1.SOCJOLOGIA – zaliczana jest do empirycznych nauk społecznych. Nauka o społeczeństwie, o zbiorowościach ludzkich. Przedmiotem jej badań są: - zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach (wynikają ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie), - siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, -zmiany i przekształcenia w nich zachodzące, - zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia, - struktury różnych form zbiorowości ludzi. Zadaniem socjologii jako nauki jest badanie współżycia społecznego. Bada także społeczne uwarunkowania procesów i działań indywidualnych, i jaki wpływ na rozległe procesy społ. mają określone formy poszczególnych ludzi. SOCJOLOGIA PRACY – socjologia wskazuje na społeczny charakter pracy oraz analizuje ją jako proces społeczny. Wynika to stąd, że ludzie podejmują i wykonują pracę nie tylko z przyczyn biologicznych ale z potrzeb społecznych pozwalających im zajmować określone miejsce w społeczeństwie, zdobywać uznanie czy władzę. Cały tok pracy, łącznie z ośrodkami i metodami pracy ma swoje społeczne pochodzenie i uwarunkowanie. Genezę socjologii pracy należy szukać u podstaw socjologii przemysłu. Rozwinęła się w wyniku industrializacji. Teoretyczne podłoże dał Marks w swych dziełach. Socjologia pracy ujmuje całą problematykę ze względu na warunki i skutki społeczne całego procesu, zwracając szczególną uwagę na te elementy, które tworzą społeczne źródło podmiotowej i przedmiotowej efektywności pracy każdej jednostki. Zakres badawczy: - przedmiot, wydajność, organizacja, rodzaj, rezultat, skutki, ochrona pracy i czas wolny.
2. SOCJOLOGIA OGÓLNA –dokonuje analizy zjawisk i procesów społ. na poziomie funkcjonowania całego społeczeństwa. Tworzy uogólnienia, prawidłowości, formułuje prawa i tworzy metodologię. Wyróżniamy teorie: a) struktur społ., b)rozwoju społ. Zajmuje się rzeczywistością społeczną. SOCJOLOGIA SZCZEGÓŁOWA opisuje poszczególne procesy i grupy społ. (np. socjo. Rodziny, miasta). Zadaniem socjologii szczegółowej jest dostarczanie określonego materiału empirycznego, przydatnego w formułowaniu tez i hipotez socjologii ogólnej oraz weryfikowanie tych założeń w poszczególnych dziedzinach rzeczywistości społ. Bada różne dziedziny życia społ. Są trzy działy badające: 1)instytucje społ.(rodzinę, zakład pracy) 2)formy zbiorowości (miasta, wsie) 3)zjawiska i procesy społ.(emigracje, patologie).
3. FUNKCJE SOCJOLOGII
A)diagnostyczna –diagnoza społ., powinna dawać nam możliwość prawidłowego wyboru działań ekonomicznych, B)prognostyczna (przewidywania) – na podstawie badań musimy przewidzieć zachowania społeczeństwa po wybranej, naszej decyzji, C)socjotechniczna – polega na podejmowaniu praktycznych działań zmierzających do modyfikowania postaw i zachowań ludzkich, D)humanistyczno-poznawcza – dostarcza wszechstronnej wiedzy o człowieku, świecie, społeczeństwie, kumuluje wiedzę o człowieku.
5. METODA EKSPERYMENTU – nazwa eksperyment społ. stosowana jest również w odniesieniu do prób realizacji róznych przemian np. kulturalnych lub gospodarczych. W takich przypadkach socjolog ma prześledzić wpływ np. nowo powstałej szkoły wyższej na zycie kulturalno – oświatowe miasta, oraz poglądów mieszkańców na przydatność takiej uczelni. Zbiorowość będąca terenem eksperymentu musi być niewielka w celu umożliwienia należytej jej kontroli. Typy eksperymentów: a) projektowany w terenie – polega na tym, że badacz szuka odpowiedzi na pytanie czy bodziec A wprowadzony w sytuacji społecznej B da spodziewane rezultaty. Po postawieniu problemu i sformułowaniu hipotez badacz wybiera dwie zbiorowości podobne do siebie, a jednocześnie od siebie odizolowane. Jedna z nich jest eksperymentalna a druga kontrolna, b) po fakcie – zbliżony do eksperymentu naturalnego. Badacz przeprowadza obserwacje skutków bodźców oddziałujących na określoną zbiorowość ale przez niego nie inspirowaną. Celem bodźców jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie czy zmiany jakie zaszły w bodźcach oddziałujących na określoną zbiorowość wywołują określone rezultaty. Odpowiedzi szuka się poprzez porównanie dwóch zbiorów osób poddanych i nie poddanych w przeszłości badaniu, c) laboratoryjny. METODA BADAŃ TERENOWYCH – obserwujemy i mierzymy procesy zachodzące w badanej społeczności w sposób bezpośredni. Osiąga się to poprzez podejmowanie obserwacji oddziaływań społecznych w tym środowiska, badaniem wzajemnych stosunków i postaw ludzi składających się na daną społeczność. Typy badań terenowych: a) etnologicznego – małe zbiorowości terytorialne, b) socjologicznego, c) socjopsychologicznego – kierowane są głównie na zbieranie materiałów informujących o określonych stanach świadomości zbiorowości np. o postawach, opiniach o ich nasileniu – małe zbiorowości. Techniki badawcze w metodzie terenowej: a) obserwacja: - kontrolowana (kwestionariusz),
- niekontrolowana , -zewnętrzna, -uczestnicząca, -bezpośrednia, -pośrednia, b) wywiad: -jawny, -ukryty, -indywidualny, - zbiorowy, -nieskategoryzowany,
-skategoryzowany, c) kwestionariusz – lista obejmująca ilość pytań dotyczących określonego zagadnienia.
6. STRATEGIE SOCJOTECHNIKI 1)manipulacyjna – charakteryzuje się tym, że instytucje stojące nad zbiorowościami (dyrektor, prezydent) narzucają określone rozwiązania, system bodźców i w ten sposób wywołując reakcje przystosowawcze zmieniają zbiorowości w kierunku przez nich narzuconym. Powiązane jest z modelem systemowo-funkcjonalnym. 2)emancypacyjna- polega na tym ,że instytucje nie narzucają określonych bodźców, ale stwarzają takie warunki, których celem jest pokazywanie nowych możliwości działania, uwalnianie ludzi z pewnych ograniczeń, pobudzanie aktywności. Zakłada, że ludzie są aktywni. Powiązana jest z modelem procesowo - podmiotowym.
7. PRZYRODNICZE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO. Warunki przyrodnicze wywierają istotny wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa. Udział każdej jednostki w życiu społ. zależy od budowy jego organizmu, od zachodzących w nim procesów fizjologicznych, mechanizmu dziedziczenia cech popędów , potrzeb , odruchów i skłonności: biologiczne - najbardziej istotne cechy w życiu człowieka : wyprostowana postawa , chwytliwe ręce , wzrok skierowany na przód i złożony system nerwowy umożliwiający wysoki rozwój intelektu i życia psychicznego , złożony mechanizm głosowy , popędy i potrzeby . Współczesny socjolog nie może pomylić cech biologicznych badanej populacji. Procesy i zjawiska w niej zachodzące mogą być często konsekwencją uszkodzonych zmysłów. geograficzne to czynniki geogr. : klimat , ukształtowanie terenu, rodzaj gleby . Szczególne znaczenie dla występowania różnych zjawisk i procesów społ. mają :-eksploatowane bogactwa mineralne wyznaczają kierunek rozwoju gosp. kraju , mają bezpośredni wpływ na kształt struktury zawodowej, -społeczna mapa rzeki – w odległych czasach ważny czynnik wyznaczający lokalizację miast: wraz z rozwojem cywilizacja stała się ważnym źródłem energii, - klimat- oddziałuje najbardziej na społeczności rolnicze, warunkuje ogólną aktywność człowieka. Czynniki geogr. Wpływają także na ustrój polityczny, na gospodarkę i obronność kraju . Teoria determinizmu gospodarczego – teoria ta wyjaśnia specyfikę psychicznych cech mieszkańców określonych regionów i występujących w nich zjawisk społ. uwarunkowaniami geogr. Teoria posybilizmu geogr. – jest negacją determinizmu : przyroda niczego nie wyznacza bezwzględnie ostatecznie a jedynie stwarza odpowiednie szanse dokonywania wyboru i podejmowania działań, demograficzne zaludnienie jakiegoś obszaru zależy od klimatu , od zasobów i skali eksploatacji bogactw mineralnych, wpływa na funkcjonowanie informacji . Czynniki te są podstawą planowania i prognozowania społ., warunkują odpowiednie zjawiska i procesy.
8. CHARAKTER WPŁYWU CZYNNIKÓW EKONOMICZNYCH I PRZYRODNICZYCH NA ŻYCIE SPOŁECZNE. Czynniki ekonomiczne: sposoby użytkowania zasobów środowiska geogr. , narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania pracy produkującej środowisko. Zaspokajania potrzeb oraz umiejętności i sprawności ludzi , b. Istotna jest organizacja pracy. Proces produkcji różni człowieka od innych osobników . Proces ten podlega ciągłemu doskonaleniu i składa się na niego : -celowa działalność człowieka ,- przedmiot który człowiek w czasie pracy przekształca , - zespół narzędzi którymi się posługuje. Narzędzia produkcji- przedmioty za pomocą których człowiek przekształca środowisko geogr. Na dobra zaspokajające ludzkie potrzeby. Ich doskonalenie wywołuje także zmiany w życiu psychicznym. Proces produkcji podlega ciągłemu doskonaleniu .Ludzie w jego toku oddziałują nie tylko na środowisko geogr. , ale i na siebie.
9. POJECIE KULTURY W SOCJOLOGII. STRUKTURA KULTURY.
Pojecie ‘kultura’ pochodzi od łacinskiego słowa ‘cultura’ i oznacza pierwotnie uprawę, uszlachetnienie ziemi. W I w. p.n.e. Cyceron używa poraz pierwszy tej nazwy w rozmowach ‘tuskulanskich’. Kultura w sensie opisowym służy do opisywania czy też oznaczania określonych zjawisk, procesów, wartości. W ujęciu filozoficznym to ogół zjawisk, czynników, wartości wytworzonych przez świadomą działalność człowieka. Kultura w ujęciu socjologicznym to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niemat. wartości uznawanych sposobów postępowania przyjętych i zobiektywizownych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom. Kultura to także zespół trwałych wartości duchowych i to jest powodem rozgraniczenia kultury na materialną i duchową. Materialna – to ogół wytworów ludzkiej działalności, dobra kture mają przaktyczne użycie np. budynki, narzędzia pracy. Duchowa to wytwór dążeń do ideałów piękna, prawdy, prawidłowości, to zespół idei, wyobrażeń, symboli w których te idee zostały utrwalone. Wyodrębnienie się świata kultury duchowej wywodzi się z idealistycznych filozofii. Dziedzictwo kultury to ta cześć kultury, która wypracowana była przez inne pokolenia i która funkcjonuje dziś np. nauka. Przez pojęcie kultury można rozumieć zespół wartości pozbawionych na ogół praktycznej użyteczności, uprawianych i rozwijanych bezinteresownie. Natomiast cywilizacja to zespół środków technicznych i sposobów opanowania natury. Cywilizacja nosi praktyczny, utylitarny charakter. Elementy kultury materialnej np. sanki, pałace, domy nie mogły by powstać bez wiedzy technicznej odpowiedniej dla rozwoju cywilizacji. Cywilizacja umożliwia powstanie dzieł kultury. Natomiast dzięki kulturze cywilizacja może się rozwijać- dzięki ludzkim pragnieniom , wyobrażeniom . Cywilizacja jest często odzwierciedleniem kultury. Struktura wewnętrzna: Kultura osobista jednostki –ogół jej sposobów postępowania , jej metod działania , jej myśli pojęć, poglądów, wytworów jej działalności które mogą być często nieznane innym ludziom. Kultura jednostki musi się mieścić w ramach kultury zbiorowości. Kultura zbiorowości – ogół tych wytworów , sposobów postępowania które zostały uznane i przyjęte przez zbiorowości i nabrały ważności dla jej członków, wyznaczając zachowania uważane za ‘obowiązkowe’. 1) Każda posiada swoje elementy podstawowe- cechy kultury. Elementy kultury to przedmioty ważne dla pracy produkcyjnej, dla zdobywania środków zaspokajania potrzeb lub ważne dla organizacji ekonomicznych, politycznych, czy też przebiegu życia kulturowego. 2) Kompleksem kulturowym nazywamy szerszy układ przedmiotów , urządzeń czy też wyobrażeń i idei , powiązany funkcjonalnie z określonym elementem .3) Konfiguracje kulturowe to kompleksy kultury łączące się w szersze całości funkcjonalne np. kapitalizm.
10. SOCJALIZACJA JEJ STRUKTURA I TREŚĆ. Jednostka przychodząca na świat jako organizm biologiczny zostaje ‘wchłonięta’ przez społeczeństwo i pod wpływem kultury ulega procesom socjalizacji-czyli z istoty .biologicznej staje się istotą społ. Socjalizacja poza społeczeństwem a tym samym bez oddziaływania kultury nie byłaby możliwa .Kultura jest dla człowieka światem zastanym do którego musi wejść ucząc się wielu rzeczy i przez wiele lat. Proces socjalizacji obejmuje wpływ rodziny , rówieśników, prasy i kina. . Socjalizacja- pierwszy mechanizm wpływu kultury na życie społeczne – to ta część całkowitego wpływu środowiska która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społ. Z istoty biologicznej człowiek staje się istotą społ. Socjalizacja uczy :-dyscypliny, panowania nad popędami i potrzebami, - wpaja aspiracje czyli dążenia do tego aby osiągnąć pewne rzeczy lub cechy, - uczy grania ról społ. ,- daje niezbędną wiedzę , kwalifikacje zawodowe,- prowadzi do konformizmu czyli dążenia aby zachowanie jednostki było zgodne z tym czego grupa od niej oczekuje,- kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości.
11. ISTOTA I POCHODZENIE WARTOŚCI KULTUROWYCH. Dyfuzja kultur- jest to proces polegający na wymianie elementów kultury pomiędzy różnymi społeczeństwami, spowodowany nierównomiernym rozwojem poszczególnych społeczeństw. Dyfuzja kultur skraca naturalną drogę rozwoju społeczeństwa. Przenikanie kultur dokonuje się : a)przez kontakty pomiędzy jednostkami(przenoszenie idei, obyczajów, książki b)przez kontakty między instytucjami, wymianę handlową, rozbudowę środków transportu. Są też społeczeństwa które izolują się od przenikania innych kultur, nie utrzymują kontaktów z innymi, przez co wykazują tendencje do stabilizacji, stagnacji i skostnienia(Chiny do XX wieku). Dziedzictwo kulturowe obejmuje nie tylko przekazywanie przedmioty i wartości, ale także i dyspozycje do postaw wobec nich i towarzyszących im przeżyć. Stanowi kluczowy czynnik narodowo-twórczy i ma za zadanie podtrzymać kondycję narodu w sytuacjach kryzysowych i innych próbach biologicznej lub duchowej jego zagłady. Na dziedzictwo kulturowe każdej zbiorowości etnicznej czy terytorialnej składa się przede wszystkim język, literatura narodowa, religia, sztuka, tradycja, zwyczaje i obyczaje.
12. POJĘCIE I FUNKCJE KULTURY MASOWEJ. Poza wpływami ze strony struktury społ. i systemu upowszechniania kultury na obraz uczestnictwa w kulturze członków współczesnych społeczeństw znaczny wpływ wywiera zjawisko, któremu nadaje się miano ‘kultura masowa’. Termin ten został wprowadzony przez Dwights MacDonalda w 1944r.Dzięki masowym środkom komunikowania realizują się najpełniej dwa podst. Kryteria charakteryzujące masową kulturę :-kryterium ilości, - kryterium standaryzacji. Kultura masowa jako pewien sposób komunikowania jest o wiele ściślej związana z przekształceniami struktury społ. niż z samym faktem pojawienia się technicznych środków masowego przekazu. Relacje między ludźmi na masową skalę wyznacza pieniądz. Kultura symboliczna zautonomizowała się. Stała się wyodrębnioną dziedziną aktywności o wyraźnie zakreślonym czasie uprawiania .W wyniku komercjalizacji nieomal wszystkich dziedzin oraz postępującej specjalizacji ról zawodowych pojawił się specyficzny rodzaj towaru: produkowany na sprzedaż przez specjalistów przekaz kulturowy. Istota kultury masowej to: - wielka liczba kopii ,-standaryzacja i imperatyw dotarcia do masowego klienta –odbiorcy. W kulturze współczesnej istnieje swoisty obszar któremu nadaje się miano kultury masowej. Kultura masowa rozpatrywana jest także od strony właściwości przekazów . Treści kultury masowej odznaczają się tym że jest kultura czasu wolnego . najczęściej nie włącza się telewizora , nie ogląda się filmu w kinie, nie kupuje się książki popularnego autora itp. Po to aby czegoś się nauczyć, dowiedzieć, lecz po to aby odprężyć się , zrelaksować. To nastawienie ze strony odbiorców stanowi równocześnie swoisty, wspólny mianownik o postaci pewnych typowych potrzeb i oczekiwań wobec masmediów milionowej i heterogenicznej publiczności .Zasada ‘wspólnego mianownika’ powoduje iż producenci kultury masowej odwołują się najczęściej do tych zainteresowań które są uważane za najbardziej uniwersalne . W rezultacie treści kultury masowej są skomponowane z kilku podst. Wątków i motywów: humanistycznego, dramatycznego , seksualno-romansowego, sentymentalnego i personalnego. Z treści tej zasady eliminowane są problemy kontrowersyjne mogące zaktywizować namiętności polityczne , religijne, rasowe, narodowościowe. W kulturze masowej wyst. Głęboko niekiedy ukryte tendencje godzące odbiorcę ze społ. status quo. Istotną właściwością kultury masowej jest hemogenizacja jej treści , nie respektowanie wewn. Zróżnicowań w obrębie pola kultury symbolicznej. Przekazy różnej jakości ( dzieła szczytowych osiągnięć kultury, efekty standardowej produkcji) są prezentowane odbiorcy jako mające jednakową wartość. Ma to wpływ na sposób ich odbioru. Kultura masowa: Jest to zespół środków rozpowszechnianych za pośrednictwem środków masowego przekazu zwanych massmediami. Kulturę tę charakteryzuje pośrednio droga przekazywania treści, koncepcja źródeł przekazu i szeroki zakres oddziaływania oraz bardzo liczna zróżnicowana rzesza odbiorców w przypadku kultury masowej mamy do czynienia z publicznością rozproszoną, a w przeciwieństwie do środków kultury ludowej, której odbiorcy tworzą publiczność zebraną na dużej często zamkniętej przestrzeni. Publiczność kultury masowej nazywamy pośrednią, bo powstaje za pośrednictwem radia, prasy i telewizji, a nie drogą fizycznego zbliżenia i kontaktu. Kultura masowa oprócz dostarczania rozrywki podnosi poziom oświaty i świadomości ogółu ludności. Wpływ kultury masowej na jednostkę i zbiorowości jest wszechobecny i wielokierunkowy. Bez jej stałego oddziaływania na życie zbiorowe nie można mówić o istnieniu człowieka i społeczeństwa.
13. JEDNOSTKOWE I SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA OSOBOWOŚCI SPOŁECZNEJ.
Osobowość – to element społ w człowieku, to zinternalizowana i dynamiczna organizacja idei, postaw, nawyków nadbudowanych nad naturę ludzką. Poglądy na temat osobowości zaczęły się zmieniać na przełomie XVII i XVIII w. 1) Teoria endogeniczna-zakłada że czynnik wewnętrzny jest głównym motorem kształtowania osobowości np. koncepcja biologizmu. 2) Teoria egzogeniczna- uznaje że osobowość człowieka kształtowane jest wyłącznie przez otoczenie. OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA-zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
SOCJOGENNE KOMPONENTY OSOBOWOŚCI: w ukł socjogennym będącym wyrazem oddziaływania na jednostkę podstaw?? 1. kulturowy ideał osobowy: to zbiór cech i postaw przekazywanych przez społeczeństwo jednostkom w procesie socjalizacji i wychowania. 2. role społ. Są to względnie trwałe i wewn spójnie systemy zachowań będące reakcjami na zachowanie innych osób, przebiegających według wyraźnie ustalonego wzoru 3. Jaźń subiektywna- wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie, samoocena, nasza ocena o nas jest ukształtowana pod wpływem środowiska i dodaje pewności odwagi i jest potrzebna do utrzymania. 4. Jaźń odzwierciedlona – zespół wyobrażeń jakie mamy o sobie, ale wytworzony pod wpływem tego co otoczenie na nasz temat mówi i jak na nas reaguje.
TYP OSOBOWOŚCI REPREZENTATYWNEJ:
Jest to tzw zespół cech stosunkowo najczęściej występujących wśród członków danego społeczeństwa. pod pojęciem tym można rozumieć: 1) występowanie statystycznie najczęściej 2) zespół wspólnych cech typowych istniejących u dużej ilości jednostek mimo różnic w zachowaniu zewn 3) osobowość, która najczęściej wyraża istotne wartości danej kultury nawet jeśli występuje wśród znacznej mniejszości danego społeczeństwa.
14. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE PRAWIDŁOWĄ REALIZACJĘ ROLI SPOŁECZNEJ.
Rola – względnie stary i wewn. spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania się innych osób przebiegających według ustalonego wzoru. Proces realizacji roli zależy: a) elementów bio- i psychogennych jednostki, budowa anatomiczna, zdolności, inteligencja itp. Mogą umożliwiać, ułatwiać czy utrudniać wykonywanie pewnych ról. b) wzoru sobow. określającego zespół cech idealnych jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna okazywać oraz zespół idealnych sposobów zachowania się. c) definicji roli przyjętej w grupie czy kręgu społecznym, który nadzoruje jej wykonanie np. według przepisów ustalonych przez władze d) struktury grupy czy kręgu jej zawartości wewnętrznej i systemu nagród czy sankcji którymi ona dysponuje w stosunku do swoich członków e) stopnia identyfikacji jednostki z grupą.
15. OSOBOWOŚĆ ZINTEGROWANA I PRZYCZYNY JEJ DEZINTEGRACJI. Osobowość zintegrowana- osobowość w której wewn. Konflikty zostają rozwiązane i opanowane. Jest ona warunkiem ‘normalnego’ udziału w życiu społ. tzn udziału zgodnego z przyjętymi normami i wzorami zachowań .Podst. płaszczyzną kształt. Się osobowości zintegrowanej są: - pełnione role społ. – zajmowane pozycje społ. Dezintegracja osobowości oznacza rozpad , rozchwianie jednego lub wielu elementów osobowości. Jest ona wyrazem występ. Konfliktów między poszczególnymi elementami osobowości. Źródłem dezintegracji osobowej mogą być występ. Konflikty ról i pozycji społ. oraz sprzeczności między jaźnią subiektywną a odzwierciedloną. Społeczne przyczyny dezintegracji: - uczestnictwo w kilku grupach społ. narzucających jednostce rozbieżne role, wzory, -uczestnictwo w życiu grupy zdezorganizowanej , w której brak wyraźnie określonych kryteriów, ocen pozytywnego ideału osobowości, - rozbieżność między elementami bio- i psychogennymi a wymaganiami roli społ. , -rozpad jaźni subiektywnej .
16. TYPOLOGIE OSOBOWOŚCI . Osobowość społ. jest wypadkową oddziaływania rozmaitych czynników kulturowych. W dziejach nauki najwcześniej i najbardziej znanej typologii osobowości dokonał Hipokrates, biorąc za podstawę temperamentu , czyli de facto biologiczną właściwość jednostki przejawiają się w szybkości reagowania człowieka na bodźce oraz powstrzymywania się od działań sprzecznych z uznawanymi normami i wzorami . Niemiecki psychiatra E. Kraschme wykazał korelację między budową ciała a osobowością. Założenie takie pozwoliło na wskazanie 4 typów człowieka. Szwajcarski psychiatra G. Jung za podstawę wyróżnienia typologii osobowości przyjął kierunek i zakres aktywności społ. człowieka. Wyodrębnił on typy: -introwertyk-człowiek ukierunkowujący swoje działania na siebie , oszczędny w uzewnętrznianiu swoich przeżyć, o hermetycznej postawie życiowej, - ekstrawertyk- osobowość o cechach krańcowo różnych. Typy osobowości wg E. Sprangera : a) teoretyczny- człowiek interesujący się prawami nauki i poszukujący teorii wyjaśniających pochodzenie świata, b) ekonomiczny- dążący do bogactwa i zdobycia dóbr materialnych, c) estetyczny- pragnący przeżywania piękna i jego przejawów, d) społeczny- spieszący chętnie z pomocą innym ludziom, e) polityczny- zabiegający o władzę i panowania nad innymi jednostkami, f) religijny- zainteresowanie poznaniem Boga i propagowaniem religii. Typy osobowości wg Znameckiego, zależące najbardziej od wpływu czynników na człowieka w czasie jego dzieciństwa, wczesnej młodości i od tego kto oddziaływał. Kryterium to służyło Znameckiemu za metodologiczno-teoretyczną postawę koncepcji osobowości i jej typologii. Podział dorosłych członków społ.: a) ludzie dobrze wychowani –osobowość ich została ukształtowana gł. Przez wychowawców i instytucje upowszechniające ideały wychowawcze ,b) ludzie pracy- ukształtowani przez warsztat pracy i zespoły pracownicze, c) ludzie zabawy- wychowani przez uczestnictwo w grupach zabawowych ,d) ludzie zboczeńcy ,e) ludzie dobrzy a mądrzy. Wg Szczepańskiego- ze wzgl. Na styl życia i podstawowy kierunek aktywności czyli sposób manifestowania osobowości. Typy osobowości współczesnych Polaków : a) twórcy- pomysły i rozwiązania organizacyjne ,b) ludzie przeciętni – solidnie realizują swoje zadania ale nie modernizują niczego , c)ludzie aktywni negatywnie – złodzieje, wandale, d) jednostki zdane na pomoc i opiekę innych .Przynależność człowieka do jednej z trzech kategorii zależy od jego indywidualnych cech, aspiracji i dążeń a przede wszystkim od ‘wyznawanej’ filozofii życia.
17. KLASYFIKACJA POTRZEB W/G A.H. MASLOWA:
1) Fizjologiczne - są one od siebie izolowane, mają swą określoną lokalizację w ciele. Zalicza się do nich potrzeby: pożywienia, snu, pragnienia, aktywności, seksualne. Gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka.
2) Bezpieczeństwa - należą do nich potrzeby: zależności, opieki i oparcia, protekcji, wolności od lęku, niepokoju chaosu, ładu i porządku. Pobudzają one do działania, zapewniając człowiekowi nienaruszalność, ujawniają się, gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne. 3) Przynależności i miłości - występują one w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu jakiejś grupy, w dążeniach do tworzenia gangów. 4) Uznania(szacunku) i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi. Maslow wyodrębnił w nich dwie grupy: a) w pierwszej występuje pragnienie potęgi, wyczynu i wolności, b) w drugiej potrzeba respektu i uznania ze strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji, zwracania na siebie uwagi. 5) Samoaktualizacji(samorealizacji) - wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości. Stanowią one również środek do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych lub reakcje kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb. 6) Poznawcze(wiedzy i rozumienia rzeczywistości) - wyrażają się one w bezinteresownym poszukiwaniu wiedzy przez człowieka w dążeniu do poznania rzeczy nie wyjaśnionych.
7) Estetyczne - znajdują wyraz w pozytywnych wzruszeniach dostarczanych człowiekowi przez wytwory kultury, zarówno w postaci treści zmysłowych, jak i intelektualnych, określanych zwykle jako rzeczy ładne, piękne, harmonijne. W hierarchii potrzeb Maslowa na dole znajdują się potrzeby fizjologiczne, a u szczytu potrzeby estetyczne. Hierarchia tych potrzeb opiera się na dwóch podstawowych założeniach: - zachowanie człowieka jest motywowane przez niezaspokojone potrzeby, - gdy dana potrzeba została zaspokojona potrzeby wyższego rzędu.
18. ISTOTA I KWALIFIKACJA POTRZEB. Potrzeby są wyznacznikiem celów, siłą napędową lub hamującą działalność fizyczną i odczucia oraz decyzje. Najsilniej w danym społeczeństwie odczuwane potrzeby decydują o jego kulturze, typowych skłonnościach i dominujących wartościach. Potrzeby są wytworem cech biologicznych i psychicznych człowieka ukształtowanych przez zespolone oddziaływanie środowiska kulturowego i naturalnego. Potrzeba to stan człowieka odznaczający się niespełnieniem określonych warunków- jest to subiektywne odczuwanie braku niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy które człowiek uzna za niezbędne do utrzymania go przy życiu. Kwalifikacja potrzeb wg Maslowa: 1. Potrzeby fizjologiczne np. pożywienia , snu, pragnienia, aktywności. Gdy są one niezaspokojone , dominują nad innymi potrzebami wypierając je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka, 2. Potrzeby bezpieczeństwa np. zależności , opieki i oparcia, wolności od lęku, niepokoju i chaosu; potrzeba ładu i porządku; pobudzają do działania, zapewniając człowiekowi nienaruszlność.3. przynależności i miłości- usiłowanie przezwyciężenia osamotnienia , obcości, tendencja do nawiązywania bliskich , intymnych stosunków; uczestnictwa w życiu jakiejś grupy . 4. Uznania i prestiżu- gr. 1: pragnienie potęgi , wyczynu, wolności, gr.2: p. respektu i uznania ze strony innych , dobrego statusu społ. , sławy 5.samorealizacji-dążenie do rozwijania swoich możliwości, 6. Poznawcze- wiedzy i rozumowania- bezinteresowne poszukiwanie wiedzy przez człowieka , dążenie do poznania rzeczy niemożliwych, 7. Estetyczne –pozytywne wzruszenia dostarczane człowiekowi przez wytwory kultury .Hierarchia potrzeb opiera się na 2 założeniach: 1) zachowanie człowieka jest motywowane przez niezaspokojone potrzeby , 2) jeśli dana potrzeba została zaspokojona w stanie zadawalającym , czynnikiem motywującym staje się chęć zaspokojenia potrzeby wyższego rzędu. Potrzeby mają charakter dynamiczny. Człowiek ma tendencje do tworzenia na miejscu jednej już zaspokojonej potrzeby nowych potrzeb. Podział ogólny potrzeb : a) biologiczne- wynikają wprost z organizmu : - metabolizm ,- reprodukcja- dążenie do przedłużenia swego istnienia przez posiadanie potomstwa,- odpowiednie warunki fizyczne umożliwiają przebieg wszystkich procesów fizjologicznych, -bezpieczeństwo- ochrona przed atakami innych ludzi , zwierząt, - ruchu- działanie jest konieczne dla organizmu i dla kultury , w społ. każdy człowiek musi osiągnąć pewien poziom umiejętności, - rozwoju, b) społeczne są wynikiem odczuć i wymogów psychiki uformowanej przez współżycie w społ. Potrzeby psychiczne : J. Reykowski:’ potrzeb psychicznych jest tak wiele jak wiele psychologicznych warunków musi być spełnionych aby działalność człowieka mogła przebiegać płynnie i bez zakłóceń aby człowiek był zdolny do twórczych myśli. LINTON : 1. Pragnienie odzewu emocjonalnego – gł. Aprobaty ; niezaspokajanie grozi poczuciem samotności i izolacji, 2. Bezpieczeństwo na dłuższy czas-potrzeba stałego upewniania się i zabezpieczenia ,3. Nowe doświadczenia – występują gdy poprzednie w jakiś sposób są zaspokojone : wynika ze znudzenia i prowadzi do poszukiwań nowych doznań .Istnieje jeszcze inna klasyfikacja potrzeb psychicznych: 1. Bezpieczeństwa- unikanie wszystkiego co teraz lub w przyszłości może przynieść cierpienie , 2. Zauważania , uznania i znaczenia , 3. Afilacji i dodatniego kontaktu uczuciowego, 4. Przynależności-wspólna reakcja i kontakt, 5. Aktywność pracy i spokoju, 6. Sensu i wartości, 7. Dodatniej samooceny , samorealizacji.
19. BUDOWA POSTAWY. Postawa to zespół nagromadzonych informacji, doznań i organizacji uczuć , motywów i doświadczeń jednostki ludzkiej będący podstawowym elementem całej organizacji psychicznej jednostki. Wg Miki to pewien względnie stały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu, bądź dyspozycja do wystąpienia takiego stosunku wyrażająca się w kategoriach pozytywnych i negatywnych bądź neutralnych. Jest elementem składowym osobowości. KOMPONENTY: poznawczy- składają się na niego wiadomości o jej przedmiocie, przekonaniu, przypuszczeniu bądź wątpieniu. Najważniejszym jest przekonanie, które jest intelektualnym stanem pewności o realności lub słuszności jakiegoś przedmiotu lub zjawiska. Emocjonalny zwany też emocjonalno-motywującym składa się z uczuć wyższych takich jak radość, szacunek, zachwyt oraz odpowiednie tym uczuciom przeciwieństwa. Zachowawczy kierunek behawiorystyczny, składa się z reakcji mimicznych, wokalnych , werbalnych czyli czynności zorganizowanych i ukierunkowanych na cel jakimi są pomoc opieka. Behawiorystyczny składnik postawy jest bardzo istotny, bowiem umożliwia podział i diagnozowanie i podział postaw na: werbalne i niewerbalne. Postawy nie są jednorodne lecz wszystkie posiadają takie cechy jak: treść przedmiotowa: wskazuje czego postawa dotyczy –zakres - informacja o liczebności jej przedmiotów -kierunek-uwidoczniają się w uszeregowaniu postaw studentów wobec studiów od zdecydowanie pozytywnych do coraz mniej pozytywnych. – siła postawy krańcowo pozytywna i krańcowo negatywna są silniejsze niż postawy umiarkowane, - złożoność i zawartość to cechy postawy które wiążą się z występowaniem norm już trzech komponentów w każdej pełnej postawie –trwałość - z upływem czasu postawy ulegają zmianie tak jak zmienia się rzeczywistość społeczna i jej poszczególne składniki. Niekiedy mimo zaistnienia zupełnie innej sytuacji, nadal funkcjonują stare poglądy postawy.
20. KLASYFIKACJA POSTAW ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM TREŚCI PRZEDMIOTÓW: 1. P. personalne: - intrapersonalne – w stosunku do samego siebie, - interpersonalne- do innych ludzi i zbiorowości, ...
gosicka