1. Kryzys - moment zwrotny w życiu człowieka, pewien stan emocjonalny charakteryzujący się nasileniem uczucia przerażenia i zagubienia, obawami związanymi z możliwością bądź z realną sytuacją utraty kontroli, nasilające się poczucie bezradności i bezsilności, pojawiają się także różne formy dezorganizacji zachowania (działania impulsywne, przypadkowo podejmowane) i myślenia (brak umiejętności myślenia całościowego). Częste są także objawy somatyczne - bóle głowy, zaburzenia pracy układu pokarmowego, częste złamania i zwichnięcia. 2. Kryzys jako wynik stresu, także stresu przewlekłego - (odmienny rodzaj interwencji kryzysowej), załamanie sił odpornościowych organizmu, następuje po stadium wyczerpania, wynik braku odpowiedniego systemu adaptacyjnego, przewaga oddziaływania destruktywnych i dezorganizujących stresorów.
Stres - zmiany wywołane działaniem stresora, pojawia się wówczas, gdy sytuacja jest spostrzegana jako udaremniająca realizację jakiegoś stanu motywacyjnego (chce czegoś i pojawia się przeszkoda albo przewidywanie/antycypacja przeszkody), co powoduje wzrost napięcia emocjonalnego i uruchomienie procesów regulacyjnych, czyli różnych strategii radzenia sobie (coping) w trudnej sytuacji. Celem pojawiania się stresu jest zapewnienie jednostce optymalnego funkcjonowania w danej sytuacji. Selye uważa, że każdy organizm reaguje w ten sam typowy nie swoisty sposób na działanie stresora, dla niego stresor jest to zarówno bodziec fizyczny np. zbyt niska/wysoka temperatura jak i emocjonalny - cierpienie, strach itp.
1. Stadium reakcji alarmowej (zmniejszenie odporności, w zależności od siły stresora może prowadzić nawet do śmierci - im bardziej silny stresor tym większy zanik odporności, np. bardzo wysoka temperatura, skok do zimnej wody itp.).2. Stadium odporności (opór organizmu, pojawia się pewna forma przystosowania się organizmu do działań stresora, zanikają objawy reakcji alarmowej, zwiększa się odporność).3. Stadium wyczerpania (nieodwracalna utrata zdolności przystosowawczych, energia wyczerpuje się wskutek oddziaływań stresora, powtórne reakcje alarmowe prowadzące do stanów skrajnego wyczerpania).
Sytuacje stresu dzielą ludzi na dwie grupy:1. "Leon Zawodowiec" - nie reagowanie pobudzeniem i dezorganizacją zachowania celowego (realizacja celów zawodowych) pomimo znajdowania się w sytuacjach stresu, nie ujawnia się strach, lęk, wysoki próg stresu. Próg stresu - charakterystyczna dla danej osoby właściwość, od której zależy to, jakie będą skutki działania stresora na organizm. Czynniki poniżej progu stresu nie wywołują zaburzeń w działaniu i funkcjonują jak zadanie i wyzwanie, powyżej progu stresu wywołują zmiany w funkcjonowaniu, wywołują powstawanie napięcia i nastawienia lękowego
2. "Olgierd Halski" (Ekstradycja) - pod wpływem stresu wytwarza się pewien stan pobudzenia emocjonalnego i napięcia jednak nie dezorganizuje on działania celowego osoby, nawet działa korzystnie wspomagając aktywizację/ stan pobudzenia organizmu i co za tym idzie większą efektywność działań (prawo Yerkesa - Dodsona).
1. Działania jednostki nastawione na środowisko - takie zachowania zmieniają sytuację, usuwają działanie stresogennych czynników np. negocjacje, interwencje kryzysowe.2. Działania jednostki podejmowane w obronie siebie:a. Manipulowanie na poziomie percepcji i percepowanego zagrożenia: zmiana spojrzenia na problem, ignorowanie rozmiaru zagrożenia "To nic takiego...", selekcjonowanie informacji "Właściwie to szef mnie lubi..." , porównania w dół "X-ński ma gorzej..." itp.b. Manipulacja i kontrolowanie emocji i powodowanych przez stresor napięć i dezorganizacji: wypieranie, zapominanie, wycofywanie się, choroby.
1. Zadania, które wykonuje. Jeśli zadania są trudne, lecz przez niego wyćwiczone, to poziom odporności na stres jest duży.2. Procesy fizjologiczne i zmiany psychologiczne powstałe niezależnie od stresu np. choroba, zmęczenie, niektóre środki farmakologiczne…3. Stałe właściwości człowieka. Jego styl reagowania, osobowość np. cechy układu nerwowego, pobudliwość emocjonalna, doświadczenia z dzieciństwa, samoocena, sposób spostrzegania rzeczywistości itp.
Lp.
POTRZEBY
SYMPTOMY KRYZYSU W PRZYPADKU NIEZASPOKOJENIA POTRZEB
1
Potrzeby fizjologiczne: głód, ruch, temperatura, sen, seks, dotlenienie, światło.
Zaburzone: koncentracja, percepcja, procesy poznawcze, kreatywność. W sytuacjach skrajnych wspomaganie alkoholem często narkotykami, zaburzony układ siatkowaty, czuwanie, aktywność.W przypadku p. fizjologicznych ważna jest długotrwałość niezaspakojenia potrzeb.ETAPY narastania stresu i przechodzenia w kryzys:
1. myślenie o niezaspokojeniu,
2. odczuwanie braku,
3. zaprzeczenie, że istnieje potrzeba,
4. myślenie kompensacyjne.
2
Potrzeba bezpieczeństwa: stałość miejsca pracy, zachowanie odległości w relacjach, przewidywalność zadań i oczekiwań, ścieżki kariery, jednoznaczność struktury firmy, kontakty interpersonalne zwierzchnik-podwładny.
Problemy interpersonalne, konflikty, rotacje, obniżona motywacja do pracy, nastawienie lokowe, a nie zadaniowe, obniżenie samooceny, zaburzenie poczucia kompetencji, procesy destrukcyjne donosicielstwo, brak komunikacji w zespole, kliki, podgryzanie.
3
Potrzeba przynależności: własne miejsce w grupie, identyfikacja swoich celów w firmie = rola życiowa
Brak motywacji do pracy, słaba odporność na stres i frustrację, zależność, brak inicjatywy w podejmowaniu decyzji, albo bunt, walka, konflikty na tle zależności "czyje na wierzchu".
4
Potrzeba szacunku: samopotwierdzenie przez siebie i innych.
Poczucie niższości, bezradności, zniechęcenie, somatyzacja, nieadekwatność oceny, wykonywanie zadań ze względu na profity, szukanie potwierdzenia na zewnątrz, w konsekwencji odejścia.
5
Potrzeba samorealizacji: "Stać się tym, kim się jest", idealny, spełniony pracownik potwierdzony przez siebie i szefa.
Samorealizacja dotyczy osób, które doskonalą się jako ludzie i pracownicy, są to osoby przeżywające refleksje. (Patrz lista cech osób, które się samorealizują). Jeżeli samorealizacja jest niemożliwa zwykle dany pracownik odchodzi.
1. Udzielanie wsparcia emocjonalnego - podstawową sprawą jest tu obecność przychylnych ludzi, wyrażających poszkodowanej osobie uczucia zrozumienia, przywiązania, sympatii.2. Okazanie zachęty - wiąże się to z istnieniem ludzi głęboko wierzących w możliwości wyjścia z kryzysu danej jednostki.3. Udzielanie porad - ukazują nie rozważane do tej pory możliwości i sposoby postępowania.4. Towarzyszenie - czy jednostka jest, czy też nie jest samotna.5. Udzielanie tzw. konkretnej pomocy - dotyczy problemu, czy poszkodowana osoba może liczyć w razie konieczności na konkretną pomoc np. finansową, konieczność zdobycia leków, zrobienie zakupów itp.
1. Są nastawieni optymistycznie.2. Akceptują samych siebie, innych ludzi oraz świat natury, za którym się opowiadają.3. Odznaczają się dużą spontanicznością.4. Są skoncentrowani na problemach, nie na sobie.5. Cechuje ich pewien dystans i potrzeba odosobnienia.6. Są niezależni i autonomiczni.7. Oceniają ludzi i rzeczy w sposób raczej niekonwencjonalny niż stereotypowy.8. Większość z nich miała głębokie doznania mistyczne czy duchowe, choć niekoniecznie o charakterze religijnym.9. Identyfikują się z ludzkością.10. Ich bliskie związki z niewieloma szczególnie kochanymi ludźmi mają zwykle charakter głęboko uczuciowy, a nie powierzchowny.11. Ich wartości i postawy są demokratyczne.12. Nie mylą środków z celami.13. Ich poczucie humoru jest filozoficzne i niezłośliwe.14. Mają wielki zasób zdolności twórczych.15. Są odporni na wpływy kulturowe, tj. zachowują w zasadzie niezależność od danej kultury.16. Wznoszą się ponad swoje środowisko, a nie tylko borykają się z nim.
Wioletta Rębecka, Izabella Smoczyńska, Centrum Edukacji Psychologicznej Fenix
gosicka