Janusz Wojczakowski
MĄDROŚĆ PODZIELONA
EDUKACJA FILOZOFICZNA
Poznań 2003
Program dopuszczony do użytku szkolnego na podstawie recenzji:
prof. dr. hab. Stanisława Jedynaka
– rekomendacja Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
prof. dr. hab. Stefana Symotiuka
Nr dopuszczenia: DKOS–5002–19/03
Redaktor
Anna Kaczmarek
Redaktor techniczny
Wojciech Kawiecki
Projekt okładki
Ewa Jakóbek-Niedzielska
Łamanie
Joanna Sobków
© Copyright by Oficyna Edukacyjna Wydawnictwa eMPi2 s.c., Poznań 2003
ISBN 83-89287-03-X
Oficyna Edukacyjna Wydawnictwa eMPi2 s.c.
61-749 Poznań, ul. św. Wojciech 28
www.empi2.poznan.pl
Dział sprzedaży: 61-759 Poznań, ul. Stawna 8/6
tel. (0-61) 851-76-61, fax 853-06-76
e-mail:sprzedaz@empi2.poznan.pl
Druk i oprawa: Drukarnia „Bonami”, tel. (061) 851-67-88
ul. 27 Grudnia 19 (wejście: ul. Kantaka 8/9), 61-737 Poznań
Wprowadzenie
4
1. Podstawa programowa
5
2. Ogólna charakterystyka programu
6
3. Struktura programu
7
4. Metody realizacji treści programowych
8
5. Cele kształcące i wychowawcze
9
6. Treści nauczania
10
7. Ewaluacja realizacji programu i sposób oceniania osiągnięć ucznia.........
23
· nauczyciel polonista, filozof, dr nauk humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego, nauczyciel wiedzy o kulturze w XXX LO im. Jana Śniadeckiego w Warszawie;
· współzałożyciel i były wiceprzewodniczący Stowarzyszenia Nauczycieli Polonistów, a także przewodniczący i sekretarz Okręgowego Komitetu Olimpiady Filozoficznej w Warszawie;
· współtwórca programu nauczania języka polskiego w liceum pt. Dialog z człowiekiem i czasem Wydawnictwa WSiP;
· autor publikacji z zakresu filozofii, dydaktyki i języka polskiego, między innymi książki Czytać i rozumieć Wydawnictwa STENTOR.
Program ścieżki filozoficznej „Mądrość podzielona” w swej metaforycznej nazwie wskazuje naczelną wartość przyświecającą filozoficznym dociekaniom, a jednocześnie akcentuje fakt, że filozofia jest wspólnotą pracy myślowej nad rozjaśnieniem bytu i sensu życia, w której spotyka się wysiłek wielu umysłów ludzkich. Mądrość to wartość, która nie jest niczyim monopolem. Podzielona między ludzi ma tę właściwość, że nie dzieli, a łączy. Rzymianie, podejmując dziedzictwo greckich miłośników mądrości (philosophos), odróżniali sapientia od scientia (prawdziwą mądrość od uczoności). Ta pierwsza to taki rodzaj wiedzy i umiejętności, który – choć nie daje poczucia poznawczego wyczerpania świata – to jednak, angażując po stronie dobra i piękna, pozwala rozumnie żyć. Sokrates, który często podkreślał swoją świadomość niewiedzy, wiedział przecież dostatecznie dużo, by dać przykład życia i śmierci, które uczyniły go jednym z wielkich nauczycieli ludzkości.
Filozofię, która ukształtowała się w kulturze europejskiej, można z pewnością widzieć jako dziedzinę realizacji wymienionych wartości. W skromniejszym wymiarze podobną rolę może odgrywać „Mądrość podzielona” w edukacji szkolnej.
Cele edukacyjne
1. Kształcenie umiejętności krytycznego myślenia, uczestnictwa w dialogu, w tym prezentacji własnego stanowiska i jego obrony.
2. Uświadomienie specyfiki zagadnień filozoficznych; ich genezy, rozwoju i roli w kulturze.
3. Rozwój myślenia teoretycznego.
4. Uzyskiwanie samowiedzy poprzez uświadamianie zagadnień egzystencjalnie i moralnie doniosłych.
Zadania szkoły
1. W oparciu o treści programowe ukazanie wkładu myśli filozoficznej w kulturę europejską.
2. Przekazanie podstawowych informacji na temat współczesnych kierunków i szkół filozoficznych. Zwrócenie uwagi na polską tradycję filozoficzną.
3. Umożliwienie uczniom obcowania z tekstem filozoficznym.
Treści nauczania
1. Elementy logiki ogólnej i retoryki. Myśl a język. Stawianie pytań, definiowanie, klasyfikacja i argumentacja. Dyskusja.
2. Narodziny filozofii i jej pierwsze koncepcje w starożytnej Grecji.
3. Przedmiot filozofii. Dyscypliny filozoficzne. Główne pojęcia, metody i problemy filozoficzne.
4. Różne sposoby pojmowania filozofii:
a) na przykładzie osiągnięć wybitnych filozofów (Sokrates, Platon, Arystoteles, Marek Aureliusz, Św. Augustyn, Św. Tomasz z Akwinu, Kartezjusz, Hume, Kant, Hegel, E. Husserl, R. Ingarden),
b) w oparciu o informacje na temat koncepcji i szkół filozoficznych (filozofia analityczna, fenomenologia, egzystencjalizm, hermeneutyka, filozofia dialogu, tomizm współczesny, personalizm).
5. Filozofia a inne dziedziny kultury. Filozofia a nauka, religia, sztuka, światopogląd, ideologia.
6. Elementy teorii rzeczywistości. Idealizm, wariabilizm, realizm.
7. Elementy antropologii filozoficznej. Człowiek jako byt osobowy. Główne koncepcje człowieka. Naturalne i kulturowe środowisko człowieka. Człowiek w relacji z drugim człowiekiem i ze wspólnotami. Człowiek wobec wartości.
8. Elementy teorii poznania. Źródła poznania. Granice poznania. Prawdziwość poznania i jej kryteria.
Osiągnięcia
1. Umiejętność formułowania podstawowych pytań filozoficznych dotyczących rzeczywistości, człowieka i kultury.
2. Umiejętność definiowania, klasyfikowania, argumentowania; prowadzenie dyskusji.
3. Umiejętność dokonywania analizy tekstów filozoficznych w aspekcie zawartych w nich problemów.
4. Dostrzeganie zagadnień filozoficznych w nauce, sztuce oraz w moralności i religii.
Na „poetykę” programu składają się: tezy, problemy badawcze (poznawcze), pytania problemowe, choć niekoniecznie w postaci zdań z pytajnikiem.
Za tezami kryje się obszar erudycji z zakresu historii filozofii i filozofii systematycznej, która powinna być, w mniejszym lub większym stopniu, przyswojona przez uczniów.
Zadania badawcze oraz pytania problemowe prowadzą do dyskusji nad stanem wielu kwestii filozoficznych czy też wskazują na nierozstrzygalność niektórych z nich. Takie ukierunkowanie programu powinno tworzyć sytuację motywującą uczniów do dociekliwości poznawczej, rozwijania umiejętności uczestniczenia w dyskusji i argumentowania racji, a także skłaniać do przyjmowania refleksyjnej postawy przy dokonywaniu wyborów i ocenianiu moralnym.
Koncepcja programu ścieżki polega na problemowo-chronologicznym uporządkowaniu treści nauczania. Wynika ona nie tylko z przekonania, że historia zagadnień, metod i kategorii filozoficznych jest po prostu niezbywalną częścią współczesnej kultury filozoficznej. Decydujący dla przyjęcia wspomnianego rozwiązania był wzgląd metodyczny. Filozofia, tak słabo zakorzeniona w tradycji polskiej kultury, musi być poznawana przez ucznia jako integralny składnik dziedzictwa europejskiego, co oznacza, że pojęcia i stanowiska filozoficzne muszą być osadzone w historii kultury. Program spełnia ten wymóg historyczności. Według zaproponowanej koncepcji zarówno sama filozofia, jak i poszczególne idee i stanowiska filozoficzne mają swą genezę, kontekst historyczny i kulturowy oraz kontynuację, choćby przez zaprzeczenie. A wreszcie, nie są dziełem abstrakcyjnej myśli, lecz żywych ludzi – filozofów, którzy nieraz heroicznie poświadczali wartość swoich poszukiwań.
Problemowy charakter treści nauczania w programie „Mądrość podzielona” nie wymaga natomiast dodatkowych uzasadnień, gdyż taki postulat zawarty jest wprost w ministerialnej podstawie programowej.
Program został tak pomyślany, aby możliwe były różne warianty realizacji ścieżki filozoficznej. Po pierwsze, może być traktowany jako spójny program autorski, wcielany w życie przez nauczyciela (najlepiej filozofa) o wielostronnych kompetencjach. Po drugie, realizacja programu ścieżki może być rozpisana pomiędzy nauczycieli poszczególnych przedmiotów w zależności od ich profesjonalnej specjalizacji.
Program wyznacza płaszczyzny zetknięcia się zagadnień filozoficznych z treściami edukacyjnymi różnych przedmiotów szkolnych. Uwzględnione zostały zarówno przedmioty humanistyczne, jak i ścisłe (matematyka, fizyka, chemia).
Każdy z wydzielonych w programie bloków tematycznych ma swoją względną autonomię. Umożliwia to dużą elastyczność w realizacji składników ścieżki (zakres, sposób, czas). Możliwe jest także wyodrębnienie z całego pola problemowego programu ścieżki modułów tematycznych realizowanych w cyklu wydzielonych zajęć, które dopełniałyby lekcje prowadzone przez poszczególnych nauczycieli przedmiotów.
Inną możliwością, o której warto wspomnieć, jest zastąpienie zajęć modułowych zajęciami prowadzonymi w ramach kółka filozoficznego.
Zadaniowy charakter zagadnień, w których pojawia się korespondencja filozofii i sztuki oraz relacje filozofii z innymi dziedzinami kultury (nauka, religia) ułatwiają upoglądowienie ich wzajemnych odniesień.
Bloków tematycznych wyodrębnionych w programie nie należy traktować jako propozycji poszczególnych jednostek lekcyjnych. Tematy lekcji i ich zakres mogą być różnorodnie wydzielone z pola problemowego bloku. Nauczyciel w zależności od własnych preferencji, kompetencji, potrzeb i przygotowania uczniów może z obszaru powiązanych ze sobą zagadnień danego bloku tematycznego wybrać do realizacji jakąś dominantę problemową, resztę zagadnień uwzględniając tylko jako kontekst wyjaśniania. Dla przykładu – nie musi wnikać we wszystkie subtelności fenomenologii, aby skorzystać z rezultatów jej metody naocznego wglądu w istotę np. zjawiska tragiczności czy dzieła literackiego. Oczywiście, taka możliwość pojawi się dzięki korzystaniu z programu i podręcznika, rozwijającego jego tezy w spójne całości dydaktyczne.
Program zakłada osobisty kontakt ucznia z pewną liczbą zwartych, choć niezbyt obszernych tekstów filozoficznych, np. „Obroną Sokratesa”, jedną z „Medy...
pedagogika.koszalin