Akademia Techniczno – Humanistyczna
w Bielsku – Białej
Nauczyciel powinien stanowić wzór osobowości prawnej
i szlachetnej, wrażliwej i odpowiedzialnej,
o postawie otwartej na drugiego
człowieka.
Magdalena Knapek
Wydział Humanistyczno – Społeczny
Pedagogika st. zaoczne
Rok 1 sem. I
Osoba jest wzorem osobowym, jeśli realizuje w swym życiu ideał doskonałości, może służyć za przykład i jest godna naśladowania. Aby wzór osobowy oddziaływał wychowawczo, na przykład w procesie wychowania, który jest zawsze procesem realizowania określonych wartości, winien on posiadać określone aksjologiczne ukierunkowanie. W wychowaniu ku wartościom istotna jest rozmowa, oparta na wzajemnym zaufaniu między wychowawcą a wychowankiem. Wartości przeżywane przez wzór osobowy mogący być dla młodego człowieka bohaterem, przenikając jego egzystencję i kształtując osobowość, mogą w końcu być przekazywane innym, wpływać na ich postawy, słowa i postępowanie. Wzór osobowy wielokrotnie obserwowany wprowadza w świat wartości, dzięki naturalnej tendencji młodych ludzi do poszukiwania ideału godnego naśladowania. W procesie wychowania konieczny jest czynny udział wychowanka, który oprócz pozytywnego nastawienia do podejmowanych działań, współdziała w tym procesie z wychowawcą będącym dla niego wzorem osobowym, przyjmując proponowane wartości jako swoje, ważne dla jego rozwoju. Wychowawca będący wzorem osobowym i autorytetem moralnym wychowuje do wartości, szanując autonomię wychowanka. Takie wychowanie pozbawione jest przymusu i jest współdziałaniem wychowawcy i wychowanka.
Dobro, które jest właściwością działania pedagogicznego ma postać dobra czynnego. Jest to rodzaj aktywności podjętej z intencją tworzenia dobra dla drugiego człowieka przy użyciu środków godziwych. W samej zaś strukturze dobra czynnego zawiera się aktywne poznanie, aktywna służba, aktywne korygowanie i aktywne wspomaganie. Wychowanie, działalność wychowawcza – jako racjonalna nadzieja to normatywna zasada społecznego funkcjonowania nauczyciela. Oznacza ona wiarę w postęp moralny, przekonanie, że świat i ludzi można zmieniać, zmieniać w pożądanym i godziwym kierunku, wiara w sens pracy i posłannictwa wychowawczego. Nauczyciel – wychowawca całe swe instrumentarium metodyczne, dydaktyczne i rzeczowe wywodzi z przeszłości, z nauk i doświadczeń przeszłych pokoleń. Działa współcześnie, dzisiaj. Ale służy przyszłości, całą swoją wiedzą i sztuką działania. Nauczyciel jest w dosłownym niemal znaczeniu architektem przyszłości. Wizja przyszłości, którą nauczyciel chce wykreować lub której chce służyć, wymaga przede wszystkim aktywności intelektualnej, szerokiej wiedzy i określonej wyobraźni. Przyszłoś , tworzą ludzie na wzór i podobieństwo swoich marzeń, dążeń i możliwości. W wizerunku przyszłości i jej stawaniu się zawarty jest olbrzymi ładunek ludzkich emocji naznaczonych właściwościami moralnymi. Składnikiem racjonalnej nadziei jaka winna być właściwością osoby i działania nauczyciela jest trwały, niesprzeczny, system wartości i przeświadczeń moralnych. Nauczyciel musi respektować taki kodeks wartości etycznych, które nie są sprzeczne z jego społeczną misją. Kodeks etyki nauczycielskiej jest bardzo uniwersalny. Obejmować musi nakazy odnoszące się do postawy społecznej i obywatelskiej nauczyciela. Zawiera normy określające stosunek do osoby ludzkiej, a w szczególności osoby „słabszej”, wymagającej wspomagania. W świecie wartości nauczyciela znaleźć się muszą nakazy i zakazy odnoszące się do praktyki zawodowej, warsztatu pracy i szczególnych stosunków jakie łączą nauczyciela z jego podopiecznymi i otoczeniem społecznym. Wiedza fachowa, która odgrywa rolę stymulatora inwencji pedagogicznej jest równocześnie czynnikiem racjonalizującym marzenia i aspiracje. Mechanizm budowania przyszłości polega nie na doskonaleniu instytucji, lecz na wypełnianiu treścią życia i celów jednostki. Cała sztuka pracy nauczyciela polega na umiejętnym połączeniu marzeń i wizji odległego świata przyszłości lub kosmosu z pedagogicznym realizmem pozwalającym na sprawne poruszanie się po wyboistej drodze dnia codziennego. Pośród normatywnych zasad społecznego działania nauczyciela rozważyć należy koniecznie obecność w jego misji zawodowej ideologii i stosunku nauczyciela do polityki, i nie jest obojętne czyje interesy reprezentuje. Respektując obecność polityki w życiu szkoły, stanowczo należy przeciwstawić włączeniu w misję zawodową nauczyciela, wątków politycznych. Nauczyciel nie jest funkcjonariuszem systemu, państwa, a tym mniej jeszcze określonej orientacji politycznej. Nauczyciel to sługa prawdy i wartości. Swoją misję może dobrze wykonywać tylko jako człowiek niezależny. Jedyną władzą, której nauczyciel w swej misji społecznej winien podlegać to władza prawd naukowych, uznanych reguł metodyki działania zawodowego oraz władzy społecznie usankcjonowanych, zawodowych ciał kontrolnych. Nauczyciel działa w instytucji, która jest organizmem „powszechnego dobra”. Przynależy więc jej szczególna ochrona jako instytucji służącej wszystkim, dzisiaj i w przyszłości. Praca nauczyciela ma bardziej wymiar zespołowy niż indywidualny. Praca grupowa, współdziałanie z innymi stanowi jeden z elementarnych składników skutecznego działania pedagogicznego. Etyczne aspekty związków nauczyciela z grupa obejmują mechanizmy sterowania zachowaniami grupy i osobiste więzy wychowawcy z wychowankami. Wiele sytuacji i wiele zdarzeń w wychowaniu ma charakter okazjonalny, ich znaczenie etyczne może być dodatnie lub negatywne w zależności od okoliczności. W zawodzie nauczyciela mieści się operowanie represją i swoista nietolerancja. Jest to represja instrumentalna, podejmowana z poczuciem konieczności, mierzona skutecznością działania i regulowana względem na poszanowanie godności osoby, na którą jest skierowana. Nauczyciel ma prawo, a nawet obowiązek nie tolerować zła i złego postępowania, krzywdzenia słabszych i stu innych zachowań i zjawisk. Ma prawo w swych wyborach być wyrazisty, jednoznaczny i wierny. To jest warunek budowania autorytetu pedagogicznego. Nauczyciel z jednej strony może kierować się argumentem Cyd'a, że: „agresja jest usprawiedliwiona tam gdzie łagodność jest bezużyteczna”, a z drugiej pamiętać o prawie psychologii społecznej, wedle którego agresja niszczy człowieka i jego więzi ze światem. W stosunkach między wychowawcą a grupą pojawić się mogą liczne rozterki i nieprzezwyciężalne dylematy. W takich sytuacjach nauczyciel przyjąć powinien ważną zasadę, regulującą zachowania społeczne człowieka – humanisty : taktyka nie może zastępować etyki. Niekiedy o pracy pedagogicznej trafnie orzeka aforyzm filozofa : „nie to siejesz co myślisz lecz to co wyrasta”. Kodeks etyczny nauczyciela to etyka reguł i etyka cnót. Określa swoistą postawę moralną nauczyciela i istotę jego warsztatu zawodowego, „wymusza” u nauczyciela zgeneralizowane poczucie życzliwości do swoich wychowanków. Nie chodzi o bierną akceptację i darmowa życzliwość. W tej generalnej zasadzie życzliwości muszą się znaleźć:
a) etyczna akceptacja osoby, bez względu na jej walory
b) intelektualna, trzeźwa ocena osoby wychowanka
c)gotowość pracy korekcyjnej i wspomagającej w każdej sytuacji
Dopiero spełnienie tych warunków nadaje zgeneralizowanej życzliwości cechy dynamicznego, użytecznego i hierarchicznego działania pedagogicznego. Postawy moralne nauczyciela – wychowawcy można przyjąć jako respektowanie przez nauczyciela w jego myśleniu i działaniu następujących zasad : prymatu dobroci nad sprawnością, prymatu serca nad rozumem, prymatu człowieka nad organizacją – jest to indeks wartości, jakie powinny zdobić osobę nauczyciela – wychowawcy. Nauczyciela winny cechować nastawienia emocjonalne, dążenia intelektualne oraz perfekcjonistyczna dążenia intelektualne oraz perfekcjonistyczna dbałość o wartości socjocentryczne oraz estetyczne. Współcześnie etyka koncentruje się na utylitarnym znaczeniu jej reguł. Głównym przedmiotem refleksji jest sztuka współżycia międzyludzkiego. Nauczyciel współczesny nie może poddać się bezrefleksyjnie naciskowi zdarzeń i sile schematów społecznych i mechanicznie powielać świat konfrontacji walki. Nauczycielowi nie wolno, mimo istniejących po temu zasadnych okoliczności, zanurzyć się w obezwładniającym zniechęceniu. Musi być twórczy, czynny w motywacji, uczuciach i działaniu, gdyż przez czyn człowiek okazuje i utrwala swe człowieczeństwo, tylko w działaniu dla drugich rodzi się i wyraża godność człowieka. Zaakceptowanie przez wychowanka przekazywanych przez wzór osobowy treści, następnie wolna decyzja o modyfikacji własnych nastawień, poglądów, postępowania jest początkiem samowychowania. Osoba przez samowychowanie autentycznie kształtując „swe osobowe Ja”, wybiera i akceptuje określone zespoły wartości, a także postępuje zgodnie z nimi, co wyraża się w postanowieniach i czynach.
gosicka