60

EPIDEMIOLOGIA

Wprowadzenie do przedmiotu

W chwili obecnej uważa się, że wszystkie osoby zawodowo związane ze zdrowiem publicznym, ochroną zdrowia, pedagogiką zdrowia czy organizowaniem opieki zdrowotnej i działalności profilaktycznej, powinny posiadać pewien zakres wiedzy o problemach zdrowotnych populacji i ich uwarunkowaniach. Epidemiologia jest podstawową częścią przygotowania zawodowego w tym zakresie.

Głównym zadaniem nauczania epidemiologii w kształceniu kadr zdrowia publicznego jest opanowanie przez słuchaczy podstawowej wiedzy teoretycznej oraz nabycie określonych umiejętności praktycznych. Słuchacz powinien wykazać się rozumieniem natury epidemiologii jako nauki i praktyki oraz jej zastosowania, epidemiologicznym podejściem do definiowania i mierzenia zjawisk zdrowotnych w populacji, znajomością zasad i ograniczeń w planowaniu badań epidemiologicznych, rozumieniem znaczenia epidemiologii w działalności prewencyjnej i promocji zdrowia oraz w ocenie skuteczności i sprawności opieki zdrowotnej.

Celem nauczania epidemiologii jako przedmiotu jest przygotowanie studentów kierunków biomedycznych w zakresie szeroko rozumianej ochrony i profilaktyki zdrowia poprzez zapoznanie słuchaczy z teoretycznymi i praktycznymi zasadami promocji zdrowia prowadzącej do zabezpieczenia człowieka przed występowaniem efektów niekorzystnego oddziaływania środowiska. Pod tym pojęciem rozumiemy zarówno skutki zakażenia jak i również stosowania niewłaściwego sposobu odżywiania przebywania w atmosferze skażonej czynnikami szkodliwymi, korzystania z wody, mleka i innych napojów zawierających przypadkowo lub celowo wprowadzone domieszki.

Nadużywanie leków lub przyjmowanie ich dla narkotyzowania się stosowanie używek i tytoniu, nie przestrzeganie zasad higieny osobistej oraz higieny środowiska a także higieny psychicznej prowadzi również do niepożądanych następstw zdrowotnych i społecznych.

Umiejętności praktyczne, które powinien nabyć słuchacz to głównie krytyczna ocena publikowanych wyników badań i analiz epidemiologicznych, umiejętność samodzielnej oceny sytuacji zdrowotnej ludności na podstawie rutynowo zbieranych danych oraz opracowanie programu profilaktycznego dla określonej zbiorowości, zaplanowanie oraz opracowanie protokołu i przeprowadzenie niewielkiego epidemiologicznego badania terenowego wraz z analizą wyników.

Stan zdrowia organizmu decyduje w znacznym stopniu o kondycji psychofizycznej człowieka, która to w znacznym stopniu modyfikuje podejmowane przez niego decyzje w trakcie zarówno pracy umysłowej jak i fizycznej - wykonywanej w danym zawodzie lub w procesie nauczania i zapamiętywania.

Epidemiologia jako nauka zajmuje się również wpływem środowiska na stan zdrowia człowieka - w tym również zdrowia psychofizycznego. Wyjaśnia zasady ustalania przyczyn chorób, ze szczególnym uwzględnieniem modyfikowanych czynników środowiskowych.

Na zakończenie cyklu nauczania przedmiotu epidemiologii słuchacz powinien wykazać znajomość: zasad zastosowań epidemiologii, definiowania i mierzenia zjawisk zdrowotnych w populacji oraz zalet i ograniczeń metod epidemiologicznych. Uważa się, że słuchacze kursów powinni znać rolę epidemiologii w prewencji chorób, promocji zdrowia i polityce zdrowotnej oraz w ocenie efektywności i wydajności opieki zdrowotnej.

Zastosowanie epidemiologicznych zasad i metod w rozwiązywaniu problemów występujących w szeroko pojmowanym problemie zdrowia publicznego doprowadziło do tego, że epidemiologia stała się podporą zarówno medycyny zapobiegawczej jak i klinicznej, a także metodą stosowaną do oceny działalności profilaktycznej i prozdrowotnej danej populacji z uwzględnieniem szeroko pojętych czynników społeczno – środowiskowych.

Sytuacja demograficzna Polski (do 1998r.)

Polska z 38667 tyś mieszkańców zajmuje w Europie 8 miejsce za: Rosją, Niemcami, Włochami, Anglią, Francją, Ukrainą i Hiszpanią. W trakcie ubiegłego roku liczba ludności wzrosła o ok. 7 tyś (0,068%). W latach 1990 - 1995 średni przyrost wynosił około 0,26% w każdym roku. Obserwowany obecnie tak mały wzrost liczby ludności spowodowany jest ujemnym przyrostem naturalnym (podobna sytuacja dotyczy również wszystkich sąsiadujących z Polską krajów). Wyż demograficzny przewidywany na lata 1997 - 1999 do chwili obecnej nie wystąpił.

Ogólnie rzecz biorąc w latach 1946 - 1998 zarejestrowano ponad 15 milionowy wzrost ludności, potrojenie liczby mieszkańców miast (z 8,043 do 23,923 mln.) i niewielki spadek na wsi (z 15,597 do 14,744 mln.), a także od 1977 roku postępującą przewagę liczby kobiet nad liczbą mężczyzn. W chwili obecnej na 100 mężczyzn (48,67%) przypada 106 kobiet. Strukturę ludności pod względem płci i wieku przedstawia wykres nr 1. Należy zauważyć, że nadwyżka mężczyzn utrzymuje się do wieku około 40 - 42 lat, a następnie dochodzi do szybko rosnącej przewagi kobiet. Taki układ proporcjonalny płci spowodowany jest nadumieralnością mężczyzn w wieku 0 - 40 lat

Obecnie w miastach zamieszkuje 23922,8 tyś ludzi (61,86%). Do 1990 roku obserwowano zjawisko przemieszczania się ludności ze wsi do miast, po czym wystąpiła tendencja odwrotna - skojarzona z praktycznie 0 lub ujemnym przyrostem naturalnym w miastach (przyrost dodatni zarejestrowano jedynie w pasie województw zachodnich i południowo - wschodnich).

Osoby w wieku produkcyjnym stanowią dziś 60,06% ogółu (23,226 mln), w wieku przedprodukcyjnym 25,57% (9,889 mln - liczba ta maleje) - oraz w wieku poprodukcyjnym 5,552 mln (14,36% - liczba ta wzrasta z powodu stopniowego wydłużania się czasu życia). Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada ok. 66 osób w wieku nieprodukcyjnym (tabele nr 1, 2, 3, 4).

Tabela 1. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym - na

     podstawie bilansów.