CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA PODATKOWEGO
1. Pojęcie podatku (elementy stałe podatku)
Podatek – świadczenie na rzecz podmiotu prawa publicznego – SP, województwa, powiatu, gminy, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym wynikającego z ustawy podatkowej.
Stałe elementy podatku:
a. pieniężny charakter – pobierany w pieniądzu
b. świadczenie publicznoprawne – pobierane przez podmioty prawa publicznego –SP i samorząd
c. jednostronność świadczenia – władcza, jednostronna decyzja podmiotu ustanawiającego podatek
d. ogólność świadczenia – nie ustanawia się żadnych osobowych indywidualnych warunków dla pobrania podatku od poszczególnych, imiennie wskazanych podmiotów
e. zasadniczy charakter świadczeń – podstawowym celem podatku jest cel fiskalny
f. bezzwrotność świadczenia – podatek pobrany zgodnie z prawem nie podlega zwrotowi
g. przymusowość świadczenia – może zostać ściągnięty w drodze egzekucji administracyjnej
2. Elementy zmienne podatku
a. podmiot
- podmiot czynny – podmiot, który pobiera ba swoją rzecz lub dla którego podatek jest pobierany; Rzeczpospolita i samorząd terytorialny
- podmiot bierny – podmiot zobowiązany do uiszczenia podatku (osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej)
- podatki formalny – jest formalnie zobowiązany do zapłacenia podatku
- podatnik rzeczywisty – ponosi ekonomiczny ciężar podatku
- płatnik – oblicza i pobiera podatek na rzecz SP, gminy
- inkasent – pośrednik między podatnikiem a podmiotem czynnym, nie oblicza podatku a jedynie pobiera i wpłaca właściwemu organowi np. sołtys
b. przedmiot – rzecz lub zjawisko, któro podlega opodatkowaniu
c. podstawa opodatkowania – konkretyzacja przedmiotu opodatkowania w postaci ilościowej (np. powierzchnia nieruchomości) lub wartościowej ( określana w zł wysokość dochodu)
d. stawka – relacja między wymierzonym podatkiem a podstawą opodatkowania wyrażona w : kwocie (kwotowa), procentach (procentowa), ułamku, wielokrotnościowa
e. skala podatku – zbiór stawek obowiązujących w danym podatku:
- proporcjonalne – stała stawka podatkowa mimo zmian podstawy opodatkowania, stawka jest zawsze stała
- nieproporcjonalne :
* progresywna – im wyższa jest stawka opodatkowania tym wyższa stawka podatkowa
· Progresja globalna – stosowanie jednej stawki do całej podstawy opodatkowania
· Progresja szczeblowana – całą podstawę dzieli się na poszczególne szczeble i do każdego z nich stosuje się inną, wynikającą ze skali stawkę
*skala degresywna – w miarę zmniejszania się podstawy maleje stawka podatkowa (to samo co progresja ale rozpatrywane z innej strony)
* skala regresywna – wraz ze wzrostem podstawy podatkowej maleje stawka –RZADKA
f. tryb i warunki płatności podatku – płatność w całości lub częściach, w określonym terminie
3. Podmioty podatkowe
4. Pojęcie podatnika formalnego i rzeczywistego
5. Pojęcie i ogólna charakterystyka zjawiska przerzucalności podatku
Zjawisko przerzucalności podatku – często wbrew woli podmiotu czynnego rozszczepienie osoby podatnika formalnego i rzeczywistego i przerzucenie ciężaru podatku przez podatnika formalnego na inny podmiot, który staje się w ten sposób rzeczywistym.
- przerzucalność „w przód” – obciążenie konsumenta przez podwyższenie ceny sprzedaży
- przerzucalność „w tył” – przeniesienie ciężaru na dostawcę surowca czy zatrudnionego u producenta pracownika.
Przerzucalność podatku może nastąpić wówczas, gdy nie stoją temu na przeszkodzie bariery prawne lub ekonomiczne.
6. Przedmiot podatku
przedmiot – rzecz lub zjawisko, które podlega opodatkowaniu. Musi być określony w ustawie podatkowej.
7. Podstawa opodatkowania
podstawa opodatkowania – konkretyzacja przedmiotu opodatkowania w postaci ilościowej (np. powierzchnia nieruchomości) lub wartościowej ( określana w zł wysokość
8. Skala i stawki podatkowe
Stawka podatkowa – jest to stosunek wymierzonego podatku do podstawy opodatkowania najczęściej w użyciu mamy stawki procentowe, mają zastosowanie tam gdzie się stosuje wartościową podstawę opodatkowania.
Wśród tych podstawek wyróżnia się:
· stawki wielokrotnościowe czyli większe niż 100%, nie mają zastosowania w podatkach dochodowych. Mają zastosowanie w podatkach dochodowych, gdzie podstawą opodatkowania jest dochód, a nie przychód.
· Postać ułamka – stawka ułamkowa „U” w sektorze spółdzielczym stanowiła 1/3 zysku, dzisiaj takich stawek nie ma.
· Stawka kwotowa – ma zastosowanie wszędzie tam, gdzie podstawą opodatkowania jest ilościową konkretyzacją. Możemy ja określić wprost jakąś kwotą w złotówkach, Np.: 10 zł z hektara, 70 groszy z m2 budynku, podatek od czynności cywilno prawnych, ustanowienie hipoteki.
Klauzula waloryzacyjna np.;
- podatek rolny
- podatek leśny
Nawiązuje ustawodawca do jakiegoś kryterium, waloryzacja ze zbóż od 1 do 5 kwintali żyta.
Prezes GUS ustanawia o średniej cenie skupu żyta.
Podatek leśny.
Drewniana klauzula waloryzacyjna – stawka rocznie wynosi 0,220 m3 drewna z hektara.
· Stawka mieszana – stawka wynosi „tyle i tyle”, ale nie mniej niż.
Skala podatkowa – to uporządkowany zbiór stawek w danym podatku.
Dzielą się na 2 zasadnicze grupy:
1. skale proporcjonalne, w których występuje jedna jedyna i niezmienna stawka. Zmienia się tylko podstawa. Jest to podatek liniowy. Wykres stanowi jedna linia.
Np. : - podatek VAT
- podatek od spadku i darowizn
- podatek od zasiedzenia – 7%
- podatek dochodowy od osób fizycznych 19%
- podatek od osób prawnych 17%
Skale nieproporcjonalne – ich wspólna cecha jest taka, że występują co najmniej 2 stawki . te skale nieproporcjonalne dzielą się na:
1. skalę progresywną
2. skalę regresywną
3. skalę degresywną
wspólna cechą skali progresywnej jest to, że wraz ze wzrostem skali opodatkowania rośnie stawka. Nie jest skalą jednolitą, dzieli się na:
- progresję globalną – polega na tym, że do całej podstawy opodatkowania stosuje się jedną ze stawek , tę stawkę, która jest przyporządkowana do przydziału w którym znajduje się podstawa opodatkowania.
- progresja szczeblowana – polega na tym, że podstawę opodatkowania ustawodawca dzieli na pewne szczeble, przedziały, każdy z tych przedziałów, szczebli opodatkowuje się z osobna przypisaną do niego stawką i w ten sposób otrzymuje się podatki cząstkowe, należne za każde ze szczebli z osobna. Po zsumowaniu tych podatków cząstkowych uzyskuje się podatek wyliczony w progresji szczeblowanej. Progresja szczeblowana jest korzystniejsza, wolna jest od technicznych wad. Występuje w podatku dochodowym od osób fizycznych, podatku dochodowym od osób prawnych.
Progresja globalna dziś nie występuje.
Skala regresywna, w której wraz ze wzrostem opodatkowania maleje stawka podatkowa.
Skala degresywna – wraz z obniżeniem podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa.
ponad
do
5000
5%
12000
10%
20000
20%
40%
15000 GLOBALNA
1500 x 20% = 3000 zł
SZCZEBLOWANA
5000 x 5% = 250
7000 x 10% = 700 podatki cząstkowe
3000 x 20% = 600
= 1550
GLOBALNA
1 pracownik
19000 19000 x 20% = 3800
19000 – 3800 = 15200
2 pracownik
21000 21000 x 40% = 8400
21000 – 8400 = 12600
Progresja skokowa
Progresja ciągła
Wzór dla skali szczeblowanej
5% + 10 % nadwyżki ponad 5000
250
Suma dwóch składników
950 +20% nadwyżki ponad 12000
Pełny drugi szczebel
2550 + 40% nadwyżki ponad 20 000
Art. 9 kwoty wolne od podatku.
9. Tryb i warunki płatności
Tryby płatności:
1. jednorazowa płatność podatku, np.; podatek od spadków i darowizn
2. system zaliczkowy, np.; podatek dochodowy od osób fizycznych, gdzie podatnik co miesiąc wpłaca zaliczki na poczet rocznego podatku, po zsumowaniu zaliczek i porównaniu całego rocznego podatku wcale nie muszą być takie same, mogą być zbliżone. ( Jeżeli okaże się, że podatnik ma jakieś prawo skorzystania z jakichś ulg, to okaże się, że zaliczek jest więcej niż wymagane, wówczas podatnik może domagać się zwrotu nadpłaty. Może się również okazać, że zapłaty będzie za mało).
Cechy:
1. zapewnia stałe źródło dochodu budżetowego
2. ratalny system płatności – suma płatności będzie zawsze równała się ostatecznemu zobowiązaniu podatkowemu, jest to zobowiązanie podzielone na określone raty płatności, np.: podatek rolny, leśny.
10. Klasyfikacja podatków
a. państwowe – VAT, akcyza, od gier, PIT, CIT: samorządowe – od nieruchomości, rolny, leśny, od spadków i darowizn
b. pobierane od – osób fizycznych; osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej
c. pośrednie – VAT, akcyza; bezpośrednie – podatek formalny = rzeczywisty
d. zwyczajne; nadzwyczajne (sytuacja szczególna gospodarczo czy politycznie)
e. obligatoryjne; fakultatywne
f. podatki rzeczowe (najważniejszy przedmiot podatku); podatki osobiste (najważniejszy podmiot podatku)
g. wg źródeł ich poboru – sięgające do dochodu podatnika (przychodowe, dochodowe, …); sięgające do majątku podatnika (majątkowe)
11. Zasady podatkowe
Trzeba przestrzegać pewnych zasad, żeby system był spójny i przyjazny dla podatnika.
Zasady są to postulaty nauki pod adresem budowniczych systemu podatkowego, mają zapewnić podstawy podatkowe.
A. Smith sformułował pierwsze zasady podatkowe ( ekonomista, Wielka Brytania) :
• Zasada równości.
• Zasada pewności.
• Zasada dogodności.
• Zasada taniości.
Zasada równości – obciążenie identyczne jak podobna sytuacja. Sytuacja osobista podatnika nie powinna mieć wpływu. Np. liczba dzieci, zdrowie.
Zasada pewności – system podatkowy stabilny, podatnik ma wiedzieć jakie są regulacje prawne dotyczące obciążeń podatkowych.
Zasada dogodności – pobór podatku w okresie najdogodniejszym dla podatnika.
Np. rolny po zbiorach. dochodowy w dniu wypłaty należności.
Zasada taniości – postulat żeby system był taki aby wymiar i pobór podatku był najtańszy.
A. Wagner w XIX wieku zmodyfikował zasady A. Smitha, zasadę równości zamieniono zasadą sprawiedliwości, pozostałe zasady określił jako techniczne, wprowadził zasadę wydajności źródła i elastyczności systemu podatkowego.
Zasada nienaruszalności źródła – kiedy podatnik osiąga dochody, system musi być tak kształtowany by z posiadanego majątku mógł go podatnik zapłacić. Żeby nie musiał zbywać majątku.
Zasada elastyczności – system ma szybko reagować na zmiany koniunktury.
12. Powstawanie zobowiązań podatkowych
Rozróżnia się dwa sposoby powstawania zobowiązań podatkowych, czyli konkretyzacji obowiązku podatkowego:
1) poprzez zaistnienie zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie zobowiązania
2) poprzez wydanie i doręczenie decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego
Pierwszy sposób konkretyzacji obowiązku podatkowego nazywany jest nieraz powstaniem zobowiązania z mocy samego prawa. Wysokość zobowiązania w tym przypadku wynikać może z obliczeń dokonanych przez podatnika (tzw. samoobliczenie podatku) lub płatnika bądź bezpośrednio z przepisów prawa podatkowego. Moment powstania zobowiązania określają przepisy poszczególnych ustaw podatkowych.
Przykładów zastosowania drugiego sposobu należy poszukiwać np. w podatku rolnym, leśnym i od nieruchomości płaconych przez osoby fizyczne, w podatku od spadków i darowizn – gdy nie znajduje zastosowania technika obliczenia podatku przez płatnika – i w dość rzadkich sytuacjach w innych podatkach. W przypadku tego sposobu powstawania zobowiązań podatkowych organ dokonuje wymiaru podatku. Zobowiązanie powstaje z dniem doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania. Decyzja ta ma charakter konsytutywny.
13. Sytuacje, w których obowiązek podatkowy nie przekształca się w zobowiązanie podatkowe
a. Zaniechanie ustalania zobowiązań podatkowych miało zastosowanie jedynie do zobowiązań powstających w drodze wydania i doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego. Jak sam nazwa sugeruje, w wyniku zastosowania tej instytucji organ podatkowy odstępował do wydania decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego, czyli „powołującej do życia” zobowiązanie podatkowe. Skutki ekonomiczne zastosowania zaniechania ustalania zobowiązania podatkowego polegały więc na rezygnacji podmiotu prawa publicznego z przyszłej lub przyszłych wierzytelności podatkowych.
b. Przedawnienie prawa do wymiaru podatku jest drugą instytucją ogólnego prawa podatkowego, dzięki której mimo istnienia obowiązku podatkowego nie dochodzi do powstania zobowiązania. Ma zastosowanie, podobnie jak zaniechanie ustalania zobowiązania podatkowego, wyłącznie w odniesieniu do zobowiązań powstających w drodze wydania i doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.
Ordynacja podatkowa stanowi, że zobowiązanie podatkowe nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca jego wysokość zostanie doręczona podatnikowi po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. W niektórych sytuacjach termin ten wynosi 5 lat i nie zawsze jest liczony od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Oznacza to, że jeżeli organ podatkowy w odpowiednim czasie nie skorzysta ze swojego uprawnienia do dokonania wymiaru podatku, to utraci je, a podatnik nie wystąpi w roli dłużnika podatkowego w związku z zaistnieniem określonego stanu faktycznego. W efekcie istniejący obowiązek podatkowy nie wywrze już skutków, jakie zazwyczaj wywiera.
14. Efektywne i nieefektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych
a. Efektywne – ustaje więź prawna łącząca strony stosunku zobowiązaniowego, a wierzyciel podatkowy otrzymuje świadczenie pieniężne lub przysporzenie majątkowe:
- zapłata podatku
- pobranie przez...
gosicka