Mieczysław Sawicki, Hermeneutyka pedagogiczna
Hermeneutyka pedagogiczna tworzy pewien krąg rozumienia, którego struktura przedstawia się następująco:
„warunkiem rozumienia sensów i znaczeń tego, co się wydarza pomiędzy uczniami i nauczycielem, jest uprzednie samorozumienie, czyli rozumienie sensów i znaczeń przestrzeni obcowań „uczniowie – nauczyciel” zmienia samorozumienie naszego wewnętrznego, duchowego życia. Kto rozumie szkołę oraz rozumie to co wydarza się między uczniami i nauczycielem, ten lepiej rozumie siebie” à oczywiście wszystko jasne dla wszystkich :D
Rozdział I Czym jest hermeneutyka pedagogiczna?
1.1. Hermenutike
Hermeneutyka pedagogiczna jest projektem teorii naukowej, która rozumie i opisuje to, co wydarza się we wspólnocie szkolnej. Wypływa ona z 2 źródeł:
1) kontekst myśli filozoficznej XX wieku (M. Buber, F. Ebner, H.G. Gadamer, M. Heidegger, E. Husserl, P. Ricoeur). Generalnie chodzi o trzy nurty: dialogikę, egzystencjalizm, fenomenologię. àprzy licznych rozbieżnościach mają one wspólny korzeń: problematykę antropologiczną. Ten korzeń, jako kontekst myśli filozoficznej umożliwia budowę pajedi, ponieważ musi ona wyrastać z pytania: kim jest człowiek? kim jest dziecko? Dodatkowo te trzy prądy filozoficzne nawiązują do antycznej teorii, wykładni, interpretacji i tłumaczenia językowego zwanej Hermeneutike
W czasach starożytnych hermeneutyka ograniczała się do interpretacji wypowiedzi pisemnej oraz mówionej. W czasach nowożytnych filologia wykorzystuje hermeneutykę do tłumaczenia sensu wypowiedzi w różnych językach.
Wilhelm Dithley uważa, iż hermeneutyka otworzy horyzonty rozumienia natury rozumienia, a przez to horyzonty rozumienia człowieka, jako interpretatora oraz partycypatora dziejów.
Hermeneutyka XX wieku to przede wszystkim ontologia, która rozjaśnia sposób istnienia oraz atrybuty człowieka. Człowiek ze stanowiska hermeneutyki filozoficznej staje się takim bytem ( w terminologii hideggeroskiej Da-sein), któremu w byciu chodzi własnie o bycie. Da – sein istnieje na zasadzie troski o rozumienie swego istnienia. Żyje ono w procesie projektowania swego życia, a więc nigdy nie jest, a staje się. Da–sein istnieje przez zapytywanie się o swoje bycie. Egzystencja Da-sein jest transcendowaniem, czyli wykraczaniem po za bycie. Jest ono zawsze „wobec”, a nigdy „w”. à to ta hideggeroska ontologia Da-sein jest niewidzialną klamrą, która spina trzy wymienione wyżej prądy filozoficzne.
2) Hermeneutyka pedagogiczna kwestionuje dotychczasowe paradygmaty metodologiczne, odrzuca obowiązujące w ich ramach kryteria naukowości, neguje scjentystyczny model interakcji uczeń – nauczyciel. W tej krytyce tradycji, a zwłaszcza modernizmu i postmodernizmu pedagogicznego XX w. ujawnia się drugi źródło hermeneutyki pedagogicznej.
1.2. „Pomiędzy” jako wydarzenie fundujące hermeneutykę pedagogiczną
Hermeneutyka pedagogiczna wyrasta nie tylko z heideggerowskiej ontologii bytu ludzkiego. Duże znaczenie ma tutaj filozofia dialogiczna Bubera i Lewinasa, która kieruje jej refleksje na to, co się wydarza, a nie jest w przestrzeni obcowań uczeń – nauczyciel.
Heremenetuyka pedagogiczna jest ontologią tego co się wydarza we wspólnocie „dzieci – nauczyciele”, a przez to twierdzi, iż dziecko jako uczeń wyłania się oraz odsłania się, wydarza się w relacjach, jakie mają miejsce między dzieckiem – uczniem, a dorosłym – nauczycielem. Zewnętrzną formą tej relacji jest SZKOŁA.
Dla hermeneutyki pedagogicznej dziecko jako uczeń, jest wydarzeniem, które może narodzić się lub nie. Znamiennym jest to, iż MOŻE, a nie MUSI. To co się wydarza, zeswej natury jest nieprzewidywalne.
à pedagogika scjentystyczna brzydzi się nieprzewidywalnością, wydaje jej się, iż wszystko co jest najważniejsze w procesie wych. i kształcenia da się zobiektywizować, zmierzyć, przewidzieć.
Hermeneutyka pedagogiczna stawanie się uczniem/nauczycielem widzi jako coś, co się wydarza „pomiędzy” dzieckiem, a dorosłym. à jest to SPOTKANIE i ma charakter duchowy.
Nauczyciel, którego postawa kształtuje się na hermeneutyce pedagogicznej przed wejściem w relacje z dzieckiem nie kieruje się jakąś wiedzą metodologiczną, na temat tego jak ma postępować z uczniami. On posiada różnorodną taką wiedzę à w różnych wersjach, ale w momencie rozpoczynania pracy z dziećmi nie dopuszcza jej do głosu. Gdyż nie może kierować się jakimś abstrakcyjnym modelem ucznia czy założeniem określonej teorii à dla niego uczniowie zaistnieją, gdy SPOTKANIU uformuje się WSPÓLNOTA DUCHOWA.
Ze względu na fakt, iż kategoria „pomiędzy” jest fundamentalna dla hermeneutyki w jej obrębie nie ma miejsca na antymonię podmiot –przedmiot. To pomiędzy zaciera granicę – podział na da odrębne byty à zanika przedmiot i podmiot w spotkaniu. Zarówno dzieckiem, jak i dorosłym w relacjach w ramach szkoły rządzi „pomiędzy”. Zaciera ono granicę pomiędzy dwoma odrębnymi bytami – zanika przedmiot i podmiot spotkaniu. Czy to „pomiędzy” objawi się oraz w jakich kształtach to uczyni hermeneutyka niestety nie odpowiada. Najpierw to „pomiędzy” musi się narodzić, a jest to, to coś, co może zaistnieć tylko pomiędzy dwiema osobami, a jest tajemnicą. Dopiero później pojawiają się: uczeń, nauczyciel i zewnętrzne relacje pomiędzy nimi.
1.3. Mowa jako wydarzenie hermeneutyczne
Hermeneutyka pedagogiczna twierdzi, iż sposobem dojścia do wiedzy o wspomnianej wyżej kategorii „pomiędzy” jest partycypacja, uczestnictwo. à sposobem realizacji tego jest zapytywanie oraz odpowiadanie.
Pytania, jakie powstają między ludźmi są zawsze konkretne. Dzieci egzystują, ponieważ pytają, zaś dorosły chce odpowiadać, ponieważ dzięki temu może zaistnieć w przestrzeni egzystencji dziecka. Odpowiedzi, jakich udziela ten dorosły nie płyną od pedagogiki hermeneutycznej, ani od teorii metodycznej à nie płyną od wiedzy, jaką dorosły otrzymał w czasie studiów, a od dziecka. Od tego, jakie ono jest tego, co mówi. Dorosły wysłuchuje tej odpowiedzi – mowy dziecka (jest to mowa werbalna i pozawerbalna, jak również to, co sobą reprezentuje dom rodzicielski oraz sami rodzice).
Aby zaistniało zapytywanie i odpowiadanie musi mieć miejsce SŁUCHANIE. Jest ono sztuką, umiejętnością wyrastającą z doświadczenia egzystencjonalnego. Ktoś, kto nie posiada doświadczenia bycia niewysłuchanym ten nie zrozumie doniosłości słuchania w przestrzeni pomiędzy dzieckiem, a dorosłym. Słuchanie pozwala nauczycielowi zrozumieć to, co dzieje się z dzieckiem, oraz z nim samym. Gdy uczniowie „mieszkają” ze swoim nauczycielem w mowie, są mówieni stają się nieobecni, niedostrzegalni sami dla siebie, a cielesnym staje się Logos między nimi. Logos, czyli SŁOWO, które się wydarzy między nimi. To nie metody czy środki dydaktyczne kształcą i wychowują, lecz Logos.
Słuchanie, zapytywanie i odpowiadanie budują przestrzeń relacji JA-Ty pomiędzy uczniem, a nauczycielem. Dlatego właśnie hermeneutyka nie jest nauką empistyczną czy eksperymentalną w scjentystycznym czy modernistycznym rozumieniu, jest ona nauką egzystencjalną, antropologiczną. Hermeneutyka rzeczywistości szkolnej nie eksperymentuje, ani na dzieciach ani nauczycielach.
1.4. Przestrzeń agatologiczna hermeneutyce pedagogiczna
To co wydarza się pomiędzy dzieckiem, a dorosłym (uczniem, a nauczycielem) ma wymiar etyczny.
Źle zrozumiany uczeń ponosi niezasłużone kary à wydarza się krzywda. W rozmowę ucznia i nauczyciela może wkraść się pusta gra językowa, przez którą sens oraz znaczenie wypowiedzi mogą stać się problematyczne. W wyniku tego między nimi może zaistnieć podejrzenie o fałsz. Wówczas pojawia się wola ucieczki, chęć zamknięcia się przed drugi à chęć zerwania relacji JA – TY. Pojawia się: krzywda, wina, kara, zło. è Przestrzeń „pomiędzy” staje się nośnikiem za równo zła, jak i dobra. W ten sposób staje się przestrzenią AGATOLICZNĄ.
Hermeneutyka pedagogiczna mówi, iż poznawać świat osobowy w szkole można jedynie doświadczając go. Doświadczyć przestrzeni agatologicznej można włącznie stając się „rozporządzalnym” dla drugiego.
Pole „pomiędzy” w rzeczywistości szkolnej, pole wirtualnych metodyk postępowania nauczyciela w przestrzeni agatologicznej jest miłością Caritas (nie eros). Nauczyciel, który nie darzy swoich uczniów tą miłością nie może poznać nigdy przestrzeni agatologicznej, w jakiej oni żyją. Miłość ta jest odpowiedzialnością (Caritas à odpowiedzialność). Nauczyciel odpowiedzialny to taki, który odpowiada na wezwanie płynące od dziecka.
Dziecko przychodzi do nauczyciela z nadzieją (u małych dzieci jest ona intencjonalnie nieskończona, u starszych ma postać projektów życia i łączy się z prośbą o pomoc ich realizacji). Tworzą się więzy powiernictwa – dorosły przestaje być nauczycielem, jeśli nie chce ich przyjąć, lub je zrywa.
1.5. Użyteczność i praktyczność hermeneutyki pedagogicznej
Hermeneutyka pedagogiczna jest teorią praktyczną i użyteczną. Jest ona taką nie w sensie potocznym, nie jako instrument czy narzędzie do panowania, władania, manipulowania. à hermeneutyka jest praktyczna w sensie nadanym przez Karla Jaspera, który napisał: ”najwyższa użyteczność nauki, to bycie warunkiem prawdziwości każdego sądu o rzeczywistości”
Hermeneutyka pedagogiczna jest nauką o GŁĘBI procesu kształcenia i wychowania. W głębi człowieka – dziecka zachodzą procesy duchowe, umożliwiające zaistnienie anamnesis. Istotna wiedza rodzi się w duszy, przekazywana również może być jedynie na poziomie duszy, a więc z duszy do duszy poprzez wydarznie MOWY, miedzy osobami zdolnymi do SPOTKANIA.
TO dziecko i TEN nauczyciel są niepowtarzalni, totalnie subiektywni, nawzajem dla siebie nieprzewidywalni à dlatego są dla siebie DAREM, niespodziankom. Wszystko istotne co się miedzy nimi wydarza, może zostać rozjaśnione poprzez poznanie w procesie ideacji. è proces ten nazywany jest „dialektyką wstępowania” (anabasis) à proces ten prezentowany jest przez hermeneutykę pedagogiczną
Hermeneuta nie ogląda wspólnoty dzieci – nauczyciel okiem teorii, lecz w tej wspólnocie uczestniczy swoim duchowym wnętrzem. Poznający i poznawane tworzą jedność w sympatii à dlatego jest nadzieja, że hermeneutyka pedagogiczna niesie dzieciom – uczniom zdrowie wewnętrzne, duchowe.
TO JEST JEJ PRAKTYCZNOŚĆ I UŻYTECZNOŚĆ.
lucin