Etyka społeczna – notatki z wykładu sem. zimowy 2008/2009
prowadząca: prof. Joanna Górnicka-Kalinowska
notował: Wojciech Rafałowski
spisywali i redagowali: Wojciech Rafałowski i Michał Podlewski
zaliczenie: test;
możliwy podręcznik: Jacek Hołówka, Etyka w działaniu
17.10.2008
Ossowska, Podstawy nauki o moralności: problem kontrowersji: ocena intencji a ocena skutków
Obszary zagadnień prezentowanych myślicieli:
· obowiązek
· cnota
· uprawnienie: niezbędne rozróżnienie na: law – prawo; right – uprawnienie
· psychologia moralna
Struktura myśli etycznej
System wartości (deklaracja czym jest dobro, np. własny interes, Bóg) – hierarchia wartości
↓
uzasadnienie systemu wartości przez filozofię- są różnorodne uzasadnienia tych samych wartości
np.
· Bóg,
· kontakt (umowa społeczna),
· etyki empiryczne = etyka pragnień (wyjaśnienie przez empirycznie obserwowana naturę ludzką)
· metafizyka (np. Platon, chrześcijaństwo)
· intuicja / sumienie
Etyka społeczna – zespół wartości dotyczących jednostek i społeczeństwa. Definiuje relacje międzyludzkie. Ma płynne granice z innymi etykami.
Etyki starożytne to etyki cnoty.
podział:
· etyka perfekcji – e. cnoty – „ćwicz swój umysł”
· etyka relacji międzyludzkich – stricte etyka społeczna
np. Sokrates (via wczesne dialogi Platona), Platon
tendencje starożytne: reguły dobra moralnego wypływają z tradycji, relacji społecznych, obyczaju
dialog „Goriasz” – przyjemność to nie dobro moralne
dialog „Protagoras” – starcie Sokratesa z Protagorasem
· pogląd Sokratesa: dobro jest jedno (uzasadnienie metafizyczne – obowiązuje triada Prawda-Dobro-Piękno)
· Protagoras: relatywista – każdy ma prawo do innego poglądu na dobro; pojęcia moralne każdy pojmuje różnie. Różne znaczenia moralne są równie prawdziwe.
pojęcia starożytne
agatos – dobro
arete – cnota
hybris – pogarda
eudamonia – szczęście
aidos – wstyd
kalos – to, co dobrze oceniane
dizajozyne – sprawiedliwość / funkcjonalność społeczna
Konotacje dobra są wyznaczone przez epokę, przez społeczeństwo
Sokrates: Są 2 typy praw:
· hisis – prawa fizyki, nieogarnione naszą wolą. Zwierzęta podlegają tylko nim.
· nomos- prawa ludzkie. Człowiek to jedyny gatunek, który potrafi sam siebie ograniczać
Sokrates: dobra zmysłowe to dobra niższego rzędu
Protagoras: dobra zmysłowe i duchowe są równej wartości
klasyfikacja wiedzy:
Ten dialog to przykład sporu relatywizmu z absolutyzmem.
Protagoras: człowiek jest miarą wszechrzeczy – pogląd będący przyczynkiem do demokracji
episteme a doxa (poznanie na poziomie zmysłowym)
Mędrzec wznosi się na poziom episteme.
W dialogach Platona obraz literacki kieruje sympatie czytelnika w stronę Sokratesa.
Platon:
· rzeczy: stają się; są poznawane zmysłowo; poprzez doxa
· idee: są (są prawdziwymi bytami); poznawane rozumowo; poprzez episteme
Piramida bytów: w podstawie są rzeczy, u wierzchołka idee, a na szczycie Prawa-Dobro-Piękno. Szczyt ten może pozna tylko mędrzec – dlatego właśnie ma prawo rządzić społeczeństwem. Ma dostęp do episteme.
Arystoteles stworzył etykę życia społecznego, sprawiedliwości.
24.10.2008
4 systemy etyczne starożytności
cechy etyk starożytnych
· związek wartości moralnych z mądrością: cnoty trzeba się nauczyć – tylko mędrzec może się opanować i poznać jak postępować
· dominuje kognitywizm – wartość jest przedmiotem rozumowego poznania
· kategoria dobra moralnego jest osadzona w relacjach międzyludzkich (funkcjonalizm społeczny szkół: Sokrates-Platon, Arystoteles, Stoa)
· związek etyki i estetyki: harmonia
· związek cnoty i szczęścia – cnotliwość jest wpisana we wszystkie systemy. Występuje również u Epikura jako zmniejszenie swoich potrzeb.
Pogląd starożytnych: demiurg popełnił błąd tworząc cierpienie i śmierć. Silny strach przed śmiercią.
Arystoteles (przełom V i IV wieku p.n.e.)
pokazał, że niekoniecznie trzeba być mędrcem, aby być moralnym
podział cnót:
· etyczne: moralne
· dianoetyczne: intelektualne
U Sokrates cnota= wiedza à intelektualizm etyczny
Arystoteles lekko to krytykuje.
wg niego cnota=wiedza+wola (jako dyscyplina charakteru) – jest to koncepcja bardziej przystępna dla „zwykłego człowieka”
Uwaga: etyka społeczna w starożytności dotyczy tylko ludzi wolnych.
Byt ma telos (cel). Istnienie bytu jest realizacją celu. Celem życia jest osiągnięcie cnoty, rozumne i moralne działanie. (Etyka ma zaplecze ontologiczne.) Telos organizuje etykę tak, jak u Sokratesa-Platona organizuje ją idea dobra.
Sokrates: lepiej doznawać krzywdy niż zadawać ból innym.
Arystoteles: złe są obie sytuacje.
lekki hedonizm u Arystotelesa – pewne znaczenie ma pojęcie eudajmonia (=szczęście)
Podział duszy ludzkiej:
Główna gra rozgrywa się pomiędzy duszą wegetatywną a ludzką.
Cnoty z pogranicza etyki i estetyki: męstwo, łagodność, dowcip, towarzyskość.
Idea złotego środka: Człowiek kształtuje sam swój charakter moralny. Natura ludzka jest sama z siebie neutralna. Ludzie są z natury rozumni.
Kontinuum:
niedostatek złoty środek nadmiar
np. tchórzostwo cnota(umiar) brawura
Należy wybrać złoty środek.
Arystoteles podporządkowuję filozofię matematyce.
Sprawiedliwość – kategoria natury intelektualnej
frenezis (zdrowy rozsądek) – instancja natury intelektualnej o wymiarze praktycznym – inaczej: ROZSĄDEK, ROZTROPNOŚĆ
Człowiek jest społeczny – zoon politikon
lubi swoich przyjaciół (patrz: Etyka nikomachejska). Przyjaźń ma komponent interesowności.
Relacje w państwie powinny być podporządkowane sprawiedliwości.
schemat:
PODMIOT à SKUTKI DZIAŁAŃ
przy ocenie postępowania na podmiocie skupiają się m.in. Arystoteles i Kant. Np. Jeśli pijak zmusi się do umiaru, to jego zasługa moralna jest większa niż zasługa flegmatyka. Ważny jest wysiłek podmiotu. Z tego wynika, że trudno jest ocenić wysiłek moralny innego człowieka – brak wspólnej miary.
Sprawiedliwość jest wtórna wobec idei prawa.
Pojęcia sprawiedliwości:
Sprawiedliwość w węższym sensie:
· dystrybutywna (rozdzielcza) – rozdział dóbr według pewnych kryteriów; sum Iquique – każdemu tyle, ile się mu należy (zasada formalna)
· restrybutywna (wyrównawcza) – wynagradzanie krzywd, nagroda za zasługę, kara za występek
Sprawiedliwość jest kwestią proporcji.
W etyce Epikura nie ma wymiaru społecznego. Zatem wykład go pomija.
Stoicy – model mędrca ograniczonego przez prawa kosmosu; wolność od popędów. Stoicyzm nakazuje powściągania namiętności, aby uniknąć rozczarowań. Pojednanie z losem.
Istotą etyk starożytnych jest wychowanie dobrego obywatela.
31.10.2008
Jest to pewnego rodzaju etyka cnoty, panowania nad sobą à indywidualne przeżycie wartości.
Wątki ważne dla etyki społecznej są na drugim planie.. Jest to psychologia moralna św. Augustyna i św. Tomasza za Akwinu.
Etyka chrześcijańska dotyka kwestii społecznych w niewielkiej mierze, nie zawiera kompletnych projektów życia społecznego.
Idee:
· egalitaryzm à włączenie niewolników
· braterstwo
· troska/opieka
· litość
Dwa ostatnie z powyższych są zaliczone przez Nietzschego i Ossowską do tzw. uczuć miękkich.
Praktyczne reguły:
· wybaczanie/zaniechanie odwetu
· nie kładzie nacisku na karę, winę i sprawiedliwość
· opieka nad słabszymi
· tolerancja
idee etyki w ogóle:
· zło wynika z ontologii
· życie doczesne nie jest wartością
Chrześcijaństwo mówi o relacjach interpersonalnych, ale nie daje koncepcji budowy społeczeństwa
przedstawiciele w porządku chronologicznym:
współcześnie szukający inspiracji w Oświeceniu: John Rawls, Charles Hare.
główne idee oświecenia:
Sformułowanie zasad – podstaw porządku politycznego. Ich koncepcje zawierają pewna wizję natury ludzkiej.
Idee etyczne:
· natura ludzka: jesteśmy produktem biologii (naturalizm)
· utylitaryzm – celem ludzkich działań powinno być dążenie do przyjemności i tak właśnie na ogół człowiek robi.
Okres kultu nauki: empiryzm à to co doświadczamy jako dobre, jest dobre (empiryzm w etyce)
Metafizyka jest często materialna lub jest programowo pomijana. Świat jest tak, jakim się nam jawi. Nie można powiedzieć, jako jest „naprawdę”.
wartości naczelne: wolność, równość, sprawiedliwość (jako spłaszczenie struktury społecznej). Braterstwo miało być środkiem do osiągnięcia tych celów.
Życie społeczne powinny organizować
· wzajemność (złota reguła)
· umowa społeczna à nie musi być wpisany w tę koncepcję relatywizm
Duch etyki uprawnień – deklarowany tylko u Locke’a. Jest to etyka roszczeniowa.
problem drogi psychologicznej, jaką trzeba przejść, aby dojść do zachowań moralnych (etycznych).
idee integracji europejskiej w dziele „Idea wiecznego pokoju”
Kant żył w wieku XVII à do 1802 roku, mieszkał w Królewcu. Nie przemieszczał się, jego idee były izolowane od wpływów innych myślicieli.
3 pytania:
Kanta interesuje podmiot moralny, a nie skutki jego działań. Interesują go motywy, intencje i pobudki.
Człowiek nie rodzi się podmiotem moralnym. Musi się ukonstytuować jako podmiot moralny.
Dobra wola – ośrodek podmiotowość. Jest to wola spełniania dobra moralnego, wola dobrego postępowania.
Cechy dobrej woli:
· autonomiczna
o od naturalnych skłonności, uczuć, zmysłów, idei, szczęścia (nie są to działania moralne, bo mogą być różne u różnych ludzi)
o od kodeksów moralnych (tj. gotowych recept), w tym: od kodeksów religijnych
· rozumna
Człowiek jest odpowiedzialny za motywy, które nim kierują, za intencje, a nie za skutki działania. Jest to etyka deontologiczna oparta o podmiot. Liczy się wysiłek powstrzymania się od czynienia zła.
Należy postępować zgodnie z obowiązkiem, prawem moralnym (które jest obiektywne).
„Niebo gwiaździste nade mną, a prawo moralne we mnie”
Prawo moralne to taki nakaz, który powstaje w czystym rozumie każdego człowieka, jeśli odsunie na bok naturalne skłonności (również społeczne ulokowanie).
Imperatyw kategoryczny ma społeczny charakter:
„Postępuj według takiej maksymy, co do której chciałbyś, aby stała się zasadą ogółu (powszechnym prawem)”
np. kłamstwo, łamanie obietnicy są niezgodne z imperatywem kategorycznym
7.11.2008
Uwaga wstępna: W klasycznych koncepcjach są źródła rozstrzygnięć współczesnych problemów, np. co do aborcji, bioetyki, kwestii filozofii polityki.
Oświecenie to dwa nurty połączone w etyce:
· wpływ chrześcijaństwa à absolutyzacja etyka
· naturalizm à wynika z wiedzy o człowieku
etyki deontologiczne: EàN – czyli etyka kształtuje naturę ludzką.
W oświeceniu zaczyna dominować podejście odwrotne: NàE – z natury ludzkiej wynikają nakazy etyczne.
Kant absolutyzuje obowiązek
Cd. Kant:
bycie moralnym wymaga przejścia pewnej drogi. Kolejne etapy
àDobra wola (autonomiczna i rozumna)
à obowiązek (wypływający z prawa moralnego)
à sformułowanie imperatywu kategorycznego (tj. w jakiej wspólnocie moralnej chciałbym żyć) przez czysty praktyczny, nieskażony rozum
àimperatyw praktyczny (Traktuj zawsze człowieka jako cel, a nigdy jako środek.)
patrz: „Metafizyka moralności” rozdział 2.
Imperatyw kategoryczny pozwala na uznanie szalonych celów za moralne (np. eksterminację). Ogranica to imperatyw praktyczny: nie wolno eksterminowac ludzi dla wielkiej idei.
problem: Czy cel uświęca środki?
Odp. Kanta: Nie, nigdy.
Obowiązki moralne:
· zupełne – można je spełnić w całości, np. zakaz kłamstwa, zakaz samobójstwa
· niezupełne – spełnienie zależy od twoich możliwości, np. obowiązek pomocy potrzebującym, obowiązek rozwijania własnego talentu
Implikacje polityczne Kanta są nieliczne. Wyobrażał sobie państwo bez granic, bez konfliktów etnicznych. Brakuje tak silnych implikacji jak Locke czy Hobbes.
gosicka