Pokojowe rozstrzyganie sporów m-nar – procedury arbitrażowe i sądowe.
Arbitraż:
· Arbitraż (inaczej rozjemstwo) jest to załatwianie spraw spornych przez arbitrów.
· Był to najwcześniejszy sposób na pokojowe rozstrzyganie sporów m-nar, stosowany już w czasach starożytnych. W XIX i XX wieku pojawiły się pierwsze koncepcje prawnego zobowiązania państwa do przekazania sporów pod rozstrzygnięcie arbitralne. Postulowano zatem utworzenie stałego trybunału arbitrażowego.
· Na konferencjach haskich (1899, 1907) powołano Stały Trybunał Rozjemczy – STR:
Ø Nie ma stałych sędziów,
Ø Urzęduje w Hadze,
Ø Państwo-strona konwencji haskiej ma prawo do delegowania do 4 członków(wpisuje się ich na specjalną listę),
Ø Państwa, które chcę, aby STR rozstrzygnął ich spór, mogą wybrać sobie sędziów spośród tych wpisanych na listę, lub osób trzecich,
Ø Organem administracyjnym jest Rada Administracyjna, której przewodniczy holenderski Minister Spraw Zagranicznych,
Ø Największe znaczenie STR miał przed I wojną światową, obecnie jest minimalne, choć próbuje się ożywić jego działalność. Obecnie jego jedyną funkcją jest proponowanie kandydatów do MTS-u (=> o MTS).
· Krytykowana jest idea samego arbitrażu, min przez to, że różne trybunały rozjemcze w różny sposób rozstrzygały podobne sprawy, inaczej interpretują prawo, itp.
· Zasada działania arbitrażu:
Ø Strony same mogą wybrać sędziów,
Ø Strony same wybierają podstawy prawna, na jakich będzie rozstrzygany spór, jaki i zasady proceduralne (z reguły są to Konwencje Haskie z 1907 lub nieprzyjęte projekty Komisji Prawa M-nar ONZ),
Ø Podstawą jest umowa stron,
Ø Wyrok musi być umotywowany,
Ø Wyrok wiążę strony,
· Rodzaje arbitrażu:
Ø Fakultatywny (obie strony musza się na niego zgodzić):
v Zorganizowany (=stały – dla każdego sporu),
v Niezorganizowany – dla wybranych przez strony sporów.
Ø Obowiązkowy (gdy strony we wcześniejszej umowie zgodzą się, żeby poddać spór pod arbitraż, nawet, jeśli tylko jedna ze stron wyrazi na to chęć)
· Charakter arbitrażu:
Ø System europejski – arbitrem jest osoba trzecia, z reguły jego szef,
Ø System amerykański – komisja mieszana po 1 lub po 2 osoby z państwa-strony i 1 superarbiter.
· W szczególnym rodzaju arbitrażu – koncyliacji (zasada działania taka jak arbitrażu) arbitrowi mogą korzystać z zasady słuszności, przy czym ten wyrok nie wiąże stron.
· Zarzuty kierowane pod adresem arbitrażu:
Ø Archaiczność instytucji,
Ø Mała wiedza o badanej sprawie, by arbitrowi się czegoś dowiedzieli muszę utworzyć komisje, które wydaja opinie itp, i to na nich właśnie opierają się orzeczenia arbitrów,
Ø Arbitrowi powinni rozstrzygać spory nie tylko na zasadach prawa, ale i słuszności.
Procedury sądowe:
· Najważniejszym sądem m-nar jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) w Hadze
Ø Skład:
§ 15 niezawisłych sędziów (o wysokim poziomie moralnym oraz odpowiadającym wymogom sprawowania najwyższych stanowisk w sądownictwie swego kraju, lub będących uznanymi autorytetami zakresie prawa m-nar,
§ Nie może być co najmniej 2 z tego samego państwa,
§ Kandydatów proponują grupy narodowe STR-u, każda grupa narodowa proponuje po 4 osoby,
§ Wyboru dokonuje ZO i RB ONZ-u(bezwzględną większością głosów),
§ Sędziowie są wybierani na 9 lat z możliwością reelekcji, przy czym po 3 latach ustępuje 1/3 członków,
§ Sędziowie nie mogą wykonywać żadnych funkcji politycznych lub administracyjnych, nie mogą też być adwokatami, doradcami lub przedstawicielami w jakiejkolwiek sprawie,
§ Sędziowie mają prawo złożenia rezygnacji z sądzenia w danej sprawie na swój wniosek, lub jeśli uzna tak przewodniczący MTS-u,
§ Sędzia może być pozbawiony swojego stanowiska jeśli przestał odpowiadać warunkom, tylko na podstawie jednomyślnej decyzji wszystkich sędziów,
§ Można orzekać w trybie uproszczonym (5 sędziów), mogą oni tworzyć komisje,
§ Sędziowie korzystają z ochrony dyplomatycznej,
§ Gdy stroną jest państwo, którego obywatel jest członkiem MTS-u, może on zostać wyłączony ze składu sędziowskiego lub druga strona ma prawo wysłać do MTS-u swojego przedstawiciela, który będzie cieszył się takiki samymi prawami jak członkowie stali,
§ Praktyka wskazuje, że do MTS-u delegowani są też i obywatele państw, które nie mają żadnego członka w składzie. Pomagają oni w pracach i pozwalają na bardziej dokładna zbadanie sprawy.
§ Państwo, mające interes prawny, który mógłby być naruszony przez wyrok MTS-u, może przysłać swojego przedstawiciela jako interwenienta,
§ Pewne kompetencje przyznano też org m-nar (dostarczanie informacji)
Ø Kompetencje MTS-u:
§ Ratione personae:
· Art. 34 Statutu głoszący, że tylko państwa (członkowie ONZ oraz państwa nieczłonkowskie ONZ, które jednak przyjęły Statut) mają prawo stawać przed trybunałem jako strony,
§ Ratione materiae:
· Art. 36 – spory, które wszelkie strony doń wniosą. Ma rozstrzygnięcie MTS zatem charakter dobrowolny, chociaż art. 36 ust. 2 głosi, że państwa, jeśli przyjmą tenże artykuł, mogą być pozywane przed MTS bez ich wcześniejszej zgody.
· ZO lub RB ONZ mogą się zwrócić do MTS-u o wydanie opinii doradczej
§ Ratione iuris:
· MTS stosuje(art. 38 ust. 1):
¨ Konwencje m-nar uznane przez państwa będące stronami sporu,
¨ Zwyczaj m-nar,
¨ Ogólne zasady prawa,
¨ Doktrynę jako źródło pomocnicze.
¨ Zasadę słuszności (art. 38 ust. 2), jeśli strony wyrażą na to zgodę
Ø MTS pełni funkcje:
§ Sądu dobrowolnego,
§ Sądu obowiązkowego,
§ Doradcy prawnego,
§ Sądu polubownego.
Ø Postępowanie przed MTS:
§ Część pisemna (wymiana dokumentów),
§ Część ustna (właściwa rozprawa o charakterze otawrtym)
§ Językami urzędowymi są francuski i angielski,
§ Wyrok zapada większością głosów z przewagą głosu przewodniczącego,
§ Wyrok jest motywowany,
§ Nie ma zasady precedensu,
§ Rewizja wyroku jest możliwa tylko w przypadku odkrycia faktu nieznanego sądowi lub stronie,
§ Regulamin działania MTS pochodzi z 1976 roku
gosicka