Grass Gunter - Miejscowe znieczulenie.pdf - Gunter Grass - danamat1

POLNORD — Wydawnictwo OSKAR, Gdańsk 1997

Skład: Studio MARCBOSS, Gdańsk, ul. Kartuska 51/2 TEL 0-601 61-52-40

Powieść Miejscowe znieczulenie ukazała się w Niemczech w roku 1969, pomiędzy

najwaŜniejszymi dziełami Güntera Grassa: w kilka lat po Trylogii Gdańskiej ( Blaszany

b ę benek, Kot i mysz, Psie lata ), na kilka lat przed Turbotem . Był to okres wytęŜonej

aktywności politycznej autora, który w owym czasie zaangaŜował się głęboko w kampanię

wyborczą niemieckiej socjaldemokracji i jej przywódcy — późniejszego kanclerza — Willy

Brandta.

W Miejsccowym znieczuleniu Grass opisuje ówczesny stan ducha Niemców: poczucie

zastoju, oczekiwanie zmiany, bezkompromisowy bunt młodości i sceptycyzm wieku

dojrzałego. Pojawiają się teŜ echa lat wojny i hitleryzmu — częsty u pisarza motyw

nieprzezwycięŜonej przeszłości

Bohater powieści, Eberhard Starusch, czterdziestoletni profesor berlińskiego gimnazjum,

cierpi z Powodu bólu zębów i musi poddać się długotrwałemu leczeniu. Fotel dentystyczny

staje się u Grassa jakby sofą psychoanalityka W ciągu kolejnych wizyt Starusch

przeprowadza rozrachunek z Ŝydem własnym i całej swojej generacji, bilansując poraŜki,

zaniechania i frustracje. Będąc w młodości buntownikiem sympatyzuje z buntem młodych,

ale sam juŜ nie jest do niego zdolny przystosował się do otaczającego świata, jego

wraŜliwość i wola działania i zostały w imię tzw. zdrowego rozsądku „miejscowo

znieczulone”, Czy trwale i nieodwracalnie?

W serii dzieł wybranych Güntera Grassa przygotowywanej przez POLNORD — Wydaw-

nictwo OSKAR ukazały się dotąd tomy. Listopadia. 13 sonet ό w (1994), Blaszany b ę benek

(1994), Turbot (1995), Kot i mysz (1996). W 1998 roku przewidziano wznowienie Psich lat

oraz wydanie nowej głośnej powieści pisarza pt Rozległe Pole

GÜNTER GRASS

Miejscowe znieczulenie

Dzieła Güntera Grassa pod redakcją

SMWOMIRA BŁAUTA i JOANNY KONOPACKIEJ

PrzełoŜył

Sławomir Błaut

POLNORD

WYDAWNICTWO OSKAR—

Gdańsk 1997

Tytuł oryginału

örtlich betäubt

Opracowanie graficzne Piotr PIÓRKO

Grafika na okładce Günter GRASS

Przekład tej ksiąŜki powstał dzięki pomocy finansowej INTER NATIONES Bonn

ISBN 83-86181-33-8

Opowiadałem to mojemu dentyście. Z rozdziawioną gębą, mając przed sobą ekran telewizora, który

bezgłośnie jak ja opowiadał reklamy: Lakier do włosów Kasy mieszkaniowe Bielszy od bieli. Ach, i

zamraŜarka, w której między cynadrami cielęcymi a mlekiem spoczywała moja narzeczona

wysyłając komiksowe baloniki: Ty się wyłącz, ty się wyłącz...

(Święta Apolonio, wstaw się za mną!). Moim uczennicom i uczniom powiedziałem: — Postarajcie

się być wyrozumiali. Muszę iść do zębodłuba. To się moŜe przeciągnąć— A więc taryfa ulgowa.

Powściągliwy śmiech. Bezceremonialności średniego kalibru. Scherbaum sypał dziwacznymi

wiadomościami: — Wielce szanowny profesorze Starusch. Pańska naznaczona cierpieniem decyzja

skłania nas, pańskich współczujących uczniów, do przypomnienia panu męczeństwa świętej

Apolonii. W roku 250, za panowania cesarza Decjusza, poczciwa dziewczyna została w Aleksandrii

spalona Ŝywcem. PoniewaŜ przedtem motłoch wyrwał jej cęgami wszystkie zęby, jest ona patronką

wszystkich cierpiących na ból zęba i prawem kaduka równieŜ dentystów. Na freskach w Mediolanie

i Spoleto, na sklepieniach szwedzkich kościołów, ale teŜ w Sterzingu, Gmünd i Lubece widzi się ją

przedstawioną z cęgami i zębem trzonowym. DuŜo przyjemności i naboŜnego oddania. My, pańska

12a, będziemy prosić świętą Apolonię o wstawiennictwo.

Klasa mamrotała błogosławieństwa. Podziękowałem za umiarkowanie dowcipny wygłup. Wero

Lewand z miejsca domagała się ode mnie rewanŜu: głosowania za postulowanym od miesiąca

kącikiem dla palaczy koło szopy na rowery. — To, Ŝe nie pilnowani kurzymy w ustępie, nie moŜe

przecieŜ być po pana myśli.

Obiecałem klasie, Ŝe na najbliŜszej konferencji i wobec komitetu rodzicielskiego opowiem się za

ograniczoną czasowo zgodą na palenie, o ile Scherbaum będzie gotów objąć redakcję gazetki

szkolnej, jeśli komisja samorządu uczniowskiego wysunie jego kandydaturę: — Wybaczcie

porównanie: moje zęby i wasza gazetka wymagają leczenia.

Ale Scherbaum odmówił: — Dopóki współodpowiedzialność uczniów nie zamieni się w ich

współdecydowanie, nie kiwnę palcem. Idiotyzmu nie moŜna zreformować. A moŜe pan wierzy w

zreformowany idiotyzm? — No właśnie. — Z tą świętą to zresztą prawda. MoŜe pan zajrzeć do

kościelnego kalendarza.

(Święta Apolonio, wstaw się za mną!) Bo u męczenników jednorazowa inwokacja nie skutkuje.

Zatem późnym popołudniem ruszyłem w drogę, zwlekałem z trzecią inwokacją i dopiero na

Hohenzollerndamm, o parę kroków od owej tabliczki z numerem domu, która na drugim piętrze

kamienicy o mieszczańskim wystroju obiecywała mi gabinet dentysty, nie, dopiero na klatce

schodowej, pośród waginalnych ornamentów secesyjnych, które, ujęte w kształt fryzu, jak ja

podąŜały w górę, zdecydowałem się, wbrew przekonaniu, na trzecią inwokację: — Święta

Apolonio, wstaw się za mną...

Poleciła mi go Irmgarda Seifert. Powiedziała, Ŝe jest powściągliwy, oględny, a jednak

zdecydowany. — I proszę sobie wyobrazić: ma w gabinecie telewizor. Z początku nie chciałam,

Ŝeby chodził podczas wizyty, ale teraz muszę przyznać: wspaniale odwraca uwagę. Człowiek jest

zupełnie gdzie indziej. I nawet ślepy ekran ma w sobie coś ekscytującego, jakoś tam

ekscytującego...

Czy dentysta ma prawo pytać pacjenta, skąd ten pochodzi?

— Zęby mleczne postradałem na przedmieściu Nowy Port. Ludzie tamtejsi, sztauerzy i robotnicy

od Schichaua, przepadali za Ŝuciem tytoniu; odpowiednio teŜ wyglądały ich zęby. I gdziekolwiek

się ruszyli, tam pozostawiali znaki: smolistą plwocinę, która na mrozie nie chciała zamarzać.

— Taktak — odparł dentysta w pantoflach z Ŝaglowego płótna — ale dzisiaj prawie nie mamy do

czynienia z uszkodzeniami od tytoniu do Ŝucia. — I juŜ był gdzie indziej: przy zaburzeniach

artykulacji i przy moim profilu, któremu wysunięta dolna szczęka od czasu dojrzewania przydaje

więcej siły woli, aniŜeli zdołałoby ująć wczesne leczenie ortodontyczne. (Moja była narzeczona

porównała mój podbródek do taczek; oprócz karykatury puszczonej w obieg przez Wero Lewand

mojemu podbródkowi przypisywano jeszcze inną funkcję: platformy nisko pod wozi owej). Jest, jak

jest. Zawsze wiedziałem, Ŝe mam tnący zgryz. Pies szarpie. Krowa rozciera. Człowiek Ŝuje przy

pomocy obu ruchów. Mnie brak tej normalnej artykulacji. —Pan tnie—oznajmił mój dentysta. A ja

ucieszyłem się, Ŝe nie powiedział: Pan szarpie, jak szarpią psy. — Dlatego zrobimy rentgena, całą

serię. Niech pan spokojnie zamknie oczy. Ale moŜemy teŜ włączyć telewizor..

— Dzięki, doktorze. — A moŜe juŜ na samym początku doszedłem do poufałego zdrobnienia:

„doktorciu”? Później, będąc zaleŜny, wołam: Ratunku, doktorciu! Co ja mam zrobić, doktorciu?

Pan przecieŜ wszystko wie, doktorciu...)

Podczas gdy on swym jedenastokrotnie pobrzękującym ręcznym aparatem pstrykał zdjęcia moich

zębów i paplał przy tym — „Mógłbym panu opowiedzieć historyjki z pradziejów stomatologii...”

— ja na mlecznej wypukłości widziałem wiele, na przykład Nowy Port, gdzie w Motławie,

naprzeciwko Ostrowa, zatopiłem mleczny ząb.

Jego film rozpoczynał się inaczej— — Trzeba zacząć od Hipokratesa. Zaleca on papkę z soczewicy

na ropnie w jamie ustnej...

A moja mamusia potrząsnęła na ekranie głową — Nie, topić my nie będziemy. W szkatułce na

niebieskiej wacie ich schowamy. — Lekka wypukłość tchnęła dobrocią. Kiedy mój dentysta

wygłaszał naukowe pewniki — Płukanie roztworem pieprzu miało zdaniem Hipokratesa pomagać

na obrzęk dziąseł.. — moja mamusia mówiła pośrodku naszej kuchni mieszkalnej: — I broszkę z

granatu do bursztynu dołoŜę, i dziadka ordery. I twoje mleczaki akuratnie pozbieramy, co by

później Ŝonka i dzieciaczki rzec mogły: to tako one wyglądały.

On wszakŜe uwziął się na moje zęby przedtrzonowe, na moje zęby trzonowe. Bo Ŝe wszystkich

moich trzonowców najmocniej trzymały się zęby mądrości — górne ósemki, dolne ósemki: one

miały stać się filarami mostowymi i dzięki korygującemu mostowi złagodzić mój tnący zgryz. —

Zabieg — powiedział. — Będziemy musieli zdecydować się na większy zabieg. Czy teraz, kiedy

moja pomoc wywołuje rentgenowskie zdjęcia, a ja zabiorę się do usuwania pańskiego kamienia,

mogę włączyć obraz i dźwięk?

WciąŜ jeszcze. — Dzięki.

On machnął ręką na zasady: — MoŜe program ze Wschodu? — Mnie wystarczał tolerujący

wszystko ciemny ekran, na którym raz po raz widziałem siebie, jak powoli, naprzeciwko Ostrowa,

zatapiam mleczny ząb w portowej brei. jeszcze podobała mi się moja rodzinna historia, bo zaczyna

się od mleczaków: — Na pewno, mamusiu, jeden ząbek — bo przecieŜ go brakuje — zatopiłem w

porcie. I połknęła go ryba, nie sandacz, tylko sum, który przetrwał wszystkie złe czasy. WciąŜ

jeszcze stoi na czatach, bo sumy Ŝyją długo, i czeka na dalsze mleczaki. Ale pozostałe ząbki perlą

się mlecznie i bez kamienia na czerwonej wacie, a tymczasem broszka z granatu z bursztynami i

orderami dziadka przepadła...

Mój dentysta przebywał wówczas w wieku jedenastym i opowiadał o arabskim lekarzu

Albukassisie, który w Kordobte jako pierwszy zwrócił uwagę na kamień nazębny — Trzeba go

odłupać. — Przypominam sobie równieŜ takie oto zdania: Kiedy rodnik kwasowy w środowisku

alkalicznym pozostaje poniŜej pH siedem, tworzy się kamień nazębny, poniewaŜ ślinianki

podŜuchwowe opróŜniają się na siekacze, a przyusznice na górne szóstki, szczególnie silnie przy

ekstremalnych ruchach ust, na przykład przy ziewaniu. Niech pan ziewnie. Tak, tak, doskonale...

Wykonywałem to wszystko, ziewałem, wydzielałem ślinę, która tworzy kamień nazębny, a mimo to

nie udawało mi się wciągnąć mojego dentysty: — No, doktorze, jak się nazywa moja malutka

produkcja?— Uratowane mleczaki. Bo kiedy w styczniu czterdziestego piątego moja mamusia

musiała zbierać manatki — ojciec pracował przecieŜ w kapitanacie portu i mógł coś załatwić —

zdołała opuścić Nowy Port ostatnim transportowcem wojskowym. Ale zanim opuściła, to, co

najkonieczniejsze, a więc takŜe moje mleczaki, spakowała do duŜego ojcowskiego worka z

Ŝaglowego płótna, a ten, jak to się zdarza w trakcie gorączkowych przygotowań do ucieczki,

omyłkowo został załadowany na „Paula Beneke”, kołowy parowiec wycieczkowy, który nie wpadł

na minę i choć przepełniony, dotarł cało do Travemünde, podczas gdy moja zacna mamusia nie

ujrzała ani Lubeki, ani Travemünde; bo ów transportowiec wojskowy, o którym twierdzę, Ŝe był

ostatni, na południe od Bornholmu wpadł na minę, został storpedowany i — jeśli zechce pan

obejrzeć się za siebie i zostawić w spokoju kamień nazębny — normalnie zatonął, z moją mamusią,

jak wtedy pośród lodowej kaszy, tak dzisiaj na pańskim ekranie. Tylko kilku panom z okręgowego

kierownictwa partii podobno udało się przesiąść w porę na kuter torpedowy...

Mój dentysta powiedział — Niech pan popłucze. — (W trakcie długotrwałego leczenia prosił,

wzywał mnie, wołał: — Jeszcze raz! — pozwalając mi oderwać wzrok). Bardzo rzadko obrazkom

mojej produkcji udawało się utrzymać i w spluwaczce przesłonić plwocinę, choćby z drobinami

kamienia: odległość między ekranem a spluwaczką, to uporczywe migotanie przy równoczesnym

napływie śliny, obfitowała w pułapki i przytaczała nawiasowe zdania— wtręty mojego ucznia

Scherbauma, prywatne utarczki między Irmgardą Seifert a mną, codzienny szkolny kołowrót,

pytania egzaminacyjne dla kandydatów na nauczycieli i pytania egzystencjalne, opakowane

cytatami. JednakŜe choć trudno było znaleźć drogę od ekranu telewizora do spluwaczki, a po

płukaniu wrócić do filmowego wątku, prawie zawsze udawało mi się uniknąć zakłóceń obrazu.

— Jak to się składa, doktorciu moje mleczaki przechowywały się długo, bo co raz zostanie

uratowane, juŜ tak szybko nie zginie.

— Ale nie czarujmy się na kamień nazębny nie ma lekarstwa.

— Kiedy syn poszukiwał rodziców, przysłano mu worek z Ŝaglowego płótna.

— Dlatego dzisiaj będziemy walczyć z kamieniem nazębnym, czyli wrogiem numer jeden.

— I kaŜdej dziewczynie, która widziała we mnie przyszłego narzeczonego, pokazywałem swoje

uratowane mleczne zęby.

— Bo usuwanie kamienia przy pomocy instrumentu naleŜy a priori do kaŜdego leczenia

dentystycznego.

— Ale nie kaŜda dziewczyna uwaŜała, Ŝe mleczaki Eberharda są ładne bądź interesujące.

— Od niedawna mamy metody ultradźwiękowe Niech pan popłucze.

Irytujący, jak z początku sądziłem, przerywnik, bo z pomocą uratowanych mlecznych zębów

nieomal udało mi się zwabić na ekran moją byłą narzeczoną i zacząć (jak i teraz chcę wreszcie

zacząć swój lament), ale mój dentysta był przeciwny. Za wcześnie.

Podczas gdy ja płukałem obficie, on zabawiał mnie anegdotami. Opowiadał o niejakim

Skryboniuszu Largusie, który obmyślił proszek do zębów dla Messaliny, pierwszej Ŝony cesarza

Klaudiusza praŜone rogi jelenia plus Ŝywica chiotyczna i sól amonowa. Kiedy przyznał, Ŝe juŜ u

Pliniusza tłuczone mleczne zęby stanowiły popularny proszek szczęścia, w uszach znów zabrzmiało

mi zdanie mojej mamusi — Tutaj, synciu, na zielonej wacie tobie kładę. Co by szczęście tobie

kiedyś przyniosły.

Co tu gadać o zabobonie! W końcu pochodziłem z rodziny marynarskiej. Wuj Maks zginął na

Dogger Bank. Ojciec przeŜył zatopienie „Königsbergu” i do końca istnienia Wolnego Miasta pra-

cował jako pilot w porcie. A mnie chłopaki od początku nazywali Störtebekerem. Do ostatka byłem

ich przywódcą. Moorkähnemu przyszło grać drugie skrzypce. Dlatego chciał rozbić bandę. Ale ja

do tego nie dopuszczałem — Tylko uwaŜajcie, chłopaki — I to dopóty, dopóki cała sprawa się nie

obsunęła, bo szczapowate ścierwo nas sypnęło. Powinienem bym był wyłoŜyć raz kawę na ławę i

wszystko po kolei, tak jak naprawdę było, wyświetlić na ekranie. Ale bez przyjętych zazwyczaj

efektów napięcia — wzlot i upadek bandy Wyciskaczy — tylko w kategoriach naukowej analizy

Bandy młodzieŜowe w Trzeciej Rzeszy. Bo akt Pirackich Szarotek w piwnicach kolońskiego

prezydium policji dotychczas nikt jeszcze nie ujawnił (— Jak pan sądzi, Scherbaum? To przecieŜ

powinno zainteresować pańskie pokolenie. Mieliśmy wtedy po siedemnaście lat, jak wy dzisiaj

macie po siedemnaście. I nie sposób przeoczyć pewnych zbieŜności Ŝadnej własności, dziewczyna

przynaleŜna całej grupie i absolutna kontra wobec wszystkich dorosłych, takŜe Ŝargon panujący w

12a przypomina mi Ŝargon naszej bandy). Wszelako wówczas była wojna. Nie chodziło o kącik dla

palaczy i podobne głupstewka. (Kiedyśmy obrobili Urząd Gospodarczy. Kiedyśmy boczny ołtarz w

kościele Serca Jezusowego. Kiedyśmy na placu Winterfelda). Myśmy stawiali prawdziwy opór. Z

nami nikt nie mógł sobie poradzie. AŜ Moorkähne nas sypnął. Albo ta deska do prasowania z tymi

swoimi siekaczami. Powinienem był spławie oboje. Albo twardo zabronić. śadnych bab! Nawiasem

mówiąc nosiłem wtedy swoje mleczne zęby w woreczku na piersi. Kogo przyjmowaliśmy, ten

musiał przysięgać na moje mleczaki „Nicość niczeje nieustannie”. Trzeba mi było je przynieść. —

Widzi pan, doktorciu. Tak to szybko idzie. Jeszcze wczoraj byłem szefem młodzieŜowej bandy

budzącej postrach w okręgu Gdańsk — Prusy Zachodnie; natomiast dzisiaj jestem juŜ

gimnazjalnym profesorem niemieckiego, a zatem i historii, który chciałby namówić swego ucznia

Scherbauma, Ŝeby dał sobie spokój z młodzieńczym anarchizmem. „Niech pan obejmie gazetkę

szkolną. Pański talent krytyczny domaga się instrumentu”. Bo profesor gimnazjalny jest

przeorientowanym przywódcą młodzieŜowej bandy, któremu — jeśli zechce mnie pan wziąć za

miernik — nic juŜ nie doskwiera prócz bólu zębów, bólu od tygodni.

Znośne, ale jednak trapiące mnie nieustannie bóle zębów mój dentysta tłumaczył zamkiem kości

szczękowych, który przyczynił się do ubytku dziąseł i odsłonił wraŜliwe szyjki zębowe. Gdy nie

pomogła mi kolejna anegdotka — Pliniusz na ból zęba zalecał wsypcie sobie do ucha popiół z

czaszki wściekłego psa — wskazał swym sterpem przez ramię — MoŜe jednak włączymy telewizor

— Ale ja obstawałem przy bólu krzyk boleści Lament, który nigdy nie gra na zwłokę (—

Wybaczcie, proszę, jeśli jestem roztargniony).

Na ekranie mόj uczeń prowadził rower. — Pan z tym swoim bólem zębów. A co się dzieje w delcie

Mekongu? Czytał pan?

— Tak, Scherbaum, czytałem. Kiepska sprawa. Kiepskakiepska. Ale muszę przyznać, Ŝe to

ćmienie, ten powiew skierowany wciąŜ na ten sam nerw, Ŝe ten dający się zlokalizować, wcale nie

taki straszny, lecz drepczący w miejscu ból bardziej mi dokucza, dręczy mnie i obnaŜa niŜ

sfotografowany, bezmierny, a jednak abstrakcyjny, bo nie dotykający mojego nerwu ból tego

świata.

— Nie budzi to w panu gniewu albo przynajmniej smutku?

— Często próbuję być smutny.

— Nie oburza pana to bezprawie?

— Staram się być oburzony.

Scherbaum zniknął. (Wstawił rower do szopy). Ściszonym głosem odezwał się mój dentysta — jak

Grass Gunter - Miejscowe znieczulenie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: