BALNEOKLIMATOLOGIA I MED. FIZYKALNA to dziedzina wiedzy medycznej wykorzystująca naturalne metody leczenia i czynniki fizyczne do leczenia, prewencji i rehabilitacji chorób przewlekłych.
Balneoklimatologia= balneologia + klimatologia.
Balneologia to nauka o właściwościach i zastosowaniu naturalnych tworzyw leczniczych tj. wód leczniczych, gazów zawartych w niektórych zdrojach, oraz peloidów, tj. borowin, mułów i błota.
Klimatoterapia wykorzystanie do leczenia naturalnego środowiska przyrodniczego, to jest warunków atmosferycznych i walorów krajobrazowych. Warunki klimatyczne determinują leczenie niektórych chorób w uzdrowiskach, powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu profilu leczniczego. Klimatoterapia uzupełnia inne metody fizjoterapeutyczne, czasami jest metodą podstawową, jedyną do zastosowania u chorego.
TWÓRCY B – Marcin z Miechowa (1552), Józef Struś (1555) z Poznania, Wojciech Oczko (1578)- Twórca „Cieplic”, ojciec balneologii polskiej Erazm Sykst (1617) Jakub Moneta (1776), Profesorowie: E. Korczyński, A. Sabatowski, Zenon i Zbigniew Orłowscy, Jankowiak, Dietel.
HISTORYCZNE FORMY B:„świątynie zdrowia”. Zabiegi balneologiczne, masaże, dieta (zakon eskulapów w starożytnej Grecji), Gimnazjony: zimne natryski i zmywanie- starożytna Grecja, Kąpieliska Rzymskie, Łaźnie arabskie, Łaźnie niemieckie, Sauny fińskie, Banie rosyjskie
UZDROWISKOWE ZAKŁADY LECZNICZE – szpital uzdrowiskowy (bezpośrednio po leczeniu szpitalnym), Sanatorium uzdrowiskowe, Poradnia Zdrojowa, Zakład przyrodoleczniczy.
-położenie geograficzne
-klimat
-pory roku (cały rok)
UZDROWISKA W PL: Świnoujście, Kołobrzeg, Ustka, Kamień Pomorski, Sopot, Augustów, Gołdap, Supraśl, Połczyn Zdrój, Inowrocław, Ciechocinek, Wieniec Zdrój, Konstancin, Nałęczów, Solec Zdrój, Horyniec, Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój, Polańczyk, Wapienne, Wysowa, Krynica, Muszyna, Busko Zdrój, Szczawnica, Piwniczna, Żegiestów Zdrój, Rabka, Ustroń, Goczałkowice Zdrój, Długopole Zdrój, Szczawno Zdrój, Przerzeczyn, Świeradów Zdrój, Czerniawa Zdrój, Cieplice Śląskie Zdrój, Jedlina Zdrój, Kudowa Zdrój, Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój, Lądek Zdrój.
KIERUNKI LECZNICZE UZDROWISK W PL – choroby kardiologiczne i nadciśnienie (kardiologia), choroby naczyń (angiologia), laryngologia, pulmonologia, gastreoenterologia, hepatologia (układ trawienny), diabetologia, endokrynologia, ortopedia, neurologia, reumatologia, osteoporoza, dermatologia, ginekologia, nefrologia, urologia, hematologia, okulistyka, choroby zawodowe.
KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI LECZN U
-leczniczy- choroby przewlekłe
-rehabilitacyjny- choroby układu ruchu (reumatologia, ortopedia, urazówka).
-profilaktyczny- prewencja chorób przewlekłych, głównie cywilizacyjnych.
-edukacyjny- kształtowanie pro zdrowotnego stylu życia.
PODST CZYNNIKI LECZN. WYKORZYSTYW W BALNEO:
-naturalne surowce lecznicze (wody mineralne, peloidy, gazy),
-naturalne czynniki przyrodolecznicze (klimat, krajobraz, szata roślinna),
-różne formy wysiłku fizycznego,
-czynniki fizyczne: światło, dźwięk, prąd leczniczy, pole magnetyczne.
WODY LECZNICZE
-chlorkowo- sodowe- występowanie: Ciechocinek, Kołobrzeg, Połczyn, Kamień Pomorski, Świnoujście, Rabka, Busko, Solec, Iwonicz, Rymanów, Wieniec,
-wodorowęglanowe- występowanie: Krynica, Polanica, Połczyn, Kudowa, Muszyna, Duszniki, Rymanów, Iwonicz,
-siarczkowo- siarkowodorowe- występowanie- Busko, Solec, Wieniec, Horyniec,
-radoczynne- występowanie: Świeradów, Czerniawa, Lądek, Szczawno,
-termalne (powyżej 20 stopni)- występowanie: Cieplice, Lądek, Ciechocinek.
GAZY LECZNICZE
-dwutlenek węgla- Duszniki, Krynica (źródła gazowe CO2)
-siarkowodór
-radon
-tlen
-ozon
Rodzaje zabiegów
-kąpiele słoneczne
-kąpiele powietrzne
-zabiegi powietrzno- ruchowe (gimnastyka na świeżym powietrzu)
-kąpiele morskie i w innych naturalnych zbiornikach wody
-inhalacje naturalnego aerozolu morskiego lub tężniowego.
TALASSOTERAPIA – to wykorzystywanie naturalnych walorów klimatu morskiego. To kąpiele morskie, słoneczne, naturalne inhalacje, leżakowanie nad morzem.
Uzupełniające elementy klimatologii- walory krajobrazowe.
PELOIDOTERAPIA
Peloidy- naturalnie powstałe produkty organiczno- mineralne, które po rozdrobnieniu z wodą tworzą papkę.
Biolity: torfy, muły, borowina
Abolity: igły, gliny, lessy, osady w zbiornikach wody
BOROWINA- peloid organiczny o działaniu leczniczym, powstały w naturalnym środowisku, przy udziale mikroorganizmów, przy małym dostępie tlenu i w nadmiarze wody.
Złoża borowinowe
-udokumentowane- 14 (450ha)
-w pełni udokumentowane- 16 (2940ha)
Lokalizacja- region północny Polski.
Typy złóż borowinowych:
Złoże typu wysokiego: zasilane wodami opadowymi, duża zawartość składników organicznych, mało składników mineralnych, odczyn kwaśny.
Złoże typu niskiego: zasilane przez wody powierzchniowe, zawierają dużo składników mineralnych, mają odczyn obojętny, lub słabo alkaiczny.
Występowanie złóż borowinowych- uzdrowiska:
-pas północny – złoża typu niskiego, przejściowego, wysokiego- wszystkie uzdrowiska nadmorskie Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Ustka, Świnoujście, Połczyn.
-pas środkowy – złoża typu niskiego- Ciechocinek, Wieniec, Inowrocław.
-pas południowy – złoża typu wysokiego i przejściowego- Świeradów- Czerniawa, Cieplice, Duszniki, Lądek, Kudowa, Ustronie, Rabka, Solec, Busko, Krynica, Iwonicz, Rymanów, Horyniec.
Składniki borowiny:
-organiczne – kwasy huminowe, bituminy (żywice, woski, sterydy), inne (cukry, białko, alkaloidy, garbniki, pektyny), enzymy, ligniny, celuloza, hemiceluloza,
-mineralne – makroskładniki (chlorki, siarczany, węglowodany, wapń, magnez, sód, potas, aluminium, żelazo), mikroskładniki (mangan, miedź, kobalt, cynk, jod, fluor, brom).
Roztwór wodny borowiny zawiera
-fluwokwasy, aminokwasy, aminocukry, pektyny, enzymy, składniki mineralne, chlorki, wodorowęglany,
-żywice, woski, sterydy, ligniny, celuloza.
Rodzaje kwasów huminowych
-kwasy humusowe rozpuszczalne tylko w zasadach, nierozpuszczalne w kwasach, alkoholu, wodzie.
-fluwokwasy rozpuszczalne w wodzie, kwasach, zasadach, alkoholu.
-kwasy hymatomelanowe rozpuszczalne w zasadach i alkoholu, nierozpuszczalne w wodzie i kwasach.
Mechanizm działania kwasów humusowych:
-hamowanie aktywności hialuronidazy
-pobudzanie fagocytozy
-hamowanie aktywności prostaglandyn PGE2
-tworzenie kompleksów z metalami ciężkimi.
Działanie lecznicze kwasów humusowych
-przeciwzapalne
-bakteriostatyczne
-oczyszczające i odtruwające
-antyoksydacyjne
-przekrwienne
-regenerujące skórę (kosmetyka)
Mechanizm działania zabiegów borowinowych:
Właściwości:
-termiczne – właściwości fizyczne: duża poj cieplna, małe przewodnictwo cieplne,
-chemiczne – składniki aktywne: kwasy huminowe, bituminy, woski, żywice, enzymy, estrogeny, pierwiastki śladowe
Skutki działania na ustrój
-enzymatyczne
-hormonalne
-immunolacyjne
Lecznicze działanie pasty borowinowej:
-przeciwzapalne i ściągające
-bakteriostatyczne i bakteriobójcze
-przekrwienne i regenerujące tkanki
-hormonalne (pośrednie i bezpośrednie)
-cieplne (minimalne)
Działanie borowiny na naczynia:
-u.n wegetatywny- pobudzanie a-2 receptorów
-hormony tkankowe, wzrost sekrecji histaminy, serotoniny, prostacykliny, kalcytoniny
-hormony ściany naczyniowej - wzrost sekrecji prostacykliny, wzrost sekrecji EDRE, spadek sekrecji endoteliny
Preparaty borowinowe:
-pasta borowinowa,
-plastry borowinowe,
-maść borowinowa,
-olejek do kąpieli,
-hydrożel do okładów („terma borowinowa”)
-żel fizjologiczny (do jonoforezy, fonoforezy)
-krem do masażu
Optymalne parametry mikroklimatu pomieszczenia zabiegowego do peloidoterapii:
Temp. powietrza 25-26st C, wilgotność względna 30-60%, temp. ekwiwalentna- efektywna- 22-23st C.
Podstawowe zabiegi borowinowe:
-okłady, zawijania częściowe lub całkowite (temp. 42-45st C, czas 15 min.)
-kąpiele całkowite (temp. 40st C, czas 15 min.)
-kąpiele częściowe kończyn- fasony (40- 42st C, 15- 20 min.)
-kąpiele zawiesinowe ( 37st C, 15- 20 min.)
-jonoforeza borowinowa (40st C, 20 min.)
-zabiegi ginekologiczne i proktologiczne- tampony, nasiadówki, okłady częściowe (42- 45st C, 15-30 min.)
-zabiegi w laryngologii i okulistyce- tampony, okłady (42-45st C, 15-20 min.)
-ch układu ruchu – choroby ortopedyczno- urazowe, st po ch Heine- Medina, niedowłady i porażenia, dyskopatia, rwa kulszowa, ch zwyrodnieniowe stawów, ZZSK
-ch kobiece – przewlekłe st zap dróg rodnych, st pooperacyjne, niepłodność, klimakterium
-ch ukł trawiennego i moczowego – przewlekłe zap pęcherzyka żółciowego, przewlekłe zap wątroby, nieżyty żołądka, przewlekłe zap pęcherza moczowego
-choroby laryngologiczne i okulistyczne – przewlekłe nieżyty krtani, przewlekłe zap zatok
przewlekłe ch przedniego odcinka oka
Rodzaje zabiegów z pasty borowinowej:
-okłady i zawijania całkowite i częściowe
-jonoforeza borowina z katody, 10- 20 mA, 20-30min
-fonoforeza borowinowa: 0,2- 0,6 W/ cm2
-kąpiele zawiesinowe
-zabiegi stomatologiczne (okłady)
-tampony ginekologiczne
W lecznicze do pasty borowinowej:
-ch układu ruchu – reumatologia, ZZSK, RZS, Artopatia dnawa (dna moczanowa), ch zwyrodnieniowa stawów z objawami zapalnymi
-neurologia - niedowłady kkd z przyczyn naczyniowych, niedowłady w przebiegach SM, przewlekłe zapalenie wielonerwowe, zapalenie korzonków nerwowych
-ch ukł krążenia - przewlekłe niedokrwienie kkd, ch Raynauda
-powikłania cukrzycowe - makro i mikroangiopatie kkd, polineuropatia cukrzycowa
-ch kobiece - przewlekłe i podostre zapalenie dróg rodnych, wybrane schorzenia ginekologiczne prowadzące do niepłodności
-ch laryngologiczne i stomatologiczne - przewlekły, zanikowy nieżyt nosa, przewlekłe zapalenie zatok, krtani i tchawicy, ch przyzębia
-powikłania cukrzycy – angiopatia (choroby naczyniowe nóg, zespół stopy cukrzycowej), neuropatia (zespół korzonkowy, polineuropatia, mononeuropatia, neuropatia wegetatywna), parodontoza, powikłania skórne ( zanikowe przebarwienia, twardzina, odbarwienia tłuszczowe, artropatie ( osteoporoza, przykurcz).
FIZYKTERAPIA – światłolecznictwo, elektrolecznictwo, ultradźwięki, pole magnetyczne, pole elektromagnetyczne, laseroterapia, leczenie ciepłem i zimnem, wodolecznictwo.
Podział:
-promieniowanie podczerwone, o długości fali 770- 15000nm
-promieniowanie widzialne, o długości fali 400-760nm
-promieniowanie nadfioletowe, o długości fali 100- 400nm
IR (podczerwone) podział od długości fali:
-krótkofalowe (760- 1500)- fototerapia
-średniofalowe (1500- 4000)- ma największe znaczenie w promieniolecznictwie
-długofalowe- dalekie (4000- 15000)
Wpływ IR biologiczny:
-udzielanie ciepła przez depolaryzację światła w tkankach (nie ma ono działania fotochemicznego, odwrotnie niż UV).
-rozszerzenie naczyń włosowatych skóry, a w związku z tym zwiększony przepływ przez tkanki krwi tętniczej.
-reakcje ze strony naczyń głębiej położonych, zgodnie z prawem Dastre’a Morata.
-zmniejszenie napięcia mięśni
-podwyższenie progu odczuwania bólu
-wzmożenie przemiany materii
-pobudzenie receptorów cieplnych skóry, a w następstwie tego, na drodze odruchowej narządów głębiej położonych.
Zastosowanie IR:
-przewlekłe i podostre stany zapalne w których możliwe jest stosowanie ciepła
-przewlekłe stany zapalne jamy nosowej, zatok, ucha i stawów żuchwy
-przewlekłe i podostre zapalenia stawów (reumatoidalne), oraz zapalenia okołostawowe stawów i mięśni
-st po zapaleniu skóry i tkanek miękkich pochodzenia bakteryjnego
-st po odmrożeniach
-przewlekłe i podostre stany pourazowe kończyn (nie wcześniej niż po 48h)
-ch zwyrodnieniowa stawów
-nerwobóle i zespoły bólowe
-ch naczyń obwodowych (choroba Raynauda)
-jako przygotowanie do masażu, kinezyterapii, oraz niektórych zabiegów elektroleczniczych, np. jonoforezy.
P: niewydolność krążenia, skłonność do krwawień, czynna gruźlica, zmiany skóry i naczyń, zmiany troficzne, stany gorączkowe, ostre stany zapalne i nowotwory, nadciśnienie TT, podeszły wiek, ciąża/
UV- promieniowanie nadfioletowe, niewidzialne promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali 100- 400nm.
-obszar A o długości fali 400- 315nm
-obszar B o długości fali 315- 280nm
-obszar C o długości fali 280- 200nm.
Działanie: rumień fotochemiczny wiąże się z uszkadzającym działaniem promieniowania, uszkadza komórki warstwy kolczystej naskórka. Rumień powstaje szybko, jest plamisty (niehomogenny), szybko ustępuje.
Subst zw działanie UV: pochodne kumaryny, pochodne smołowcowe (smoła, dziegcie, antracen, benzen), barwniki takie jak eozyna, błękit metylenowy, róż bengalski, naturalne olejki ( bergamotowy, cedrowy, sandałowy, cytrusowy, laurowy), związki niektórych metali (żelazo, srebro, złoto, bizmut, arsen), leki: sulfonamidy, antybiotyki (tetracykliny), niektóre leki przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwcukrzycowe.
Wpływ UV na ustrój:
-regulacja tworzenia histaminy
-lepsze ukrwienie skóry, skóra jest bardziej elastyczna, odporna na zakażenia
-szybki wzrost komórek naskórka
-zwiększenie liczby leukocytów
-zwiększenie aktywności zawartych w ustroju wodorosiarczków.
W: choroby gardła i nosa, przewlekłe nieżyty oskrzeli i dychawica oskrzelowa, krzywica, nerwobóle nerwu kulszowego, gościec tkanek miękkich i stany zapalne, ch zwyrodnieniowa stawów, trądzik pospolity, czyraczność, łysienie plackowate, łuszczyca, utrudniony zrost kości, owrzodzenia troficzne i trudno gojące się rany, stany rekonwalescencji.
P: nowotwory złośliwe, gruźlica płuc, nadczynność tarczycy, cukrzyca, zakażenia ogniskowe i gorączka, skłonność do krwawień z przewodu pok, z dróg odd, miażdżyca naczyń z nadciśnieniem, RZS w okresie leczenia złotem, ostry gościec stawowy, ostre i przewlekłe zapalenia nerek, niewydolność krążenia z hipowolemią, osoby wyniszczone, nerwice, padaczka
ELEKTROTERAPIA
Zjawiska towarzyszące przepływowi prądu stałego:
-zjawisko elektrochemiczne- w trakcie przepływu prądu stałego przez elektrolity tkankowe dochodzi do elektrolizy. Głównym elektrolitem jest NaCl który w roztworze wodnym występuje zdysocjowany na jony Na+ i Cl-. Jony sodowe dążą do ujemnej katody, a jony chloru do anody.
-zjawisko elektrokinetyczne- polega na przesunięciu względem siebie faz rozproszonej i rozpraszającej koloidów tkankowych pod wpływem pola elektrycznego. Do zjawisk elektrokinetycznych zaliczamy elektroforezę i elektroosmozę.
Reakcja nn i mm na prąd stały: zmiana pobudliwości tk nn i mm, pod anodą zmn pobudliwości- anelektrotonus, pod katodą zw pobudliwości- katelektrotonus.
Etapy rozszerzenia nacz krwion:
-rozszerzenie naczyń powierzchownych skóry (kilka minut od wystąpienia bodźca)
-osłabnięcie rozszerzania naczyń powierzchownych po upływie około 30 minut.
-głębokie przekrwienie tkanek utrzymujące się przez kilka godzin.
Galwanizacja – zabieg elektroleczniczy w którym wykorzystuje się prąd stały. Do zabiegu galwanizacji stosuje się elektrody płaskie, a także elektrody o specjalnym kształcie. Dawkę natężenia prądu stałego ustala się w zależności od powierzchni elektrody czynnej, czasu trwania zabiegu, rodzaju i umiejscowienia schorzenia, wrażliwości chorego na prąd elektryczny.
Dawka słaba- 0,01- 0,1mA/cm2 powierzchni elektrody
Dawka średnia- do 0,3mA
Dawka mocna- do 0,5mA
W: ch zwyrodnieniowa kręgosłupa (+), dyskopatie (+), neuralgia nerwów obwodowych (+), neuropatie obwodowe (+), porażenia wiotkie (-), zaburzenia krążenia obwodowego (-), utrudniony zrost kości (gal. Poprzeczna)
P: gorączka, ropne stany zapalne skóry, wypryski, porażenia spastyczne
Jonoforeza – zabieg elektryczny, polega na wprowadzeniu do tkanek siłami pola elektrycznego jonów działających leczniczo. Aby doszło do jonoforezy potrzebne jest środowisko wodne, zdolność leków do dysocjacji elektrolitycznej.
Działanie: lecznicze jonów, wpływ na tkanki bieguna prądu stosowanego w JF, oddziaływanie odruchowe na narządy głębiej położone.
Elektrostymulacja – wykorzystuje się prąd impulsow, elektrodą czynną i dwuelektrodowa,
-elektrodą czynną – elektroda czynna poł z biegunem ujemnym, położona w pkt motorycznym, której wymiary są o wiele mniejsze od biernej: na skórze w dostatecznie dużym oddaleniu.
-elektrostymulacja dwuelektrodowa – na skórze dwóch małych elektrod w pobliżu przyczepów mięśnia, zwykle na mm odnerwione, zdrowe i nieznacznie uszkodzone
Prąd faradyczny – należy do prądów impulsowych małej częstotliwości, wychodzi z użycia, asymetryczny prądindukcyjnym o częstotliwości 50-100Hz, który otrzymuje się z induktora, wywołuje tężcowy skurcz mięśnia, trwający przez cały czas jego przepływu, brak reakcji na prąd faradyczny to ciężkie uszkodzenie m, wywołuje rozszerzenie naczyń krwionośnych w okolicy jego oddziaływania na skórę.
Prąd impulsowy Traberta Ultra- Reiz – jednobiegunowy prąd prostokątny o czasie trwania 2ms i czasie przerwy 5ms, istota terapii wprowadzeniu mięśni w drżenie o częstotliwości około 140Hz które powoduje rozluźnienie mięśnia, działanie przeciwbólowe, obn akt ukł wsp, miejscowo - elektrody umieszcza się w miejscu bolesnym lub wzdłuż nerwów obwodowych, segmentalnie - 2 elektrody najczęściej różnej wielkości, na linii środkowej ciała, na kręgosłupie, odległość 3cm,
W: ch zwyr ST, zesp bólowe kręgosłupa, nerwobóle, bóle mme, st ze wzmożonym nap mm, stany pourazowe narządu ruchu, zaburz krążenia obw.
DD - prądy Bernarda, powstają w wyniku prostowania prądu sinusoidalnie zmiennego o częstotliwości 50Hz, wykazują działanie przeciwbólowe i przekrwienne, zmniejszają nap mm, W: zespoły bólowe w ch zwyr st kręgosłupa, nerwobóle, zap okołostawowe, ch zwyrodnieniowa stawów, st po urazach narządu ruchu.
Metodyka:
-w celu uzyskania działania przeciwbólowego: prądy DF, CP,LP
-w celu wzmożenia aktywności naczynioruchowej: MF,CP
-zmniejszenie napięcia mięśniowego: CP, LP
-do elektrostymulacji mięśni pozostających w stanie zaniku z nieczynności: RS, MM
-w niektórych przypadkach, głównie w leczeniu zespołów bólowych stosuje się kolejno DF, w czasie 2 min, następnie MF w czasie 30s, do 1 min, i wreszcie CP lub LP przez pozostały czas zabiegu.
Prądy średniej częstotliwości.
Ich częstotliwość wynosi 1000- 10000Hz. Mają działanie przeciwbólowe i przekrwienne.
Prądy Kotza- inaczej stymulacja rosyjska. Jest to rodzaj stymulacji służący do wzmacniania siły mięśniowej, zwiększenia masy mięśnia. Stymulacji wg Kotza poddaje się mięśnie szkieletowe prawidłowo unerwione. Metoda zatem nadaje się do stymulacji mięśni hipotroficznych, zanikających z powodu unieruchomienia, oraz do treningu mięśni zdrowych.
UD – fale akustyczne o działaniu mechanicznym. Infradźwięki, Spektrum, Ultradźwięki
Wpływ na ustrój: przeciwbólowe, przekrwienie, zmn nap mm, zmn przewodnictwa nerwowego, hamowanie układu współczulnego, hamowanie procesów zapalnych, przyśpieszenie wchłaniania tkankowego
W:
-ograniczenie ogniska zapalnego przez przeprowadzenie go w fazę płynną (wszystkie stany zapalne, z obrzękami, płynem, stany reumatyczne).
-ch zwyrodnieniowe stawów (zwłaszcza duże stawy: barkowe, biodrowe, rąk i stóp, zespół bolesnego barku, zespół bolesnego łokcia, ostroga piętowa).
-zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa
-inne zespoły bólowe: bóle pleców i krzyża
-rwa kulszowa
-nerwoból nerwu trójdzielnego
-bóle poamputacyjne
-szczękościsk
-owrzodzenie goleni
-przykurcze i blizny.
P: ...
Marygold1