PODSTAWOWE RODZAJE TURYSTYKI.doc

Ewa Ściubeł

Piotrków Trybunalski

PODSTAWOWE RODZAJE TURYSTYKI

1. Podstawowe rodzaje turystyki to:

• Turystyka krajoznawcza (motyw poznawczy, dla rozszerzenia i pogłębienia znajomości świata).
• Turystyka kwalifikowana (motyw nabycia specjalnych uprawnień formalnych), inaczej mówiąc - specjalistyczna.
• Turystyka wypoczynkowa (motyw wypoczynkowy, dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych).

·         Turystyka techniczna-instrumentalna

2. Specyficzne formy turystyki – wynikające z podstawowych rodzajów turystyki np.: turystyka alternatywna, turystyka kulturalna, turystyka przemysłowa, turystyka religijno-pielgrzymkowa, turystyka socjalna, turystyka weekendowa, turystyka wiejska wraz z agroturystyką, turystyka zdrowotna[1].

Turystyka wypoczynkowa

              Tu wśród licznych motywów wyjazdów turystycznych względy wypoczynkowe odgrywają zdecydowanie najważniejszą rolę. Dotyczy to głównie turystyki uprawianej przez całe rodziny, pragnące spędzać urlopy i weekendy w terenach o dużej atrakcyjności turystycznej, przede wszystkim związanej z wysokimi walorami środowiska przyrodniczego (tereny nadmorskie i pojezierne, góry).

Turystyka wypoczynkowa obejmuje podróże w różnych celach. Najważniejsze z nich to:

- wakacje,

- sport i rekreacja,

- imprezy kulturalne,

- odwiedziny u krewnych i znajomych[2].

Do najczęściej spotykanych form działalności rekreacyjnej podczas uprawiania turystyki wypoczynkowej należą:

1.      bierny wypoczynek,

2.      plażowanie,

3.      zażywanie kąpieli,

4.      uprawianie sportów wodnych,

5.      spacerowanie,

6.      zajęcia ruchowe, np. tenis, jazda na rowerze, siatkówka plażowa itp.

W turystyce tej rzadziej występują zajęcia dydaktyczne, a także różnego rodzaju wycieczki po najbliższych okolicach.

W ramach turystyki wypoczynkowej możemy wyodrębnić inne formy turystyki, takie jak:

- turystyka socjalna,

- turystyka weekendowa[3].

     Turystyka krajoznawcza

              Krajoznawstwo opisywane jest najczęściej w dwóch kategoriach: szeroko - jako ruch społeczny, lub wąsko - jako zbiór wiadomości o kraju i najbliższym regionie. Mieczysław Orłowicz, nazywany ojcem turystyki polskiej, definiował krajoznawstwo jako ,,zbiór wszelkich wiadomości o pewnym, większym lub mniejszym, obszarze; co ważne - z wielu dziedzin: historii, archeologii, geografii, biologii itp.”. W szerszym ujęciu krajoznawstwa,  jako ruchu społecznego istniejące definicje podkreślają przede wszystkim aspekty dynamiczne, gromadzenie wszelkich wiadomości o kraju lub regionie oraz ich popularyzowanie.

Turystyka krajoznawcza jest jedną z trzech głównych form turystyki. Zaspokaja ona potrzeby poznawcze turysty. Wypełnia treścią cały ruch turystyczny. Bez krajoznawstwa turystyka byłaby zwykłym "przemieszczaniem się" w przestrzeni, podróżą, marszem, pokonywaniem kilometrów, jazdą czy też pływaniem. W niektórych przypadkach turystyka upodobniłaby się do sportu masowego[4].

Krajoznawstwo pełni wiele funkcji społecznych, spośród których najważniejsze to:

1)     funkcja wychowawcza,

2)     funkcja kształceniowa,

3)     funkcja kulturowa,

4)     funkcja instrumentalna.

Funkcja wychowawcza rozumiana jest przede wszystkim jako całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie.

Ważną funkcją współczesnego krajoznawstwa jest funkcja kształceniowa, tj. uzyskiwanie orientacji w otaczającej rzeczywistości, zarówno społecznej jak i przyrodniczej. Dotyczy to głównie własnego kraju, regionu oraz miejsca zamieszkania. Uczestnicy ruchu krajoznawczego zdobywają określony zasób wiedzy, sprawności, a także umiejętności i nawyki, które są niezbędne, np. w czasie uprawiania turystyki kwalifikowanej czy też wycieczki krajoznawczej po regionie, kraju lub poza  granicami kraju.

Funkcja kulturowa związana jest z szeroko rozumianym wychowaniem, z przekazywaniem właściwych danej kulturze wzorów poznawczych, selekcyjnych i wartościujących.

Z punktu widzenia krajoznawstwa kultura obejmuje zespół wartości, norm, wzorów i wzorców, które ten ruch społeczny chce propagować[5].

Instrumentalna funkcja krajoznawstwa, przejawia się we wprowadzaniu jego zdobyczy, do realizacji w konkretnych warunkach życia społecznego, w tym również do turystyki. Lepsze, dokładniejsze poznanie kraju stwarza podstawę do racjonalizacji zagospodarowania turystycznego, rozbudowy różnego rodzaju ośrodków, wytyczania atrakcyjnych szlaków, sterowania ruchem turystycznym i rozproszenia tego ruchu oraz kształcenia wysoko kwalifikowanych działaczy turystycznych.

2. Organizacje turystyczne

              Wśród działających w Polsce struktur organizacyjnych turystyki na pierwszym miejscu w kategorii organizacji społecznych najbardziej zasłużonych dla krajoznawstwa wymienić należy: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK) i Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (PTSM) .

Głównymi celami wyjazdów turystycznych w celach poznawczych (krajoznawczych) są:

• walory przyrodnicze - parki narodowe, pomniki przyrody nieożywionej

              i ożywionej, miejsca o malowniczych krajobrazach,

• walory antropogeniczne -zabytki architektury, wykopaliska archeologiczne, skanseny, muzea, miejsca z dobrze zachowanym folklorem itp.

Z turystyką krajoznawczą (poznawczą) związane są inne rodzaje turystyki, np.:

- turystyka kulturalna,

- ekoturystyka,

- turystyka związana z odwiedzaniem obiektów przemysłowych,

- turystyka związana ze zwiedzaniem targów przemysłowo-handlowych[6].

Imprezą turystyczno-krajoznawczą określa się rodzaj aktywności, której atrybutem jest przede wszystkim zwiedzanie, uczestnictwo w imprezach kulturalnych, gromadzenie nowych informacji lub innej formy krajoznawstwa realizowane poza stałym miejscem zamieszkania, najczęściej w formie wycieczki. Oprócz zadań związanych z krajoznawstwem integralną częścią imprezy jest z reguły przejazd lub inna forma przemieszczania się, wyżywienie uczestników, a często także udział w programie rekreacyjnym, rozrywkowym, i inne formy wypoczynku[7].

3. Rodzaje imprez turystyki krajoznawczej:

W systematyce ruchu turystycznego turystyka krajoznawcza opisywana jest zazwyczaj jako elementarny rodzaj turystyki, wymieniany na tym samym pozio­mie klasyfikacji, co turystyka wypoczynkowa i turystyka kwalifikowana.

Dokonując dalszych podziałów turystyki krajoznawczej, należy wyjść od okreś­lenia kryteriów typologii i adekwatnie do nich opisuje się najczęściej:

3.l. Podział z uwagi na porę roku:

- turystyka krajoznawcza realizowana latem (w sezonie letnim),

- turystyka krajoznawcza realizowana zimą (w sezonie zimowym),

- turystyka krajoznawcza poza sezonem.

3.2. Podział z uwagi na kierunek wyjazdu:

- turystyka krajoznawcza do wielkich centrów kultury i techniki,

- turystyka krajoznawcza etnograficzna,

- turystyka krajoznawcza przyrodnicza.

3.3. Podział z uwagi na długość wyjazdu:

- turystyka krajoznawcza jednodniowa,

- turystyka krajoznawcza kilkudniowa, weekendowa,

- turystyka długoterminowa.

3.4. Podział z uwagi na uczestników biorących udział w wyjeździe (podmiot):

- turystyka krajoznawcza młodzieżowa,

- turystyka krajoznawcza osób dorosłych,

- turystyka krajoznawcza rodzinna.

3.5. Podział z uwagi na formę organizacyjną wyjazdu:

- turystyka krajoznawcza indywidualna,

- turystyka krajoznawcza zorganizowana (komercyjna lub niekomercyjna).

3.6. Podział z uwagi na formę imprezy:

- rajdy,

- zloty,

- złazy,

- wycieczki.

3.7. Podział z uwagi na realizowane treści z przedmiotu nauczania:

- wycieczki biologiczne,

- wycieczki geograficzne,

- wycieczki historyczne,

- wycieczki wieloprzedmiotowe,

- wycieczki o problematyce gospodarczej i inne.

3.8. Podział z uwagi na środek transportu:

- wycieczki piesze,

- wycieczki rowerowe,

- wycieczki kajakowe,

- wycieczki autokarowe,

- wycieczki kolejowe,

3.9. Podział wycieczek z uwagi na koszt wyjazdu:

- wycieczki tanie (niższy standard środków transportu, noclegów),

- imprezy luksusowe,

3.10. Podział wycieczek z uwzględnieniem źródeł finansowania wyjazdu:

- imprezy finansowane przez samych uczestników,

- imprezy sponsorowane i subwencjonowane (np. turystyka socjalna)[8].

      4. Turystyka kwalifikowana (specjalistyczna)

Określenie ,,turystyka kwalifikowana” pojawiło się w latach 1951-1953, kiedy to w ramach działalności utworzonego w 1950r. PTTK, obok tradycyjnych rodzajów turystyki uprawianych w Polskim Towarzystwie Tatrzańskim i Polskim Towarzystwie Krajoznawczym, takich jak: piesza nizinna i górska oraz narciarska, rozwinęła się

również turystyka kolarska, kajakowa, motorowa i żeglarska. Poszukując wspólnego określenia dla tych dziedzin ustalono termin – turystyka kwalifikowana. Przyjął się on z czasem i dzisiaj jest powszechnie używany.

Turystyka kwalifikowana jest uznawana za matkę turystyki w ogóle, za jej część najistotniejszą, za turystykę sensu stricte, czyli turystykę właściwą. Pojęcia ,,turysta kwalifikowany” i ,,turystyka kwalifikowana” podlegają ciągłemu doskonaleniu. Obecnie można turystyce kwalifikowanej przypisać pięć cech, wyodrębnianych przez autorów omawiających tę formę turystyki:

1.      Turystyka kwalifikowana jest najwyższą formą specjalizacji w wybranej dyscyplinie turystycznej. Wielu na przykład uprawia turystykę pieszą, ale tylko nieliczni ze znawstwem. Podobnie uprawiać można turystykę kajakową, rowerową, narciarską.

2.      Turysta kwalifikowany powinien zdobyć i utrzymać możliwie najwyższą dla wieku i stanu zdrowia sprawność i wydolność fizyczną oraz odporność na zmiany warunków pogodowych i wszelkie niewygody. Nie można się zgodzić z wywodami tych specjalistów, którzy twierdzą, że dla uprawiania turystyki kwalifikowanej niezbędna jest specjalna kondycja fizyczna. Nie może być ona warunkiem uprawiania turystyki kwalifikowanej, lecz powinna być jednym z celów, ściśle łączącym się z dążeniem do zdobycia wysokiej sprawności i wydolności fizycznej.

3.      Wszyscy są zgodni, że turystyka kwalifikowana łączy się z koniecznością opanowania umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym. Nawet turysta piechur, jeżeli chce pretendować do miana turysty kwalifikowanego, musi posiąść umiejętność celowego doboru sprzętu oraz posługiwania się namiotem kuchenką turystyczną, plecakiem, sprzętem noclegowym, a także musi umieć opanować różne techniki biwakowania i obozowania.

4.      Turystę kwalifikowanego powinna wyróżniać wszechstronna wiedza o środowisku, w którym mieszka lub po którym wędruje. Poza tym, powinien posiąść umiejętność samodzielnego zdobywania wiedzy krajoznawczej, organizowania zwiedzania, dobierania racjonalnych norm tempa i odległości marszu, jazdy i pływania, orientacji i poruszania się w terenie ,,naturalnym”.

5.      W turystyce kwalifikowanej może występować element współzawodnictwa indywidualnego lub częściej zespołowego, jednak w celach widowiskowych organizowane jest ono tylko sporadycznie[9].   

Turystyki kwalifikowanej nie należy utożsamiać ze sportem kwalifikowanym. Jej celem jest przede wszystkim rekreacja, doskonalenie sprawności i wydolności zdrowia oraz wszechstronne poznawanie kraju. Natomiast głównym celem sportu kwalifikowanego jest dążenie do osiągnięcia maksymalnych wyników we współzawodnictwie, dla wykazania przewagi nad konkurentami. Turystyka specjalistyczna odznacza się cechami, które odróżniają ją od innych form turystyki. Zalicza się do nich:

• • konieczność fizycznego i psychicznego przygotowania kondycyjnego,
  • umiejętność posługiwania się sprzętem turystycznym,
  • posiadanie pewnego zasobu wiedzy ogólnej [10].

Turystyka kwalifikowana jest nośnikiem pewnych wartości społecznych. Jedną z jej istotnych cech są wielorakie możliwości wychowawcze, zarówno pod względem doskonalenia osobowości jednostek, jaki i kształtowania postaw pożądanych społecznie. Może ona stanowić element wychowania: fizycznego, zdrowotnego, politechnicznego, estetycznego, moralnego oraz resocjalizującego.

              Do najpopularniejszych form szeroko rozumianej turystyki kwalifikowanej (specjalistycznej) możemy zaliczyć m.in.: żeglarstwo, kajakarstwo, windsurfing, wędkarstwo, myślistwo, wspinaczkę górską, wyjazdy związane z nurkowaniem.

Turystyka specjalistyczna jest bardzo kosztowna. Wiąże się to głównie z zakupem drogiego sprzętu niezbędnego do jej uprawiania. Ponadto od uczestników tego rodzaju turystyki często wymaga się posiadania odpowiednich kwalifikacji i uprawnień. Z tego powodu nazywana jest turystyką "elitarną".

Turystyka kwalifikowana łączy pokonywanie przestrzeni z wysiłkiem fizycznym w różnych dziedzinach aktywności człowieka w czasie wolnym od pracy i nauki. Te cechy powodują, że staje się ona w obecnym świecie trwałym i dynamicznym składnikiem stylu życia społeczeństw[11].

              Elementami turystyki kwalifikowanej są imprezy turystyczne, w których czynnie uczestniczy młodzież szkolna. W działalności turystycznej imprezami nazywamy:

1.      rajdy,

2.      złazy,

3.      zloty,

4.      rejsy,

5.      biwaki,

6.      obozy wędrowne,

7.      obozy stałe[12].

Rajd - jest najbardziej popularną i reprezentatywną formą imprez turystyki kwalifikowanej. Będąca planowaną wędrówką, co najmniej kilku grup turystycznych po określonym terenie, w której trakcie cały zespół realizuje zaplanowane zadania, wyszczególnione w regulaminie rajdu, np. zwiedzanie interesujących obiektów, wykonanie opisu trasy, udział w konkursach sprawdzających wiedzę turystyczno-krajoznawczą. Wszystkie grupy objęte są współzawodnictwem, co stanowi charakterystyczną cechę rajdu. Uczestnicy rajdu są podzieleni na grupy rajdowe zmierzające do celu jedną lub kilkoma trasami. Ich pokonywanie w zależności od przyjętego przez organizatora charakteru imprezy może odbywać się w jednej formie (np. pieszej) lub też w kilku (np. piesza, rowerowa, jeździeckiej itp.)[13]. Przygotowanie takiego rajdu wymaga od organizatora dużego doświadczenia turystycznego i dobrego zaplecza logistycznego, które w tak szerokim i wszechstronnym działaniu zajmuje zasadnicze miejsce. Umiejętność ustalenia zakresu prac, obowiązków i czynności do wykonania pozwala organizatorowi na utrzymanie porządku i ładu w poczynaniach organizacyjnych, które podczas trwania rajdu zaowocują spokojem i precyzją jego realizacji. Jak już wcześniej pisałem jest to planowana wędrówka, co najmniej kilku grup turystycznych po określonym terenie, w której cały zespół realizuje zaplanowane działanie. Wszystkie zespoły uczestniczące w rajdzie objęte są współzawodnictwem. Ocenie punktowej może podlegać:

1)     punktualność,

2)     wiedza krajoznawcza o zwiedzanym terenie,

3)     organizacja imprez rozrywkowych.

Sam proces przygotowania rajdu uzależniony jest przede wszystkim od liczby uczestników, czasu trwania, przewidywanych tras wędrówkowych, a co za tym idzie powierzchni terenu, na którym się odbywa. Jego organizacja trwa zwykle kilka miesięcy, ale zdarzają się i takie imprezy, których przygotowanie wymaga nawet całego roku[14].

Złaz - to impreza o charakterze pieszym, która w swoim schemacie organizacyjnym zbliżona jest do rajdu. Trwa zwykle jeden lub dwa dni, a jej uczestnikami są zarówno grupy zorganizowane, jak i uczestnicy indywidualni. Ich start zaplanowany jest z różnych miejsc, a w trakcie wędrówki biorą udział w licznych konkursach i zadaniach turystycznych. Miejsce spotkania wszystkich uczestników jest z góry określone i swoim charakterem przypomina zazwyczaj festyn rekreacyjny, podczas którego następuje rozstrzygnięcie konkursów turystycznych, a także można wziąć udział w innych zadaniach, konkursach oraz grach i zabawach. Można też zorganizować imprezę nazwaną ,,rozłazem”. Najpierw następuje wspólne spotkanie, gry, zabawy, konkursy a dopiero potem uczestnicy rozchodzą się na trasy i z nich powracają do domów. 

Zlot - to impreza różnorodna, mająca charakter wielkiego złazu o rozbudowanym programie rozrywkowo-rekreacyjnym. Częścią zlotu jest zwykle rajd turystów jednej lub różnych specjalności, do których dołączają wycieczkowicze, którzy przybyli bezpośrednio na miejsce mety różnymi środkami lokomocji. Wszyscy oni biorą udział w zaplanowanych imprezach zlotowych, które mają charakter sprawnościowy, turystyczno-krajoznawczy lub rozrywkowy. 

Biwak - to postój pod gołym niebem dla odpoczynku, rzadziej noclegu. Harcerze przez pojęcie ,,biwak” rozumieją wycieczkę dwudniową z nocowaniem w terenie. Przyrządzaniem posiłków i organizowaniem zajęć, głównie terenowych. Termin ,,biwak” jest w działalności turystycznej często mylony z terminem ,,obóz”.

Imprezy organizowane na tych samych zasadach, co rajd, a odbywające się z biegiem rzeki lub wzdłuż ustalonych szlaków wodnych noszą nazwę spływów w przypadku imprez kajakowych, lub rejsów, w przypadku imprez żeglarskich[15].

7