1. konflikt: czy jesteśmy tworem kultury czy natury
2. propaganda: systematyczne rozpowszechnianie danej doktryny
3. efektywność przekazu zależy od:
- źródła przekazu
- charakteru przekazu (formy)
- cech audytorium
CZYM JEST KULTURA:
utożsamiana z przekształcaniem natury człowieka w coś bardziej użytecznego, natura jest to coś samoistnego, kultura to efekt tworzenia. Kultura z definicji jest to rezultat zaspakajania potrzeb.
Antropologia zajmuje sie tym, co mierzalne, obserwowalne, widoczne (obrzędy, listy, sztuka) - są to rzeczy przekazywane z pokolenia na pokolenie. Człowiek potrafi uczyć innych tego, co sam wykonał. W tej chwili odchodzi się od patrzenia na kulture jak na rezultat własnch potrzeb, zaczynamy ja postrzegać jako efekt przystosowania człowieka do społeczeństwa. Kultura to nie tylko to, co zewnętrzne, ale i wewnętrzne zinternalizowane wzorce zachowań, normy i wartości.
SOCJOLOGIA WYRÓŻNIA:
- kulturę bytu – produkcyjną, konsumencką
- kulturę socjetalną, społeczną – związaną z interakcjami społecznymi
- kulturę symboliczną – która operuje symbolami
CO TO JEST SYMBOL?
Jest to przedmiot lub zachowanie mające wartość dla tych, którzy się nim posługują. Każda grupa wytwarza nie tylko swoje znaki, ale swoje znaczenia znaków już istniejących. Dlatego nie zawsze można się porozumieć między różnymi grupami – nie każde znaczenie można zwerbalizować. Czasami chodzi na przykład o ciąg kojarzeń emocjonalnych. Symbole są zmienne.
JAKĄ ROLĘ ODGRYWA KULTURA W ŻYCIU CZŁOWIEKA?
W człowieku istnieje potrzeba przekraczania granic wyznaczonych przez wzorce kulturowe. Człowiek balansuje pomiędzy wzorcami biologicznymi, a kulturowymi. Trzeba jednak pamiętać, że kultura jest uwarunkowana naszym wyposażeniem biopsychicznym.
PETER BERGER "Zaproszenie do socjologii"
Społeczeństwo nie stanowi dla człwoeika wielkiej uciążliwości. Dlaczego? Bo chcemy przestrzegać zasad, chcemy odgrywać te role, których oczekuje od nas społeczeństwo. Miejsce społeczne określa nasz byt i postępowanie. W rozdziale wyłożone zostaną trzy zagadnienia: 1. teoria ról, 2. socjologia wiedzy, 3. teoria grup odniesienia
TEORIA RÓL
pochodzi od Wiliama jamesa, Charlesa Cooleya, Gerge'a Herberta Meada.
Sytuacja rzeczywista jest uzgadniana ad hoc, dla pojedynczego uczestnika oznacza to, że sytuacja stawia go wobec oczekiwań. Presja wystarcza, by oczekiwania zostały zaspokojone. Społeczeństwo istnieje dzięki częściowym chociaż zbiegom interesów. Przy rozbieżności oczekiwań występuje konflikt społeczny lub dezorganizacja (patrz wykład, na który studenci przychodzą pić piwo). Rola może być zdefiniowana jako typowa odpowiedź na typowe oczekiwanie. Rola dostarcza wzorców, im bardziej skomplikowana, tym bardziej wymagających i całościowych, ale także wytwarza pewne uczucia i postawy (rozpłomieniamy się całując, pokorniejemy klęcząc). Wchodzimy w rolę i po pewnym czasie zaczynamy się czuć "wcieleni". Rzadko kiedy świadomie. Nawet bardzo inteligentni ludzie w obliczu wątpliwości co do roli, zagłębiają się w nią jeszcze bardziej: wątpiący teolog bardziej się udziela w kościele i więcej się modli etc. Zazwyczaj człowiek się staje tym, kogo odgrywa. Każda rola niesie ze sobą pewną tożsamość, jednak nawet ta tożsamość, którą uznajemy za własne "ja" została określona przez społeczeństwo, np. role seksualne. A więc podsumowując: z perspektywy socjologicznej tożsamość jest nadawana społecznie, potwierdzana społecznie i przekształcana społecznie. Dziecięca nauka ról oparta jest na kontakcie z innymi ludźmi - dziecko przyjmuje najpierw role swoich vis-a-vis (znaczących innych), a potem odkrywa "uogólnionego innego". Stajemy się tacy, jakimi widza nas inni - tę ideę oddaje Cooleyowska jaźń odzwierciedlona. Nasza tożsamość musi być systematycznie potwierdzana, jeśli społeczeństwo cofa swoją "akredytację", człowiek się chwieje - np. nagłe aresztowanie. Nasze życie toczy się w skomplikowanej sieci uznania i jego braku. W odpowiedzi na oczekiwania kształtuje się nasza inteligencja, poczucie humoru, talenty manualne, pobożność, a nawet potencja seksualna. Człowiek stara się ze wszystkich sił manipulować więziami, by potwierdzały upragnioną przez niego tożsamość. W uprzedzonym otoczeniu trzeba walczyc, by nie stać się ucieleśnieniem uprzedzenia (np. Żyd w towarzystwie antysemickim). Odtrutką na uprzedzenie może być kontruznanie. Godność ludzka jest sprawą społecznego przyzwolenia.
Każda zmiana tożsamości (alteracja) wymaga obecności grupy, która wywołuje metamorfozę. Antropologowie nazywają sytuację zmiany rytuałem przejścia, współczesne społeczeństwa łagodzą przejścia np. pomiędzy stanem kawalerskim, a stanem zamężnym okresem zaręczyn. Psychoanalityk też sztucznie kreuje siebie jako osobę, która może wywrzeć alterację tożsamości. Terapia grupowa opiera się na tym samym założeniu. Przy "łamaniu" zwartej grupy też trzeba wytwarzać brutalną motywację do zmiany osobowości (zmiana ma być trwała - nowa osobowość ma nie ulegać dalszym alteracjom).
Ujmując rzecz socjologicznie człowiek jest sumą masek, które musi zakładać w grze społecznej, a jaźń nie jest ciągłym, niezależnym bytem, lecz procesem. Model przypomina model wszesnobuddyjskiej filozofi, w której świadomość podobna jest do szeregu świec, a jedna gasnąc zapala drugą. Tzrba dodać, że społeczeństwo wymaga ciągłości jaźni, spójności ról. Ludzie o jaźni nieciągłej postrzegani są jako chorzy (o zwielokrotnionej osobowości). W celu utrzymania jedności człowiek oddziela role od siebie. Normalności zagraża spotkanie ludzi znających inne wcielenia tej samej osoby (rozmowa sekretarki (platonicznej jak mniemam) i żony). Anonimowość wielkomiejskiego życia sprzyja oddzieleniu ról. Na przykład homoseksualny masochista "chowa" tę tożsamość w momencie, gdy wraca do żony jako wzorowy mąż, a nawet czuły kochanek. Procesy te przeważnie zachodzą nieświadomie. Rozmyślne wprowadzanie w błąd członków społeczeństwa wymaga wysokiego stopnia psychologicznej samokontroli. Szczerość jest psychologicznie najłatwiejsza. Dawid Riesman ujął to tak: "Człowiek szczery to taki, który wierzy we własną propagandę". A robert Musil (pisarz) powiedział: "W sercu każdego mordercy jest miejsce w którym jest on wiekuiście niewinny".
Każda struktura społeczna dobiera te osoby, które sa jej potrzebne i eliminuje zbędne. Jeśli kogoś brakuje, trzeba go wyszkolić: żołnierze pojawiają się, bo istnieje armia, pobożni ludzie, bo istnieją kościoły itd. Ten proces jednakże może być sabotowany i napotyka na przeszkody.
SOCJOLOGIA WIEDZY powstała w latach dwudziestych stworzona przez Maxa Schelera. Przyczynił się też Karl Mannheim. (+ Marks, Nietzsche etc). Socjologia wiedzy uważa, że myśl nie jest w izolacji od społeczeństwa, od społecznego kontekstu; próbuje ona nakreślić linię wiodącą od myśli do myśliciela i świata społecznego. Ideologia to idea służąca jakiemuś celowi. Na ogół ideologia usprawiedliwia działania grupy, której służy i interpretuje rzeczywstość uprawdopodobniając te usprawiedliwienia. Ideolog nie wie, że kłamie. Trudno jest sprostać morelnemu ciężarowi rozmyślnego kłamstwa - łatwiej jest oszukiwać samego siebie.
Socjologia religii szuka miejsca religii w życiu i wyjaśnia jej związek z życiem. Np. teodycea cierpienia zamienia cierpienie ze źródła potencjalnej rewolucji w narzędzie zbawienia. Okazuje się, że chodzenie do kościoła zmienia się wraz z dochodem. W zamożniejszych warstwach chodzenie jest "oczekiwane".
Społeczeństwo wytwarza "świat oczywisty" - system na pozór oczywistych i prawomocnych mniemań o świecie, które rodzą się w danym społeczeństwie w toku historii. Ludzie nie odczuwają potrzeby jesgo weryfikacji, gdyż po procesie socjalizacji uznają go za oczywisty. Inni ludzie też, co go dodatkowo "uoczywistnia" (jest już bardzo, bardzo późno - moje zdolności lingwistyczne...).
GRUPY ODNIESIENIA przyczynił sie Herbert Hyman, Rober Merton. Grupa odniesienia to zbiorowość, której opinie, przekonania i sposoby działania mają decydujące znaczenie dla kształtowania się naszych własnych opinii, przkonań i sposobów działania. Wybór grupy studenckiej pociąga wybór symboli intelektualnych, które mogą ułatwić randki w sobotnie wieczory lub zniweczyć je, zatruć stosunki ze współmieszkańcami pokoju lub stac się podstawą trwałych przyjaźni. Przynależność do grupy pociąga uwikłania poznawcze. Każda grupa, do której należymy zajmuje uprzywilejowane stanowisko. Każda rola przynosi światopogląd. Motorem tych przystosowań jest potrzeba akceptacji, uczestnictwa, życia z innymi. Zmienia się nawet nasza ocena fizycznych parametrów pod wpływem grupy.
Proces socjalizacji wspołecznia człowieka, ma nas przystosować do życia społecznego, prowadzi do kształtowania osobowości człowieka.
Socjalizacja może nas uczyć jakie potrzeby zaspakajać i kiedy. Jesteśmy socjalizowani przez całe życie.
Abraham Maslow twierdził, że nasza hierachia potrzeb ma charakter piramidy: potrzeby biologiczne (są potrzebami braku), potrzeba bezpieczeństwa (brak zagrożenia psychicznego i fizycznego, również potrzeba braku – neurotyk dąży chorobliwie do zapewnienia sobie poczucia bezpieczeństwa), potrzeba przynależności, potrzeby szacunku i uznania, potrzeba samorealizacji (na samym szczycie). Większa część potrzeb kształtowana jest kulturowo. Niewiele potrzeb możemy zaspokoić sami, nigdy nie możemy zaspokoić wszystkich naszych potrzeb. Kontrola społeczna uczy nas o wzorach, zachowaniach, wartościach i normach społecznych prowadzących do zaspokojenia potrzeb. Głównymi narzędziami kształtującymi hierarchię potrzeb są eligia, prawo i moralność. Kultura i struktura społeczna wpływają i kształtują nasze indywidualne skłonności.
SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA LUDZKIEJ OSOBOWOŚCI
Kulturowy ideał osobowości jest narzucany przez proces internalizacji i składa się z cech i zachowań akceptowanych społecznie.
PROCES SOCJALIZACJI, A ROLE SPOŁECZNE
Teoria ról społecznych zajmuje się badaniem, w jaki sposób spełniane sa wymagania nakładane na jednostkę przez społeczeństwo. Rola społeczna to względnie statyczne i wewnętrznie spójny system zachowań i cech będących reakcjami na zachowania innych osób i przebiegających według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru. Wiążą się z nią prawa i obowiązki, a także uczucia, których natężenie zależy od stopnia identyfikacji z daną rolą.
Każdy człowiek funkcjonuje na dwóch płaszczyznach: indywidualizacji i identyfikacji. Integrację elementów osobowości zawdzięczamy trzem mechanizmom motywującym działania:
- dążenie do utrzymania poczucia własnej tożsamości
- dążenie do utrzymania i poczucia własnej kontroli nad rzeczywistością (człowiek o poczuciu kontroli uznaje, że wyniki jej działań w różnych sytuacjach zależą od niej samej, człowiek bez takeigo poczucia ma wrażenie zupełnego braku wpływu na wyniki działań)
- dążenie do utrzymania i wzrostu własnej wartości
CZŁOWIEK W PROCESIE SOCJALIZACJI
Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji: posiada cechy psychogenne (np. temperament), biogenne (modyfikowane w procesie socjalizacji) i socjogenne.
Socjologicznie człowieka kształtują:
- kulturowy ideał osobowości
- role społeczne
- jaźń subiektywna i odzwierciedlona
Sytuacja społeczna określa jakie role społeczne mamy podejmować.
Jaźń subiektywna to efekt całego procesu uczenia się, samoświadomość, nie ulegająca zmianom
Jaźń odzwierciedlona to nasze wyobrażenia na temat tego co inni o nas myślą.
Od ludzi oczekujemy potwierdzenia naszej jaźni – co jest dobre dla ludzi o wysokiej samoocenie, ale nie dla tych o zaniżonej, co zrozumiałe.
Sankcje za przekroczenie barier mogą być pozytywne lub negatywne:
- ostracyzm towarzyski
- plotki
- ośmieszenie
to sankcje za wyłamanie się z konwencji towarzyskiej wymierzane jednostce przeciwstawiającej się wymierzane, aby zachować bezpieczeństwo grupy, aby nie miała wpływu na członków grupy, aby inni nie wyłamywali się z grupy.
PROCES SOCJALIZACJI wprowadza jednostkę w życie społeczne, uczy ją zachowań i porozumiewania się według określonych wzorców, dzięki socjalizacji człowiek uczy się panować nad popędami i potrzebami; wpływa na kształtowanie systemu wartości i hierarchii potrzeb. Efektem oddziaływania środowiska społecznego jest nauka zachowań z ogólnie przyjętymi normami społecznymi i według określonych wzorów.
WZÓR KULTUROWY określa sposób zachowania uznany w określonej grupie, dopuszczalny i skuteczny w określonej sytuacji. INTERNALIZACJA to proces służący do przyjmowania w procesie socjalizacji wzorów zachowań, norm i wartości tworzonych przez daną kulturę za własne. RODZINA to pierwsza grupa, w której dziecko styka się z określonym systemem wartości (aspiracyjna grupa odniesienia). To właśnie w pierwszych latach życia człowiek zdobywa podstawowe wiadomości na temat rzeczywistości i samego siebie. W procesie socjalizacji jednostka uczy się odgrywania ról społecznych, porozumiewania się za pomoca symboli i języka. Proces socjalizacji obejmuje całe życie człowieka i obejmuje różne etapy:
- oddziaływanie przedmiotami
- wzrost znaczenia języka
- rozwój myślnenia pojęciowego
- system opanowywania wiedzy i umiejętności społecznych
- wejście w śwait instytucji
KONFORMIZM JAKO SPOSÓB P0RZYSTOSOWANIA SIĘ JEDNOSTKI DO SPOŁECZEŃSTWA
Formowanie się tożsamości społecznej i osobistej polega na indywidualizacji i identyfikacji.
Konformizm to zmiana zachowania związana z wpływem innych osób (zarówno rzeczywistym, jak i wyimaginowanym). Mamy trzy modelowe zachowania:
- uleganie – wynika z chęci uniknięcia kary lub uzyskanie nagrody
- identyfikacja – wynika z chęci upodobnienia do jednostki oddziałującej
- internalizacja – wynika z własnego przekonania o słuszności zachowania (duże znaczenie ma wiarygodność źródła)
Jednocześnie ludzie według Aronsona pielęgnują przekonanie o własnej niezależności.
SEKTY:
zorganizowane formy religii, które twierdzą, że są jedyną słuszną drogą do prawdy religijnej, ale nie są w pełni zintegrowane z kulturową większością społeczeństwa. Zaiwerają elementy odosobnienia, odrzucają normy i wartosci kultury dominującej, powstają czasem w wyniku oderwania od wielkiej grupy wyznaniowej. Kładą nacisk na osobiste doświadczenie i emocjonalny stosunek do praktyk religijnych.
CHARYZMA: cechy osoby, która pociaga wyznawców i potrafi na nich wpływać.
INTERAKCJE SPOŁECZNE: są to działania podejmowane przez ludzi
1. BEHAWIORYZM
Zakłada, że zachowanie jednostki stanowi bodziec pobudzający dla drugiej osoby. Jednocześnie działanie człowieka opiera się na wzorach (m.in. wzorach ról społecznych) czerpanych z kultury. Własna osobowość jawi się często jako wiązka ról społecznych. Kontaktujemy się właśnie poprzez te role – dowodzi tego eksperyment Filipa Zimbarda “Więzienie”. Nieporozumienie pochodzi z przekraczania schematu roli społecznej (zdarza się to rzadzko, ale czasami wykraczamy w interakcjach poza role społeczne) a także z różnego przyjmowania i interpretowania tych ról.
2. INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY
Człowiek w ujęciu tej koncepcji nie jest układem reaktywnym. Mamy pewną strukturę jaźni i działamy w sposób świadomy. Przetwarzamy informcje i nie tylko podejmujemy role społeczne, ale też je tworzymy, kreujemy. W skrajnych przypadkach zachowujemy autonomiczność względem kultury, a każda interakcja postrzegana jest jako nowa jakość. Komunikujemy się przez symbole pochodzące z kultury, ale nadajemy im nowe znaczenia. Według behawiorystów jesteśmy odtwórcami kultury, a kultura jest statyczna. Według interakcjonizmu symbolicznego my tworzymy kulturę, a ona podlega zmianom. Dostarcza jednak standardów zachowań. Osobowość jest w tym ujęciu istotą modyfikującą wzorce. Ludzie reagują na niewiele bodźców bezwarunkowo. Przenosimy emocje na odpowiednie symbole, których uczymy się przez doświadczenie (podszepty kultury).
Na przykład symbol “malboroman” jest różnie odbierany w różnych środowiskach.
Od początku życia uczymy się symboli, służących do porozumiewania się. Obie strony komunikacji posługują się tymi samymi symbolami, ale podlegają one interpretacji zarówno strony mówiącej (nadającej), jak i odbierającej. Osoby komunikujące się budują własne znaczenia. Pod tym względem każda grupa jest inna: wypracowuje swój obszar znaków i znaczeń, wypracowuje własną kulturę.
ZMIANY 1989: Plan Balcerowicza nie uwzględniał akspektu społecznego: nawet jeśli nie akceptowaliśmy poprzedniego systemu, mamy zakorzenione pewne wzorce. W latach 90tych dokonały się zmiany ustrojowe, wprowadzono demokrację i kapitalizm, ale zmiany w mentalności, struktury wartości, norm, wzorów kulturowych wymagają czasu. Świadomość i mentalność nie zmienia się rewolucyjnie, tylko ewolucyjnie. Trzeba poczekać, aż umrze pokolenie, które zakorzenione ma inne wzorce takie jak ten o własności państwowej = niczyjej.
Żyjemy w natłoku informacji i prawdziwą umiejętnością jest zmysł ich przetwarzania. Ucieczką od przetwarzania informacji jest trzymanie się wzorców, poddanie się sterowaniu zewnętrznemu: moda, standardy kulturowe, uzależnienie się od wzorców: sekty, olbrzymia konsumpcja (karta kredytowa zwalnia z odpowiedzialności).
W grupie społecznej występuje więź społeczna, która tworzy się na podstawie interakcji.
WIĘŹ SPOŁECZNA obejmuje zarówno elementy scalające (scalające), jak i konfliktogenne (indywidualne cechy osobowościowe, indywidualne role społeczne).
W grupie zazwyczaj występuje struktura hierachiczna przez zróżnicowanie ról społecznych i interesów.
WIĘŹ SPOŁECZNA w ujęciu subiektywnym świadczy o identyfikacji z grupą, grupa staje się dla nas grupą odniesienia:
- może to być grupa wyodrębniona i wyraźna, ale może byc iluzoryczna
- na nasze wyobrażenie o innych, wpływa syndrom “co inni powiedzą”
- tylko w związku z grupą odniesienia (opozycja lub zgoda) możemy tworzyć własna tożsamość osobistą
- pełni rolę porównawczą i normatywną
Trzy rodzaje wpływu grupy na człowieka:
- informacja (przekazanie nam informacji, wiedzy)
- normy (dostarczenie norm, które akceptujemy w obawie przed sankcją)
- identyfikacja (chęć bycia takim samym jak grupa)
Isnieją również jednostki odniesienia. Wpływ gupy (bądź jednostki) zależy od stopnia identyfikacji.
Rodzina też jest ważną grupą odniesienia. Stara się przedłużyć więź emocjonalną dziecko – rodzic, utrudnić nam funkcjonowanie w innych grupach, przedłużyć swoją rolę normatywną (można przez położenie nacisku na informację, a nie na samą normę).
TYPY WIĘZI:
- spontaniczna (wspólnotowa), ma charakter emocjonalny (pozytywny lub negatywny) – miłość, przyjaźń, - nie ulega formalizacji
- więź zrzeszeniowa (realizowana dla osiągnięcia konkretnego celu), rozpada się pod wpływem zmiany celu, jest mniej trwała od spontanicznej
- więź naturalna (konieczna), uczestniczymy w niej bez własnego wpływu: rodzicielska, narodowościowa, etniczne
- więź stanowiona (konieczna, wymuszona przez układ ról społecznych) więzień – strażnik, uczeń – pani doktor etc.
W dzisiejszych czasach więzi emocjonalne zastępowane są przez więzi zrzeszeniowe.
gosicka