PRAWO UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH
1. Idea przewodnia ubezpieczeń.
Nie da się poznać i przewidzieć wszystkich okoliczności poprzedzających dane wydarzenia:
- powódź, wichura – bez udziału człowieka, działanie sił przyrody
- kradzież, pożar w wyniku podpalenia – skutek działania człowieka
Skutki zdarzeń losowych zmusiły człowieka do szukania metod obrony:
- metody stłumiające (represyjne) - gaszenie pożaru
- metody zapobiegawcze (prewencyjne) – zapobieganie ujemnym skutkom zdarzeń, przepisy ruchu drogowego.
Nie można zapobiec ujemnym skutkom zdarzeń losowych. Należy łagodzić skutki zdarzeń losowych, można je usuwać, ale nie można skutecznie im zapobiec.
Początki idei ubezpieczeń można dostrzec już w starożytności. Uczestnicy karawany (kupcy) umawiali się, że jeśli jednemu z nich padnie wielbłąd lub straci towar to straty wyrównają mu towarzysze. Chcieli oni nie tylko zapobiec nieszczęściu, ale złagodzić skutki, dlatego zawierali porozumienie, aby wyrównać stratę. Kupcy składali się, aby wyrównać stratę jednego z nich . Rozłożenie ciężaru straty pomaga w jej wyrównaniu.
Idea przewodnia głosi, że wspólne ponoszenie skutków zdarzeń losowych jest korzystniejsze dla jednostki, niż ponoszenie skutków przez poszczególne jednostki z osobna.
Prawo zrzutu – w razie burzy morskiej, dla ratowania statku można zrzucić towar w ramach porozumienia zawartego pomiędzy kupcami przed podróżą.
Pożyczka morska – pożyczenie pieniędzy na wysoki procent. W przypadku nieszczęścia nie było zwrotu pożyczki przez pożyczkobiorcę, wspólne ponoszenie ryzyka – pożyczkobiorca i pożyczkodawca
Pożyczka zaczęła się przekształcać w ubezpieczenie. Trudno określić kiedy ubezpieczenie powstało. Zaczęły funkcjonować około XIV wieku ( Wielka Brytania, Włochy, tam gdzie rozwijał się handel morski).
Idea przewodnia ma wymiar ekonomiczny. Wspólne ponoszenie ryzyka i rozłożenie go na wiele podmiotów.
2. Charakter prawny i funkcja odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Zakład ubezpieczeń = ubezpieczyciel.
Wyodrębnia się oddzielny podmiot odpowiedzialny za gromadzenie składek. Prowadzi on działalność ubezpieczeniową. Tworzy fundusz ubezpieczeniowy ze składek, zarządza nimi.
A. Funkcja odpowiedzialności ubezpieczyciela na tle odpowiedzialności cywilnej (odszkodowawczej).
- odpowiedzialność odszkodowawcza spełnia 3 podstawowe funkcje wymienione w prawie cywilnym:
- kompensacyjna – wyrównanie szkody (punkt ciężkości – wartość szkody)
- represyjna – wyrównanie szkody w związku z represją na osobie sprawcy
- prewencyjno-wychowawcza (częściowo zanika)
Funkcja kompensacyjna występuje przy odpowiedzialności ubezpieczyciela, poszkodowany może domagać się odszkodowania.
Poszkodowany nie musi domagać się odszkodowania od sprawcy tylko od ubezpieczyciela.
W stosunku do sprawcy szkody zanika funkcja represyjna oraz prewencyjno-wychowawcza.
Ubezpieczyciel wypłaca odszkodowania, ponieważ zawarł umowę ubezpieczenia, odpowiada on z tytułu umowy ubezpieczeniowej.
Odpowiedzialność kontraktowa i delitkowa – punkt ciężkości spoczywa na sprawcy (k.c)
Odpowiedzialność ubezpieczyciela unosi ponad sprawcę wyrównanie szkody, poszkodowany uzyskuje odszkodowanie, ponieważ powstała szkoda.
Zakład ubezpieczeń musi mieć zawsze środki na wypłatę odszkodowania.
Funkcja kompensacyjna nazywana jest funkcją ekonomiczną (wyrównanie straty ekonomicznie)
Ubezpieczenia zajmują silną pozycję w gospodarce rynkowej.
Za wyrządzenie szkody nikt nie jest odpowiedzialny (przypadek, zdarzenie losowe), poprzez ubezpieczenie niwelujemy szkodę.
B. Charakter prawny odpowiedzialności
Zakład ubezpieczeń odpowiada z tytułu zawarcia umowy na wypadek wyrządzenia szkody. Odpowiedzialność repartycyjno-gwarancyjna tzn.
- rozłożenie odpowiedzialności na wiele podmiotów, wynika z idei ubezpieczeń
- aspekt organizacyjno-finansowy – zakład ubezpieczeń musi posiadać odpowiednie środki na wypłatę odszkodowań. Nadzór ze strony państwa nad działalnością ubezpieczycieli.
Aspekt ściśle cywilno-prawny – prawo przewiduje terminy wniesienia roszczenia i załatwienia sprawy.
Ochrona ubezpieczonego działa nawet gdy krzywda nastąpiła przez przypadek lub w wyniku działania siły wyższej.
Sprawca może ponieść odpowiedzialność karną za szkodę ale są sytuacje, w których takiej odpowiedzialności nie ma.
Od sprawcy można dochodzić rekompensaty za szkodę.
Art. 828 k.c. – regres ubezpieczeniowy – z dniem zapłaty ubezpieczenia poszkodowanemu przez zakład ubezpieczeń, roszczenie poszkodowanego, przeciwko sprawcy przechodzi z mocy prawa na zakład ubezpieczeń do wysokości wypłaconych środków. Nie powstanie nowe roszczenie zakładu ubezpieczeń przeciwko sprawcy (roszczenie może się przedawnić). Sprawca odpowiada co do zasady na podstawie winy, a zakład ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia. Wypłata odszkodowawcza nie przesądza o regresie, zakład musiałby udowodnić sprawcy, że jest sprawcą.
Charakter repartycyjno-gwarancyjny ubezpieczenia
Reżim odpowiedzialności deliktowej – ubezpieczony odpowiada z tytułu umowy a nie czynu zabronionego
Reżim odpowiedzialności kontraktowej
Repartycja (wypłacenie świadczenia) – odpowiedzialność za szkodę
Gwarancja – pewność wypłacenia odszkodowania.
Ubezpieczenie jako element urządzenia społeczno-gospodarczego musi istnieć by realizowała się idea ubezpieczeń.
3. Formy organizacyjne funduszu ubezpieczeniowego.
Fundusz ubezpieczeniowy:
- całość środków materialnych wyodrębnionych w celu zaspokojenia potrzeb ubezpieczeniowych związanych ze zdarzeniami losowymi.
- Wyodrębnić należy takie środki, których będzie można użyć.
- Ustawa o ubezpieczeniach działalności mówi o gromadzonych środkach
- Muszą istnieć w gospodarce rynkowej.
Formy:
1. zdecentralizowany (samoubezp.)
Dany podmiot we własnym zakresie tworzy fundusz celem zaspokojenia potrzeb związanych z następstwem zdarzeń losowych. Nie jest to efektywne ekonomicznie.
2. Scentralizowany (budżetowy fundusz ubezp. Najbardziej znana postać)
Jeden fundusz służy wielu podmiotom. Budżetowy fundusz ubezp. Zgodne z ideą przewodnią ubezpieczeń.
3. Sensu stricto (ścisłe znaczenie)
Łączy w sobie elementy centralizacji (zarządzanie) i decentralizacji (tworzy ze składek). Służy wielu podmiotom. Tworzony ze składek podmiotów, które z niego korzystają. Najbardziej efektywna.
Art. 805§1. obowiązkiem ubezpieczonego jest zapłacenie składki ubezpieczenia.
- ubezpieczenie na rzecz osoby trzeciej – uposażenie dzieci przez rodziców. NNW opłacone przez przewoźnika.
- Ubezpieczenie jako umowa (stosunek cywilno-prawny). Jako kwota pieniężna. Jako urządzenie społeczno-gospodarcze.
- Wspólne ponoszenie ryzyka
- Captives ang. Keptywy – spółki zależne
Ubezpieczenie występuje w prawie cywilnym (podstawa) ale też inne nauki i prawne gałęzie.
4. Źródła prawa ubezpieczeń gospodarczych.
Źródła prawa ubezpieczeniowego: ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, księga III, tytuł XXVII Kodeksu cywilnego z 1964r., uregulowania ogólne ustawy Prawo działalności gospodarczej z 1999r., Kodeks spółek handlowych z 2000r.. Kodeks handlowy, Kodeks morski oraz osiem rozporządzeń Ministra Finansów w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia, np. OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów.
Regulacje dotyczące umowy ubezpieczenia:
- Kodeks cywilny od art.805 do 834, art. 28 oraz inne przepisy
- Umowa ubezpieczenia morskiego uregulowana jest w kodeksie morskim z 18 września 2001 roku (ar.292 i następne)
- 22 maja 2003r. ustawa o działalności ubezp., o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym funduszy gwarancyjnym, polskim biurze ubezpieczeń komunikacyjnych, o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz rzeczniku ubezpieczonych, o pośrednictwie ubezp.
- Ustawa z 7 lipca 1994 r. o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach exportowych
- Ustawa z 7 lipca 2005r. o ubezp. Upraw rolnych i zwierząt gospodarczych
Obowiązujące prawo U.E:
- Nr 2009/138/WE – dyrektywa z 25 listopada 2009 r w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności.
5. Podmioty stosunku prawnego ubezpieczenia.
Jak wynika z przepisów art.805 kodeksu cywilnego stronami każdej umowy ubezpieczenia są zawsze zakład ubezpieczeń i ubezpieczający. Z uwagi na to, że jedną ze stron umowy ubezpieczenia jest zawsze zakład ubezpieczeń, ubezpieczenie w literaturze określane jest pojęciem kwalifikowanego stosunku prawnego.
Istotnym w praktyce ubezpieczeniowej jest fakt, że przepisy art.10 w/w ustawy dzielą zakłady ubezpieczeń na dwie grupy: na prowadzące działalność w grupie ubezpieczeń życiowych oraz na prowadzące działalność w pozostałych ubezpieczeniach osobowych i majątkowych. Tak więc stroną umowy ubezpieczenia życiowego musi być zawsze zakład ubezpieczeń prowadzący działalność w grupie ubezpieczeń życiowych. Zawarcie umowy ubezpieczenia życiowego przez inny zakład ubezpieczeń jest z mocy prawa dotknięte nieważnością.
Drugą stroną umowy ubezpieczenia życiowego jest ubezpieczający.
W polskim systemie prawnym uważa się go za podmiot, który we własnym imieniu zawarł umowę ubezpieczenia i jest z tego tytułu zobowiązany do zapłacenia składki ubezpieczeniowej. Ubezpieczającym może być każdy podmiot prawa cywilnego, zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna. Umowa ubezpieczenia życiowego kreuje stosunek prawny ubezpieczenia życiowego. Przez stosunek prawny ubezpieczenia życiowego rozumieć należy taki stosunek prawny wiążący zakład ubezpieczeń z ubezpieczającym, na podstawie którego zakład ubezpieczeń zobowiązany jest do wypłacenia świadczenia pieniężnego w razie wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego, a ubezpieczający zobowiązany jest do zapłacenia składki ubezpieczeniowej.
W umowie ubezpieczenia życiowego występuje dwie strony: zakład ubezpieczeń oraz ubezpieczający. Zaś w stosunku prawnym ubezpieczenia życiowego mogą wystąpić inne podmioty nie będące stronami umowy ubezpieczenia. Sytuacja taka występuje w ubezpieczeniach, w których wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć ubezpieczonego. Wówczas obok zakładu ubezpieczeń i ubezpieczającego musi wystąpić inny podmiot stosunku prawnego ubezpieczenia życiowego, nie będący stroną umowy ubezpieczenia, tj. podmiot uprawniony do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego. Podmioty te nazywane są ubezpieczonym i uprawnionym.
Przyjmuje się powszechnie, że ubezpieczonym w stosunku prawnym ubezpieczenia życiowego jest zawsze osoba fizyczna, której dobra osobiste, a więc życie lub zdrowie są przedmiotem umowy ubezpieczenia.
Pojęciem uprawniony określany jest podmiot, który na mocy postanowień umowy ubezpieczenia nabywa prawo do świadczenia zakładu ubezpieczeń. Wzajemne relacje między tymi podmiotami mogą, w ramach stosunku prawnego ubezpieczenia życiowego tworzyć bardzo skomplikowane konfiguracje.
W pierwszym przypadku ubezpieczającym, ubezpieczonym i uprawnionym do świadczenia zakładu ubezpieczeń może być ta sama osoba fizyczna. Taka sytuacja będzie miała miejsce np. w przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia na dożycie. Wypadkiem ubezpieczeniowym w tej umowie jest dożycie przez ubezpieczonego będącego jednocześnie ubezpieczającym umówionego wieku. Osoba ta będzie jednocześnie uprawniona do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń.
Możliwa jest jednak sytuacja odmienna, tzn. taka, w której ubezpieczającym będzie podmiot inny niż ten, którego dobra osobiste są przedmiotem umowy ubezpieczenia i który uprawniony jest jednocześnie do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń. Może być też taka, w której zarówno ubezpieczającym, ubezpieczonym, jak i uprawnionym do otrzymania świadczenia ubezpieczeniowego będą trzy różne podmioty.
Specyficzną i złożoną instytucją prawną jest umowa ubezpieczenia życiowego na rzecz osoby trzeciej. Jej regulację zawiera art. 808 kodeksu cywilnego. Niektórzy uczeni traktują ją jako samoistną instytucję prawa ubezpieczeniowego. W literaturze wyrażany jest pogląd, iż pod użytym w art. 808 kodeksu cywilnego określeniem "umowa ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej" należy rozumieć dwie zasadniczo różne formy umowy ubezpieczenia: umowę ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej sensu stricto i umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek. Istotnym jest, że obie te formy mają zastosowanie w ubezpieczeniach życiowych.
Z umową ubezpieczenia życiowego na rzecz osoby trzeciej sensu stricto będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy ubezpieczający ubezpieczy swoje życie, wskazując osobę uprawnioną do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń. W takim przypadku osoba uprawniona do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń będzie w stosunku do stron umowy ubezpieczenia osobą trzecią.
Natomiast o umowie ubezpieczenia życiowego na cudzy rachunek będzie można mówić wówczas gdy:
- ubezpieczający ,będący inną osobą niż ubezpieczony, ubezpieczy zdrowie tej osoby, wówczas osoba ta, nie będąc stroną umowy ubezpieczenia, stanie się osobą trzecią uprawnioną do otrzymania świadczenia zakładu ubezpieczeń,
- ubezpieczający, będący inną osobą niż ubezpieczony, ubezpiecza życie tej osoby, przy czym taki ubezpieczony może wskazać osobę uprawnioną do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci. W takim przypadku osobą trzecią, uprawnioną do otrzymania świadczenia będzie osoba wskazana przez ubezpieczonego, mimo że nie jest on stroną umowy ubezpieczenia.
6. Zasady prawa ubezpieczeń gospodarczych.
1. Zasady ochrony ubezpieczeniowej
- zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej
- zasada realności ochrony ubezpieczeniowej
- zasada szybkości kompensacji ubezp.
- Zasada nieretroaktywności ochrony ubezpieczeniowej
2. Zasady prawo o umowie ubezp.
- zasada odszkodowania
- zasada zakazu wzbogacania się ubezpieczającego
- zasada dobrowolności stosunku ubezp.
- Zasada kontroli stosunków ubezpieczenia.
7. Systematyka ubezpieczeń.
- ubezpieczenia majątkowe i osobowe
- dobrowolne i obowiązkowe
- gospodarcze i społeczne
- lądowe i morskie
- zwykłe oraz reasekuracyjne i koasekuracyjne
Ubezpieczenia majątkowe i osobowe.
Ubezpieczenie majątkowe może dotyczyć mienia albo odpowiedzialności cywilnej. Jeżeli nie umówiono się inaczej, umowa ubezpieczenia rzeczy ruchomych rozwiązuje się wskutek przejścia własności rzeczy ubezpieczonej na inną osobę. Suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
Zakład ubezpieczeń jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający albo osoba, z którą ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym lub za którą ponosi odpowiedzialność, wyrządziła szkodę umyślnie. W razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach zasadom współżycia społecznego albo interesom gospodarki narodowej.
Ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć: 1) przy ubezpieczeniu na życie – śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku; 2) przy
ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.
Przy ubezpieczeniu osobowym ubezpieczający może wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Ubezpieczony może wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci; może również zawrzeć umowę ubezpieczenia na okaziciela. Ubezpieczony może to zastrzeżenie zmienić lub odwołać w każdym czasie. Wskazanie uprawnionego do otrzymania sumy ubezpieczenia staje się bezskuteczne, jeżeli uprawniony zmarł przed śmiercią ubezpieczonego albo jeżeli umyślnie przyczynił się do jego śmierci
Ubezpieczenia obowiązkowe i ubezpieczenia dobrowolne.
Zarówno w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych jak i dobrowolnych warunkiem koniecznym do powstania stosunku ubezpieczenia jest zawarcie umowy. Przy zawieraniu ubezpieczeń obowiązkowych w przeciwieństwie do u. dobrowolnych nie obowiązuje zasada swobody umów, stanowiąca m.in. iż każda ze stron umowy ma swobodę co do tego, czy w ogóle zawrzeć umowę. Ubezpieczenia obowiązkowe ustanawia się wtedy, kiedy wymaga tego szeroko rozumiany interes społeczny i ekonomiczny wynikający z potrzeby zapewnienia ochrony osobom poszkodowanym. Ubezpieczenia obowiązkowe dzielimy na: obowiązkowe powszechne (sensu stricto) - prawa i obowiązki stron wynikają z imperatywnych - bezwzględnie obowiązujących przepisów prawnych i obowiązkowe szczególne (sensu largo) - prawa i obowiązki ustanawiane przez Zakład Ubezpieczeń w ogólnych warunkach ubezpieczenia - dotyczy to także ubezpieczeń dobrowolnych. Do ubezpieczeń obowiązkowych zalicza się ubezpieczenia: 1) OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, 2) OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego, 3) budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, 4) OC doradców podatkowych. Przykłady innych umów ubezpieczenia obowiązkowego (sensu largo): ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania zawodu, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności brokerskiej.
Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE są ubezpieczeniami obowiązkowymi i obejmują ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane dalej "ubezpieczeniem chorobowym" oraz ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane dalej "ubezpieczeniem wypadkowym". Są to ubezpieczenia osobowe i z ich tytułu wypłacane są świadczenia przybierające formę materialną (pieniężną lub rzeczową) lub niematerialną (np. w postaci finansowania świadczeń rehabilitacyjnych). UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE są ubezpieczeniami dobrowolnymi - ubezpieczający samodzielnie decyduje o swoich potrzebach odnośnie objęcia poszczególnych przedmiotów ryzyka ochroną ubezpieczeniową.
8. Ryzyko, zdarzenie losowe i wypadek ubezpieczeniowy.
CECHY ZDARZENIA LOSOWEGO:
1. Występuje ze statystyczną prawidłowością (tzn. podlega prawu wielkich liczb, jest opisywalne
matematycznie)
2. Jest nadzwyczajne (tzn. zagraża wielu podmiotom, a zachodzi jedynie w stosunku do niektórych,
zakłócając sytuację normalną)
3. Jest losowe (tzn. zagraża różnym podmiotom, ale nie jest możliwe wskazanie podmiotu, który
zostanie nim dotknięty)
4. Ma charakter masowy (tzn. zagraża wielu podmiotom i realizuje się w skali masowej z
możliwością oceny odchylenia lub błędu)
5. Wystąpiło wbrew woli ubezpieczającego (lub nie jest zależne od woli osoby nim dotkniętej)
WYPADEK LOSOWY
Jest to zdarzenie losowe, którego skutki oceniane są negatywnie (uszczerbek w mieniu, utrata
zdrowia lub życia).
WYPADEK UBEZPIECZENIOWY
Jest to zdarzenie losowe objęte działalnością ubezpieczeniową, z wystąpieniem którego zakład
ubezpieczeń jest zobowiązany spełnić w nawiązanym stosunku ubezpieczeniowym określone
odszkodowanie lub świadczenie.
9. Umowa ubezpieczenia.
· zawarcie umowy
· początek odpowiedzialności ubezpieczyciela
· ogólne warunki ubezpieczeń
· prawa i obowiązki stron prawnego stosunku ubezpieczenia
·...
gosicka