FINANSE PUBLICZNE
Temat1: Podstawowe pojęcia nauki finansów publicznych 17.02.2006, 24.02.2006
1. Definicje finansów publicznych
a) wg klasycznej nauki skarbowości
finanse publiczne- badają zjawiska i procesy związane z tworzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych tj. budżet państwa, budżety jednostek samorządu terytorialnego, funduszy zabezpieczenia społecznego
b) wg współczesnej nauki finansów
finanse publiczne- nie ograniczają się do badania gospodarki funduszami publicznymi, ale wyjaśniają ponad to treść ekonomiczną, społeczną funduszy publicznych, zmierzając do zidentyfikowania związków przyczynowo skutkowych zachodzących miedzy gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych oraz zjawiskami ekonomicznymi, społecznymi oraz politycznymi
c) prawnicza
finanse publiczne- stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami
Normy możemy podzielić na:
- podatkowe- mają zagwarantować władzy publicznej możliwość dysponowania środkami publicznymi
- budżetowe- mają określić zasady rozdysponowania środków publicznych
- skarbowe- koncentrują się na określeniu zasad operacji środków publicznych wewnątrz sektora
d) w ujęciu ekonomicznym
finanse publiczne- to subdyscyplina mikroekonomii, która zajmuje się badaniem wpływu decyzji władzy publicznej w zakresie systemu podatkowego oraz struktury wydatków na równowagę na rynkach czynników produkcji oraz na rynkach towarów (Hicks)
e) wg ustawy z dn. 30 czerwca 2005r o Finansach publicznych DZ.U nr 249 z 2005r poz.2104
finanse publiczne- są to procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych a w szczególności gromadzenie dochodów i przychodów publicznych, wydatkowanie środków publicznych, finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetów jednostek samorządu terytorialnego, zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne, zarządzanie środkami publicznymi, zarządzanie długiem publicznym, rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Środki publiczne mogą pochodzić z:
· dochodów publicznych→ przeznaczone są na pokrycia wydatków publicznych
· przychodów publicznych→ służą finansowaniu potrzeb pożyczkowych
Środki publiczne wydatkowane są na:
· wydatki publiczne
· potrzeby pożyczkowe
Dodatkowe:
- Paradoks Edgewortha
- Eksperyment cieknącego wiadra
Temat 2: Przedmiot nauki finansów publicznych. 3.03.2006
Popyt na pieniądz władzy publicznej
konsekwencje
sposoby zaspokojenia
przyczyny
rozmiary
Wydatki publiczne
organizacja
techniki (kontrola)
struktura (beneficjenci)
Rozmiary popytu nie są wyznaczane wielkością dochodu. Popyt jest zaspokajany na rynku finansowym- władza publiczna jest równa ze wszystkimi podmiotami na rynku. Państwo może jednak stworzyć popyt na własne papiery wartościowe. Fundusze emerytalne muszą kupić jakąś część skarbowych papierów wartościowych.
Przyczyny popytu- jest to konsekwencja działania władzy publicznej, która ustala ustawy, na które muszą być wydatkowane pieniądze. Konstytucja nakłada obowiązek na ustawodawcę przekazania skutków finansowych wprowadzenia jej życie
Rodzaje wydatków:
a) sztywne- 80% w Polsce- wydatki te nie mogą być zmniejszane bez zmiany ustaw, musi zostać ujęty w ustawie budżetowej (obowiązek ustawowy)
b) elastyczne- konsekwencja dobrowolnej decyzji do pewnych działań, nie są objęte ustawą
Sposoby zaspokojenia – z kieszeni podatnika lub pożyczkodawcy
Konsekwencje
Crowding out effect- efekt wypierania (ilościowy i cenowy)
Jeżeli władza sprzedaje papiery wartościowe to istotne jest, kto je kupuje. Jeżeli Kowalski i przedsiębiorstwo to jest to sposób oszczędzania dwóch budowania rezerw tych dwóch podmiotów. Jeżeli kupuje je bank to tworzy on w ten sposób nadwyżki rezerw. Wypiera możliwości finansowania przez banki komercyjne gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, bo część pieniędzy wędruje na obligacje. Bank zamiast udzielać kredytu woli czasami zainwestować w obligacje (efekt ilościowy). Popyt władzy na pieniądze jest sztywny, jest skłonna zapłacić wyższą cenę (efekt cenowy).
Struktura- podziała na transfery i wydatki finalne. Jeżeli państwo kupuje pracę to są to wydatki finalne (np. remont -jest usługą). Jeżeli przydziela zasiłki to jest to przesunięcie- transfer środków
Dobra merytoryczne
-usługi edukacyjne
- usługi medyczne
Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi
a) w ujęciu ekonomicznym
b) w ujęciu prawnym
- 10 -
Ad a Ad b
- równowaga - podmiot
- przymus - władztwo
- pieniądze - interes publiczny
- cele - reglamentacja prawna
- wielkość - centralizacja
Ad a
Równowaga- to podstawowa różnica pomiędzy finansami publicznymi a prywatnymi. W finansach publicznych równowaga zależna jest od decyzji politycznych a w Fin. Prywatnych zależy od działania mechanizmu rynkowego
Przymus- Fin publiczne dysponują przymusem na etapie gromadzenia środków publicznych natomiast nie podlegają przymusowi po stronie ich rozdysponowania. Fin prywatne nie dysponują przymusem na etapie gromadzenia, natomiast podlegają przymusowi po stronie ich rozdysponowania. Przymus występuje we władzy wykonawczej natomiast nie występuje we władzy ustawodawczej.
Pieniądz- zarówno Fin publiczne jak i prywatne wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo. Podmiot prywatny nie może być kreatorem (gestorem) pieniądza. Jeżeli rząd i bank centralny są niezależne to rząd nie jest gestorem pieniądza.
Cele- w fin publiczne realizowane są cele o charakterze ogólnospołecznym (jakościowe) niepodlegające często kwantyfikacji np. bezpieczeństwo. Fin prywatne często są kwantyfikatywne (ilościowe) np. maksymalizacja wartości rynkowej przedsiębiorstwa. Można ocenić efekt ich działania.
Wielkość- fin publiczne są niewspółmiernie większe niż przeciętne fin prywatne
Ad b
Stosunki finansowo-prawne publiczne i prywatne.
Podmiot-
Publiczne- co najmniej jedną ze stron tego stosunku jest podmiot publiczny
Prywatne- obie strony są podmiotami prywatnymi
Władztwo-
Publiczne- jednemu podmiotowi przysługują atrybuty władztwa finansowego( czasem władztwo może podlegać ochronie sądowej: wojewoda może pozwać ministra). Prezentuje interes ogółu, mimo że jest osobą fizyczną
Prywatne- oboje są władcami
Reglamentacja-
Prywatne –nie podlegają szczegółowej reglamentacji
Publiczne- jest daleko idąca i bardzo szczegółowa reglamentacja prawna
Centralizacja-
Prywatne- są zawsze zdecentralizowane
Publiczne- mogą być w rożnym stopniu poddane procesowi decentralizacji
Temat3: Władztwo finansowe 10.03.2006
1. Podmioty władztwa finansowego:
a) państwo- pierwotny podmiot władztwa; jest suwerenne
b) pochodne podmioty władztwa finansowego- inne niż państwo związki publiczno –prawne, które uzyskują część atrybutów władztwa finansowego z woli państwa
2. Atrybuty władztwa finansowego
a) prawo do ustanawiania i emitowania pieniądza papierowego jako głównego środka płatniczego (prawo do ustanawiania ma parlament)
b)prawo do ustanawiania, pobierania, kształtowania wysokości oraz gromadzenia dochodów publicznych (prawo do ustanawiania podatków ma parlament, prawo do pobierania mają organy podatkowe: naczelnik Urzędu Skarbowego, naczelnik Urzędu Celnego, wójt, burmistrz, prezydent, starosta, marszałek województwa oraz organy 2 instancji: dyrektorzy Urzędów Skarbowych, Celnych, samorządowe kolegium odwoławcze, prawo do gromadzenia ma organ administracji samorządowej )
c)prawo do dokonywania wydatków w związku z wykonywaniem zadań i funkcji publicznych
3. Metody dystrybucji władztwa finansowego
Podział władztwa finansowego- przekazanie kompetencji do stosowania prawa; podmiot, który nabywa prawa uzyskuje autonomię finansową
Dekoncentracja finansowa- przekazanie środków finansowych dla realizacji określonych zadań pod nadzorem i kontrolą organu przekazującego te środki
Reglamentacja pozytywna- polega na ścisłym wyliczeniu kompetencji w zakresie władztwa finansowego przekazywanych określonemu podmiotowi
Reglamentacja negatywna- opiera się na zasadzie domniemania kompetencji danego podmiotu w zakresie władztwa finansowego wyłączeniem kompetencji zastrzeżonych na rzecz innych podmiotów
4. Modele podziału władztwa finansowego
a) model rozgraniczenia źródeł podatkowych- opiera się na założeniu udzielania kompetencji do nakładania podatków między władzą centralną i lokalną
b) model konkurencji podatkowej-opiera się na założeniu, iż dopuszczalne jest eksploatowanie jednego źródła podatków zarówno przez władzę centralną jak i lokalną
c) model udziału w podatkach centralnych- opiera się na założeniu partycypacji władz lokalnych we wpływach podatkowych wynikających z eksploatacji danego źródła przez władze lokalne
d) model dodatków komunalnych- opiera się na założeniu, iż władze lokalne mogą współuczestniczyć w eksploatacji danego źródła podatkowego
Temat 4: Teoria wyboru publicznego 17.03.2006
1. Założenia metodologiczne teorii wyboru publicznego.
a) ogólne założenia behawioralne
- zakłada się, że jednostki działają racjonalnie
- jednostki przy podejmowaniu decyzji także publicznych kierują się własnym
interesem
- jednostki dążą do maksymalizacji użyteczności także przy podejmowaniu decyzji
publicznych
b) założenie analizy zjawisk politycznych poprzez analogię do działania mechanizmu
rynkowego
Elected policymakers
(politycy)
Decyzje publiczne
Non-elected policymakers
(urzędnicy)
2. 6 różnic pomiędzy decyzjami publicznymi a prywatnymi
a) decyzjami przeważającej części decyzje prywatne podejmowane są przez jednego lub niewielką liczbę decydentów, natomiast decyzje publiczne podejmowane są przez większą liczbę decydentów
b) decydentów przypadku decyzji prywatnych przeważającej ich części konsekwencje jej podjęcia dotyczą decydenta natomiast przypadku decyzji publicznych konsekwencje odnoszą się także do tych, którzy nie biorą udziału w ich podejmowaniu
c) decyzje prywatne zawsze są racjonalne w rozumieniu ich zgodności z układem preferencji decydenta natomiast przypadku decyzji publicznych może wystąpić sytuacja, kiedy nie będzie możliwe podjęcie racjonalnej decyzji ze względu na różnorodność układów preferencji u różnych decydentów (paradoks Arrowa)
Warunki, które muszą występować w paradoksie Arrow’a
- jest min 3 decydentów
- są min 3 warianty decyzyjne
- warunek trójkąta( wszyscy pozostali mogą przegłosować jednego)
Paradoks występuje przy głosowaniu cyklicznym
A 1>2>3
B 2>3>1 A1AC B2AB
C 3>1>2
BC3C
Każdy wariant może być najgorszy lub najlepszy, wynik głosowania zależy od kolejności podejmowania decyzji
d) decyzje prywatne podejmowane są w oparciu o bardziej obiektywne (kwantyfikatywne) kryteria natomiast decyzje publiczne podejmowane są w oparciu o zrelatywizowane (kwalifikatywne) kryteria
e) decyzje prywatne są bardziej efektywne przy większej konkurencji natomiast w przypadku decyzji publicznych istnieje pewna optymalna liczba partii politycznych, przy której decyzje publiczne są efektywne
f) w przypadku decyzji prywatnych wpływ poszczególnych decydentów jest zależny od ich sytuacji dochodowo-majątkowej natomiast przypadku decyzji publicznych sytuacja dochodowo-majątkowa nie ma znaczenia
Temat 5: Ekonomiczna teoria demokracji. 24.03.2006
Demokracja- (Anthony Downs) taki system sprawowania władzy, który spełnia następujące warunki:
- istnieją, co najmniej 2 partie polityczne zabiegające o sprawowanie władzy
- partie uzyskują prawo do sprawowania władzy na czas określony
- każdy wyborca w każdym głosowaniu ma jeden głos
Rynek polityczny wg Downsa:
Na rynku konsumentami są wyborcy. Nabywają oni dobra, którymi są przyszłe działania rządu. Podaż reprezentują partie polityczne, które oferują wyborcom zawarte w programie politycznym zamierzenia, co do działań, jakie mają podjąć. Środkiem wymiany jest głos. Wyborca i partia polityczna mają racjonalne cele. Celem wyborcy jest dążenie do maksymalizacji korzyści z przyszłych działań rządu lub minimalizacja strat przyszłych działań. Celem partii politycznej jest przejęcie władzy, prawo do podejmowania decyzji publicznych, czyli maksymalizacja oddanych głosów.
...
gosicka