegających opodatkowaniu, rodzajów podatków, wysokosci stawek opodatkowania, ulg i zwolnień podatkowych oraz kształtowaniu wydatków zgodnie z potrzebami państwa.

W wiekszości krajów rozwiniętych gospodarczo polityka fiskalna nastawiona jest głównie na zapewnienie środków na podstawowe potrzeby:

§                   socjalne

§                   administracyjne

§                   obronne społeczeństwa oraz na:

§                   stabilizacyjne oddziaływanie na koniunkturę (znajduje to wyraz m.in. w wysokim udziale wydatków budżetu państwa w dochodzie narodowym, przekraczajacym często 50%)

Budżet państwa = dochody i wydatki centralnych władz państwowych (budżet centralny), władz lokalnych (budżety lokalne) i ubezpieczenia społeczne.

Struktura budżetów lokalnych (terenowych) zależy od ustrojowej organizacji państwa (np. państwo federalne czy unitarne).

O włączeniu określonych rodzajów dochodów i wydatków do budżetu centralnego lub do budżetów terenowych decyduje ich znaczenie dla gospodarki oraz zasięg –ogólnokrajowy czy regionalny. Z budżetu centralnego finansuje się np. wydatki na administracje centralną, wymiar sprawiedliwości, obrone narodową; z budżetów lokalnych korzysta gospodarka komunalna i mieszkaniowa, oświata, ochrona zdrowia, kultura, utrzymanie porządku publicznego.

Systemy finansowania wydatków budżetów lokalnych:

§                   finansowanie bieżących wydatków lokalnych głównie z własnych dochodów (np. Niemcy, Szwecja)

§                   głównie z subwencji rządowych (GB, Holandia)

Własne dochody budżetów lokalnych pochodzą z podatków i opłat obciążjących ludność danego terenu oraz z dochodów z działalności prowadzonej przez władza lokalne. Zasilanie zewnetrzne (władze lokalne często z tego korzystają) opiera się na subwencjach, pozyczkach i innych transferach z budżetu centralnego.

We współczesnej gospodarce obserwuje się wzrost zadań realizowanych przez władze lokalne. Niedobory budżetów lokalnych są coraz bardziej dotkliwe więc wzrasta rola źródeł uzupełniających- gł. subwencji z budżetu centralnego. Redystrybucja środków z budżetu centralnego do b.lokalnych jest zjawiskiem raczej pozytywnym-umożliwia:

§                 pokrycie wydatków, do których władze lokalne są ustawowo zobowiązane (np. utrzymanie dróg, ochrona porządku publicznego)

§                 ukierunkowanie działalności lokalnej zgodnie z założeniami polityki społeczno-gospodarczej państwa

§                 zmniejszenie dysproporcji miedzy różnymi regionami kraju

Polityka budżetowa opiera się na określonych zasadach umozliwiających władzy wykonawczej prowadzenie polityki finansowej państwa, a władzy ustawodawczej oddziaływanie na jej zakres i formy oraz sprawowanie kontroli nad działalnoscią rządu.

Zasady polityki budżetowej:

1. zasada rocznego budżetowania- plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres jednego roku (rok b. nie musi pokrywac się z rokiem kalendarzowym);
2. zasada zupełności- budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa (żadna z dziedzin działaności finansowej państwa nie może być pominięta lub wyłączona z planu budżetowego;
3. zasada jednosci- budżet państwa powinien tworzyc jedną całość, tzn. wszystkie dochody i wydatki państwa powiiny być ujęte w jednym zestawieniu (poszczególne pozycje budżetu państwa mogą być sporzadzone jako odrebne dokumenty, muszą jednak łączyć się w jedną zwartą całość);
4. zasada jawności- budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości (dot. to jego tworzenia, uchwalania, wykonania i kontroli;)
5. zasada równowagi budżetowej- dążenie do tego, aby bieżące dochody z podatków i z innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowanych przez rząd, płatności transferowych i innych wydatków budżetowych.

Zasady te podlegały modyfikacjom, obecnie nie sa w pełni respektowane- dotyczy to głównie tej ostatniej.

W związku ze wzrastającym znaczeniem wydatków rządowych coraz częstszym zjawiskiem staje się deficyt budżetowy, tzn. nadwyzka wydatków państwa nad dochodami budżetowymi.

Dochody budżetu państwa. Podatki

Źródłami dochodów budżetowych państwa sa podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne itp. Podstawą dochodów budżetowych sa podatki. Pozostałe źródła odgrywają w praktyce niewielką rolę.

Podatki to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikami podatków mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne.

Podatki są w celu:

§                 zdobycia pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego

§                 dokonywania redystrybucji dochodów miedzy różne sektory gospodarki i grupy ludnosci dysponujace różnymi dochodami

§                 ograniczania konsumpcji niektórych produktów (np. alkoholu, papierosów)

§                 wykorzystania ich jako narzędzi polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej

Rodzaje podatków ze względu na przedmiot opodatkowania:

§                 podatki dochodowe- pobierane od dochodów osobistych ludności (tj płac, wynagrodzeń za prace zlecone, odsetki od posiadanego kapitału, renty, emerytury) oraz od dochodów osób prawnych (przedsiębiorstw, instytucji)

§                 podatki konsumpcyjne- (=podatki od wydatków), podatki nakładane na produkty i usługi będące przedmiotem obrotu, np. podatek obrotowy, VAT, akcyza, niekiedy cło

§                 podatki majątkowe- płacone od posiadanego majątku (kapitału) oraz od przenoszenia praw do majątku (podatki spadkowe)

Podatki

Obciążenia podatkowe mogą być naliczane proporcjonalnie, progresywnie lub degresywnie.

Podatek jest proporcjonalny, gdy wszyscy podatnicy płacą ten sam procent swoich dochodów, czyli obowiązuje jedna stopa podatkowa. Zazwyczaj podatek od dochodów osób prawnych ma charakter proporcjonalny.

Podatek progresywny, występuje wtedy gdy osoby uzyskujace wyższe dochody obciążone są wyższą stopą podatkową (np. podatek od dochodów osobistych ludności, mający kilka stóp podatkowych. Dochody ludnosci podzielone są na przedziały. Im wyzszy przedziła dochodów, tym wyższą stopą podatkową jest objęty.)

Podatek degresywny polega na tym, że wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

W kwr najważniejszą pozycję zajmuje podatek od dochodów osobistych ludności. Stanowi on przeciętnie ponad 30% dochodów budżetowych państwa.Podatek ten pobierany jest od dochodów takich jak: płace, dochody z indywid. działaln. gosp. i gospodarstw rolnych, z tyt. wykonywania wolnych zawodów, z prac dorywczych, rent i emerytur. Podstawa okreslenia wysokości podatku sa wszystkie dochody płatnika pochodzace z wymienionych źródeł. Dochód podlegajacy opodatkowaniu ustala się odejmując od łącznej sumy przychodów wydatki związ z uzyskaniem dochodów. 

Z reguły dochody osobiste ludności opodatkowane są wg skali progresywnej. W większości krajów stopa podatkowa kształtuje się na poziomie od 0 do 50%. Stopa podatkowa zero, wyznaczająca kwotę rocznych dochodów wolnych od opodatkowania, ustalana jest przy uwzględnieniu mozliwości płatniczych osób o najniższych dochodach.

Ważnym źródłem dochodów budżetowych jest opodatkowanie produktów i usług. W większości przypadków jest to podatek obrotowy lub podatek od wartości dodanej obciążający dobra konsumpcyjne. Podatki te spełniają funkcje fiskalne i redystrybucyjne.Z reguły nie podlegają opodatkowaniu podstawowe artykuły żywnościowe, książki, gazety, energia elektryczna, odzież dziecięca, lekarstwa. Często z opodatkowania wyłączone są usługi lekarskie, wetyerynaryjne, bankowe, ubezpiczeniowe, towary eksportowane itd .

Składki na ubezpieczenia społeczne to kolejne dochody państwa. Składki te płacone są częściowo przez pracodawcę a częściowo przez pracownika. Można je traktować jako forma opodatkowania dochodów, ze względu na ich powszechny i obowiazkowy charakter.

Podatki obciążające ludność bezpośrednio, jak i pośrednio przez opodatkowanie produktów i usług wykazują w gospodarce rynkowej (poza nielicznymi wyjątkami) długookresową tendencję wzrastającą. Planowany poziom opodatkowania ma wpływ na stope życiową społeczeństwa.

Wspólna cechą polityki podatkowej prowadzonej współcześnie w kwr jest niski udział podatków od dochodów przedsiębiorstw w dochodach budżetu państwa (z regułu nie więcej niż 10% dochodów państwa) bo:

§                 państwo stara się pozostawić przedsiębiorstwom jak najdalej idącą swobodę i nie ograniczać ich aktywności nadmiernym fiskalizmem;

§                 dochody budżetowe państwa przeznaczone są w poważnym stopniu na realizację szeroko rozumianej polityki społecznej, a więc obciążenia podatkowe w największym stopniupowinny dotyczyć ludności

§                 polityka podatkowa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodów- progresja podatkowa, system ulg i zwolnień podatkowych, zasady opodatkowania produktów i usług wpływają na kształtowanie się realnych dochodów ludności

Trend do wzrostu obciążeń podatkowych (zwłaszcza podatku od dochodów ludności) w krajach rozwiniętych gospodarczo ulega zahamowaniu. Coraz częściej wskazuje się na ujemne skutki podatków. Zależność między wpływami do budżetu z tytułu podatków a wysokością stopy podatkowej można zilustrować za pomocą tzw. krzywej Laffera. Zauważył on, że przy stopie opodatkowania równej 0 i 100% przychody budżetowe z podatków są równe 0, a stopom opodatkowania z przedziału od 0 do 100% odpowiadają różne dodatnie poziomy przychodów z podatków, włącznie z poziomem maksymalnym.

Podniesienie stopy podatkowania, np. z t1 do t2 umożliwia zwiekszenie dochodów budżetowych z T1 do T2. Maksymalne przychody z podatków (np. do stopy t4 lub t5) prowadzi do spadku dochodów budżetowych. Nadmiernie wysokie podatki osłabiaja bowiem bodźce do prowadzenia dzialalności gospodarczej. Produkcja i dochody ludnosci spadają, a w konsekwencji zmniejszaja się także dochody budżetowe. Równocześnie jednak krzywa Laffera sugeruje pożądany kierunek zmiany polityki fiskalnej. Zmniejszenie obciążeń podatkowych (np. obniżenie stopy podatkowej z t5 do t4) przyczyni się do pobudzenia aktywności gospodarczej, wzrostu dochodów oraz wzrostu przychodów budżetowych z tytułu podatków (z T1 do T2).

       przychody

       z podatków              Krzywa Laffera

                      Tmax

                      T2

                      T1

              t1      t2           t3              t4      t5              100

                                                                                       stopa opodatkowania (w %)

Adam Smith wskazał na 4 zasady, na których powinien opierać się dobry system podatkowy:

1. podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać mozliwości podatnika
2. wysokość podatków powinna być z góry określona,
3. sposób i warunki płatności powinny być wgodne dla płatnika
4. koszty poboru podatku powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników

Poza tym przy budowie systemu podatkowego należy uwzględnic również uwarunkowania ekonomiczne i społeczne:

§        poziom stopy życiowej społeczeństwa

§        przyzwyczajenia konsumpcyjne

§        poglądy na role państwa w gospodarce

§        mentalność podatkowa ludności[1]

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA

Wielkość i struktura wydatków budżetowych odzwierciedlają rolę, zakres i kierunki działalnosci państwa.

Z punktu widzenia przeznaczenia wyróżniamy 3 grupy wydatków:

1. wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji, jak:

a.     obrona narodowa

b.     administracja

3. 3. wymiar sprawiedliwości
4. ...