Muzyka Polska
OD POCZĄTKÓW DO XVII wieku
Sprzed X wieku istnieje potwierdzenie występowania następujących instrumentów:
· - piszczałek
· -rogów
· -gęśli
· -grzechotek
Chrystianizacja kraju spowodowała wzrost popularności chorału gregoriańskiego. Początki jego wykonywania odnotowane są w Poznaniu około 968 roku.
Do pierwszych zachowanych zapisów muzyki XI-wieku należą:
· - sakramentarz tyniecki
· - gnieźnieńskie Missale plenarium
Historie rymowane jak i występowanie sekwencji oraz hymnów wiązało się z kultem patronów (m.in. Gaude Mater Polonia, której autorem jest pierwszy kompozytor znany z imienia Wincenty z Kielc). Najstarszą znaną polską pieśnią jest Bogurodzica, której początki datuje się na około 1300 rok. Z XIV i XV w. pochodzą zachowane 1-głosowe religijne pieśni z zastosowaniem polskich tekstów m.in. Żołtarz Jezusów Władysława
z Gielniowa.
Od XI wieku rozwija się muzyka na dworze królewskim. Pierwszym stałym zespołem muzycznym jest kapela działająca za czasów Jadwigi i Władysława II Jagiełły. Muzyka wielogłosowa uprawiana jest od II połowy XIII wieku (do form tej muzyki zaliczyć możemy: motet i conductus). Twórczość Mikołaja z Radomia prezentuje wysoki europejski poziom. I połowa XVI wieku dostarcza nam anonimowych świeckich utworów wielogłosowych m.in. pieśni żaków.
Do zwiastunów zmian w II połowie XV wieku zaliczyć można występowanie wielogłosowych utworów do polskich tekstów:
· -Chwała Tobie Gospodzinie
· - O nadroższy kwiatku
· - Bądź wiesioła Panno Czysta
Do głównego centrum życia muzycznego należał dwór królewski w Krakowie. Na Wawelu występowała kapela królewska oraz Kapela Rorantystów.
Religijne pieśni z łacińskim tekstem spotkać możemy w twórczości:
· - Mikołaja z Chrzanowa
· - Mikołaja z Krakowa
· - Wacława z Szamotuł (głównie motety)
· - Krzysztofa Borka (msze)
· - Marcina Leopolity (msze, motety)
· - Mikołaja Zieleńskiego (Offertoria i Communiones, wyd. 1611)
Spotkać możemy również wielogłosową pieśń świecką: Aleć nade mną Wenus, Pieśni Kalliopy słowieńskiej 1588 autorstwa K. Klabona.
Źródłem polskiej pieśni religijnej były kancjonały dysydenckie. Pieśni tworzyli:
· - Wacław z Szamotuł
· - Cyprian Bazylik
· - Mikołaj Gomółka (Melodie na psałterz polski 1580)
Istniała również twórczość instrumentalna zawarta w tabulaturach organowych (Jana z Lublina, klasztoru Św. Ducha w Krakowie) oraz lutniowych, na które składają się utwory W. Bakfarka, W. Długoraja, Jakuba Polaka.
Barok to rozwój kapel magnackich, kościelnych zespołów i kapel mieszczańskich. Władysław IV Waza funduje w Warszawie stałą scenę operową.
Muzyka religijna zawiera w sobie znane formy jak: msza, motet czy hymn. Dodatkowo pojawiają się nowe formy wokalno-instrumentalne prezentujące tzw. styl koncertujący (M. Mielczewski, B. Pękiel, D. Stachowicz, S.S. Szarzyński, J. Różycki, G.G. Gorczycki, M. Zwierzchowski). Pisano też utwory w formie litanii, nieszporów oraz polskiej i łacińskiej pastorałki (J. Kobierkowicz).
Rozwija się również twórczość organowa. Do największych zabytków muzyki organowej należy Tabulatura pelplińska 1620-40. Obserwować możemy rozwój muzyki lutniowej i kameralnej (A. Jarzębski, Mielczewski, Szarzyński). Zadowalający poziom osiąga sztuka lutnicza (Dankwartowie, Grobliczowie) oraz sztuka budowy organów (m.in. organy w Olkuszu, Leżajsku, a później w Oliwie).
WIEK XVIII I XIX
Mniej więcej od połowy XVIII wieku rośnie znaczenie twórczości instrumentalnej.
Twórcami pierwszych polskich symfonii są:
· - J. Szczurowski
· - W. Dankowski
· - J. Gołąbek
· - J. Wański
· - A. Milwid
· - F. Ścigalski
· J. Elsner
Powstają również pierwsze polskie utwory sceniczne:
· - M. Kamieńskiego Nędza uszczęśliwiona, wystawiona w Warszawie w 1778 roku
· - J. Stefaniego Cud mniemany, czyli Krakowiacy i górale, Warszawa 1794 rok
Oprócz wodewili pojawiają się także opery historyczne (Elsner, K. Kurpiński). Uprawiana jest muzyka skrzypcowa (J. Kleczyński, F. Janiewicz), fortepianowa (M. Kleofas Ogiński), a także kantata (Kamieński, J. Kozłowski) oraz pieśni, m.in. pieśń patriotyczna (Mazurek 3 maja, Mazurek Dąbrowskiego, także Śpiewy historyczne J. Ursyna Niemcewicza do muzyki różnych kompozytorów).
Warszawa była głównym punktem życia kulturalnego. W 1810 roku powstaje Szkoła Dramatyczna
z wydziałem muzycznym (w roku1821). Szkoła ta istnieje przy Teatrze Narodowym. Utworzony zostaje również Instytut Muzyki i Deklamacji oraz w 1826 roku Szkoła Główna Muzyki.
Istnieją również wydawnictwa muzyczne, tzw. składy nut oraz fabryki instrumentów. W latach 1820 -21 wychodzi "Tygodnik Muzyczny", który jest pierwszym polskim czasopismem muzycznym. Pisał do niego m.in. E.T.A. Hoffmann, który był współzałożycielem Towarzystwa Muzycznego w 1805 roku.
W romantyzmie wykształca się styl narodowy w muzyce. Powstają kompozycje skrzypcowe (K.J. Lipiński), oraz fortepianowe (napisane w stylu brillant kompozycje F. Lessla i M. Szymanowskiej). Najwybitniejszym kompozytorem muzyki romantyzmu jest Fryderyk Chopin. Jego twórczość wywarła olbrzymie wpływa na styl kompozytorski innych twórców oraz na całą muzykę fortepianową.
Połowa XIX wieku do dominacja opery, zwłaszcza w twórczości: J. Damsego, F. Mireckiego, J. Nowakowskiego, Józef Stefaniego, I.F. Dobrzyńskiego, T. Nideckiego.
Olbrzymie znaczenie mają po dziś dzień kompozycje Stanisława Moniuszki. Był on twórcą polskiej opery narodowej, m.in.: Halki, wystawionej w Wilnie w 1848 roku. W Wersji 4-aktowej w Warszawie w 1858. Moniuszko napisał również Straszny dwór wystawiony w Warszawie w 1865 roku. Był on zaliczany do przedstawiciela liryki wokalnej (Śpiewniki domowe, wydane w 1844 i 1910 roku).
W zakresie twórczości symfonicznej występują kompozycje Dobrzyńskiego.
Zbierano i wydawano polskie pieśni ludowe, głównie zasłużył się w tej dziedzinie Oskar Kolberg.
W II połowie XIX wieku powstają różnorakie stowarzyszenia śpiewacze (również na Śląsku) oraz towarzystwa muzyczne (Lwów, Kraków, Poznań, Warszawa) i szkoły (Instytut Muzyki w Warszawie 1861, Konserwatorium we Lwowie 1859, szkoła krakowska 1876).
Pojawiają się profesjonalni dziennikarze muzyczni: J. Sikorski, M. Karasowski, J. Kleczyński oraz historycy muzyczni: A. Poliński, W. Sowiński, J. Surzyński, później H. Opieński i W. Gieburowski.
Polscy muzycy zyskiwali coraz większe uznanie na arenie międzynarodowej, byli to: bracia Kątscy, Wieniawscy, rodzeństwo Reszków, J. Zarębski, W. Mierzwiński.
Na uwagę zasługiwali również XX-wieczni dyrygenci: E. Młynarski, G. Fitelberg, W. Bierdiajew, A. Rodziński, P. Klecki oraz pianiści: I.J. Paderewski, A. Michałowski, J. Śliwiński, J. Hofman, I. Friedman, R. Koczalski, A. Rubinstein, także klawesynistka W. Landowska. Wśród skrzypków występują: S. Barcewicz, B. Huberman, P. Kochański natomiast znakomici śpiewacy to: M. Sembrich-Kochańska, J. Korolewicz-Waydowa, A. Sari, A. Kawecka, E. Bandrowska-Turska, A. Didur.
W twórczości operowej widać silne przeciwstawianie się wpływom Moniuszki, szczególnie w kompozycjach: A. Munchheimera oraz L. Grossmana, W. Żeleńskiego, Z. Noskowskiego, H. Jareckiego, R. Statkowskiego, Paderewskiego, oraz później: Opieńskiego, T. Joteyko, F. Nowowiejskiego.
W twórczości pieśniarskiej przełamanie stylistyki następuje u: A. Zarzyckiego, J. Galla, S. Niewiadomskiego, E. Pankiewicza, a także Żeleńskiego, Noskowskiego i innych.
Do najwybitniejszych twórców muzyki skrzypcowej zaliczamy: H. Wieniawskiego. Zaś w zakresie muzyki fortepianowej: A. Stolpe, Statkowskiego, A. Rutkowskiego, Paderewskiego, H. Melcra, a zwłaszcza Zarębskiego. Doskonałymi twórcami muzyki symfonicznej byli: Żeleński i Noskowski.
WIEK XX
Na początku muzyki XX wieku najważniejszą grupą była tzw. grupa Młodej Polski z L. Różyckim, K. Szymanowskim, G. Fitelbergiem, A. Szeluto. Z grupą tą związany był M. Karłowicz. Komponował poematy symfoniczne, które wykazują duży wpływ R. Straussa. Ta forma w jego twórczości przyczyniła się do powstania nowoczesnej techniki orkiestrowej.
W 1901 roku otwarto Filharmonię Warszawską, co przyczyniło się do ożywienia życia muzycznego w stolicy.
Nurt nowatorski w polskiej muzyce XX wieku zapoczątkowany został w twórczości Kałowicza i muzyków
z grupy Młodej Polski. Przeciwstawiali się oni konserwatyzmowi. W. Maliszewski, F. Nowowiejski kontynuowali tradycje neoromantyczne.
Gdy polska odzyskała niepodległość mogło zacząć się rozwijać życie artystyczne. Pierwszym twórcą, który jako pierwszy stworzył swój indywidualny muzyczny język wypowiedzi o zdecydowanie polskich korzeniach był Karol Szymanowski. Skupiał wokół siebie licznych młodych twórców, którzy ustępowali mu dokonaniami artystycznymi. Niektórzy z nich studiowali w Paryżu u N. Boulanger, która była propagatorką neoklasycyzmu. W 1926, z inicjatywy P. Perkowskiego, powstaje Stowarzyszenie Młodych Muzyków Polaków, do którego należeli: G. Bacewicz, M. Kondracki, R. Maciejewski, Z. Mycielski, W. Rudziński, K. Sikorski, M. Spisak, A. Szałowski, T. Szeligowski, S. Wiechowicz, B. Woytowicz.
Kompozytorzy ci, dążyli do tego, by osiągnąć doskonałość warsztatową, wzorując się głównie na estetyce neoklasycznej. Głównym jego przedstawicielem był wówczas I. Strawiński.
Część z tych muzyków wykorzystywała polski folklor muzyczny. Przejawiało się to zwłaszcza w ostatniej fazie twórczości Szymanowskiego.
Jedynym polskim kompozytorem, który korzystał z dodekafonii J. Koffler, był on reprezentantem wiedeńskiej szkoły A. Schonberga.
W II Rzeczpospolitej otwarte były 3 gmachy operowe (Warszawa, Lwów, Poznań), 2 filharmonie (Warszawa, Lwów), liczne konserwatoria (Warszawa, Poznań, Katowice, Lwów, Kraków, Gdańsk, Łódź, Wilno), 10 rozgłośni Polskiego Radia, które muzyce poświęcały przeszło 50% czasu na antenie.
W 1932 roku powstała w Warszawie orkiestra symfoniczna Polskiego Radia, którą założył G. Fitelberg.
W Polsce zaczęły odbywać się liczne konkursy:
· - Pianistyczny im. F. Chopina (1927, 1932, 1937)
· - Skrzypcowy im. H. Wieniawskiego (1935)
· - Światowe Dni Muzyki pod patronatem Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (Warszawa Kraków 1939).
Zaczęto prowadzić badania muzykologiczne na uniwersytetach w Krakowie, Lwowie i Poznaniu. Do czołowych muzykologów należeli: Z. Jachimecki, A. Chybiński, J. Reiss oraz Ł. Kamieński. Olbrzymie zasługi
w dziedzinie spopularyzowania muzyki odniosło Towarzystwo Wydawnicze Dawnej Muzyki Polskiej i tzw. ORMUZ (Organizacja Ruchu Muzycznego).
Wychodziły wtedy następujące czasopisma muzyczne:
· - miesięcznik "Muzyka"
· - kwartalnik "Muzyka Polska"
Rozwój muzyki polskiej został przerwany przez wybuch II wojny światowej oraz okupację hitlerowską, która starannie tępiła wszelkie przejawy twórczości narodowej. Jeżeli ktoś zdecydował się na wykonanie utworów Chopina spotykała go za to śmierć. Nie istniały orkiestry i zespoły muzyczne. Zaś koncertowano jedynie
w kawiarniach lub w ścisłej konspiracji w domach prywatnych. Wielu artystów poniosło śmierć podczas działań wojskowych oraz w obozach zagłady. Niektórzy kompozytorzy utracili swój dobytek w części lub w całości
w powstaniu warszawskim w 1944 roku. Byli to: S. Kisielewski, R. Palester, Z. Turski, B. Woytowicz i inni.
Po II wojnie światowej państwo przejęło opieką nad sztuką i kulturą. Konsekwencją tego było podporządkowanie celom politycznym każdej dziedziny twórczości. Do głównych zadań należało to, by udostępnić muzykę każdym warstwom społecznym. Wiązało się to nie tylko z przeznaczeniem pieniędzy na odbudowę zniszczonych instytucji (filharmonii, szkół, oper itd.), ale także fundowaniem stypendiów
i zamieszczaniu zamówień na wytwory działalności artystycznej. Sprawowano również kontrolę nad środowiskami artystycznymi, które zrzeszone zostały z konieczności w różnorodnych towarzystwach czy związkach.
Z końcem lat 40 zorganizowano kilka konferencji środowisk twórczych, podczas których ustalono normy narzucone artystom (za przykładem i pod presją polityczną ZSRR). Pojawił się tzw. realizm socjalistyczny. Komponowano pieśń masową, która powstała ZSRR jako nowy, nieznany w Polsce gatunek.
Do głównych gatunków muzycznych należały: kantaty oraz muzyka popularna przeznaczona dla różnych grup muzycznych tzw. świetlicowych. Prawo do interpretowania norm i zasad w realizmie socjalistycznym zarezerwowane było dla urzędników, nie zaś dla twórców. W efekcie nigdy nie została sformułowana definicja muzyki socrealistycznej oraz tej na marginesie, burżuazyjno-kapitalistycznej muzyki formalnej.
Kompozytorzy polscy różnie odnosili się do nowej narzucanej estetyki. Niektórzy jej wrogowie np. S. Kisielewski, podlegali licznym szykanom. Tworzyli głównie w nurcie neoklasycznym i kontynuowali swoje przedwojenne zainteresowania artystyczne (Bacewicz, A. Malawski, Woytowicz, K. Sikorski, Kisielewski). Folkloryzm, był postulowany przez władze jako element stylu narodowego. Miał on swoje silne korzenie przed II wojną dlatego też często był wykorzystywany w twórczości takich kompozytorów jak: S. Wiechowski, Bacewicz, W. Lutosławski, Malawski).
Nie zaprzestano stosowania stylistyki neoromantycznej. Była ona obecna u B. Szabelskiego, Woytowicza, Z. Turskiego). Innowacje nie były dobrze przyjmowane i pojawiały się bardzo rzadko (Lutosławski, A. Panufnik, Wiechowicz). Twórczość sceniczna, zwłaszcza operowa (T. Szeligowski, W. Rudziński, P. Rytel), ze względu na presję realizmu socjalistycznego nie miała większej racji bytu.
Przemiany po roku 1956 spowodowały, że polscy artyści odnawiali kontakty Zachodem, przez co kompozycje zyskały wiele nowych elementów. Głównie innowacje widoczne były u kompozytorów piszących w stylu neoklas...
Zulka20