Zaburzenia w stanie zdrowia i choroby wywołane niedoborem lub nadmiarem składników odżywczych

http://kn.am.gdynia.pl/nkzc/kz/kz_choroby.html

Nieracjonalne, niezbilansowane żywienie oraz niewłaściwa jakość zdrowotna spożywanej żywności mogą w mniejszym lub większym stopniu stać się przyczyną wielu chorób i odchyleń w stanie zdrowia. Aktualnie szacuje się, że istnieje ponad 80 jednostek chorobowych wynikających z nieprzestrzegania prawidłowej diety lub spożywania żywności o niewłaściwych parametrach zdrowotnych. Choroby te określa się jako choroby lub zaburzenia zdrowia na tle wadliwego żywienia lub jako choroby dietozależne. Należą do nich m.in.:
- choroby układu krążenia, w tym głównie:
choroba niedokrwienna serca,
zawał mięśnia sercowego, choroba nadciśnieniowa, udary mózgu,
- niektóre choroby nowotworowe, jak np.: rak sutka u kobiet, rak gruczołu krokowego u mężczyzn, rak żołądka, rak jelita grubego,
- otyłość i nadwaga,
- niektóre choroby układu trawiennego, jak np.:stany zapalne woreczka żółciowego, kamica żółciowa, niektóre choroby trzustki, przewlekłe zaparcia, uchyłkowatość jelit, próchnica zębów, poalkoholowa marskość wątroby,
- cukrzyca insulinoniezależna,
- osteoporoza,
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- wole endemiczne na tle niedoboru jodu,
- zaburzenia w rozwoju układu nerwowego wywołane niedoborem kwasu foliowego,
- hiperlipidemie,
- dna moczanowa.
- niektóre choroby degeneracyjne układu ruchowego,
- niedobory wysokości i masy ciała (szczególnie u dzieci i młodzieży)
- opóźnienie wzrastania i dojrzewania fizjologicznego dzieci i młodzieży,
- subkliniczne stany niedoboru wielu witamin, głównie antyoksydacyjnych,
- obniżenie odporności ogólnoustrojowej i zwiększenie podatności na zakażenia.
Z nieprawidłowym i nieprawidłowo rozłożonym w czasie żywieniem jest związane także obniżenie zdolności do koncentracji uwagi, wydajności pracy, a także osłabienie możliwości przyswajania wiedzy i uczenia się.
Nieprawidłowe żywienie się kobiet ciężarnych staje się często przyczyną niskiej urodzeniowej masy ciała ich nowonarodzonych dzieci, co z kolei bywa często przyczyną nadmiernej umieralności niemowląt.
Do zaburzeń związanych z nieprawidłowym żywieniem zalicza się również:
- zatrucia i zakażenia pokarmowe oraz choroby zakaźne przenoszone drogą po
karmową,
- ostre, podostre lub przewlekłe reakcje organizmu na obecność niektórych substancji toksycznych i obcych w żywności (pestycydy, pozostałości leków weterynaryjnych, azotany i azotyny, metale szkodliwe dla zdrowia itp.),
- odczyny alergiczne na obecność substancji dodatkowych dozwolonych do stosowania do żywności.
Mówiąc o niekorzystnych skutkach nieprawidłowego żywienia, należy pamiętać również o uzależnieniach od używek (alkohol, kawa, tytoń) i ich zgubnym wpływie na zdrowie, szczególnie ludzi młodych.
Aktualne wyniki badań stanu zdrowia społeczeństwa oraz dane epidemiologiczne z terenu całego kraju wskazują, iż wymienione choroby i odchylenia w stanie zdrowia dotyczą ok. 20-25% (10 min) ludności w Polsce. Tak więc sytuację należy uznać za wysoce niepokojącą. Konieczne wydaje się podejmowanie skutecznych działań mających na celu wyeliminowanie lub chociażby ograniczenie tych niekorzystnych zjawisk. Jednym z tego typu działań powinno być prowadzenie szeroko zakrojonej żywieniowej promocji zdrowia oraz intensyfikacja działalności oświatowej i edukacyjnej.

Krótkie omówienie głównych chorób spowodowanych wadliwym żywieniem

Choroby układu krążenia (ChUK) zajmują pierwsze miejsce w strukturze zgonów w Polsce (ponad 50%). Wśród tych chorób najczęściej zdarza się choroba niedokrwienna serca. Cierpi na nią w kraju ponad 1 min osób.
Główną przyczyną chorób układu krążenia jest miażdżyca naczyń krwionośnych polegająca m.in. na odkładaniu się złogów tłuszczowych, głównie cholesterolowych, a także kolagenu i soli wapnia na wewnętrznych ścianach tętnic. Są to procesy niezmiernie złożone, prowadzące do zwężenia światła tętnic i w efekcie zmniejszenia przepływu krwi, niedotlenienia tkanek i narządów. Ważnym czynnikiem miażdżycy są zmiany zakrzepowe. Krańcowym jej objawem jest całkowite zamknięcie światła tętnicy, w wyniku czego dochodzi do martwicy (np. zawału mięśnia sercowego).
Liczba zawałów serca sięga w Polsce od 80 do 100 tys. rocznie. Liczbę udarów mózgu, będących również najczęściej wynikiem uszkodzenia naczyń krwionośnych w mózgu, ocenia się rocznie na ok. 70 tys.
Nadciśnieniem tętniczym jest zagrożonych w Polsce ponad 3 min, a według niektórych szacunków nawet ponad 4 min osób. Zalicza się je do chorób układu krążenia. Jest ono jednocześnie czynnikiem ryzyka choroby niedokrwiennej serca oraz udarów mózgu, które z kolei mogą powodować porażenia i niedowłady ciała. Nadciśnienie tętnicze jest chorobą o tyle niebezpieczną, że w początkowym stadium, przed rozwojem zaawansowanych powikłań narządowych przebiega najczęściej bezobjawowo. W końcowym efekcie prowadzi jednak do zmniejszania się światła naczyń krwionośnych i ograniczania przepływu krwi. Dlatego też w profilaktyce tej choroby konieczne jest możliwie jak najczęstsze kontrolowanie ciśnienia tętniczego, a zwłaszcza podczas każdej wizyty u lekarza. Wartość ciśnienia krwi w głównych naczyniach krwionośnych ma pewną, wymierną wartość, którą można określić jako iloczyn objętości krwi tłoczonej z serca do naczyń w ciągu określonego czasu (najczęściej 1 min) i oporów występujących w naczyniach, które zależną od ich stanu anatomicznego i czynnościowego.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przyjęła za optymalne dla młodzieży i osób dorosłych wartości: 120 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i 80 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego. Za wartości graniczne przyjmuje się odpowiednio wartości 140 i 90 mm Hg. Systematyczne stwierdzanie podczas badań lekarskich wartości wyższych niż graniczne świadczy o ryzyku nadciśnienia tętniczego i wymaga stosowania odpowiedniej terapii farmakologicznej oraz diety.
Nowotwory stanowią jedną z najstraszliwszych chorób naszego wieku. Zajmują one drugie miejsce w strukturze zgonów w Polsce (ponad 20%), a ich liczba sięga ok. 73 tys. w ciągu roku. Około 'A tych zgonów jest spowodowana przez nowotwory złośliwe zaliczane do tzw. nowotworów żywieniowozależnych, zaś następne 32% to zgony na nowotwory złośliwe wynikające z palenia tytoniu.
Rozwój nowotworu jest złożonym, najczęściej wieloletnim procesem, w którym można wyróżnić kilka faz, m.in. fazę inicjacji, promocji i progresji. W procesie tym dochodzi początkowo do zmian morfologicznych i biochemicznych w komórkach, po czym następuje ich niekontrolowany wzrost i namnażanie. Wyniki badań wskazują, iż zawarte w warzywach i owocach witaminy antyoksydacyjne i bioflawonoidy mogą skutecznie redukować ryzyko zachorowania na nowotwory. Stąd też podkreśla się, że ilości spożywanych w ciągu dnia warzyw i owoców powinny sięgać ok. 800 g.
Nadwaga i otyłość są efektem spożywania zbyt dużych w stosunku do zapotrzebowania organizmu ilości pokarmów, w wyniku czego pojawia się nadmiar energii pobieranej z pożywieniem nad ilością energii wydatkowanej na procesy życiowe. Nadwaga oznacza zwiększoną masę ciała w stosunku do przyjętych norm. Otyłość jest chorobą ogólnoustrojową, której głównym objawem jest nadmiar tkanki tłuszczowej. Rozwój otyłości może prowadzić do wielu chorób, szczególnie cukrzycy insulinoniezależnej i chorób układu krążenia, pęcherzyka żółciowego itp., a w konsekwencji do przedwczesnych zgonów. Szacuje się, iż w Polsce około połowa dorosłej ludności cierpi z powodu nadmiernej masy ciała. Otyłych jest ponad 1,5 min mężczyzn oraz 2,1 min kobiet. Przy określaniu nadwagi bądź otyłości stosuje się najczęściej tzw. wskaźnik masy ciała (BMI - Body Mass Index.
W zależności od miejsc gromadzenia się tkanki tłuszczowej rozróżnia się otyłość brzuszną i pośladkowo-udową. Szczególnie niekorzystny jest pierwszy typ otyłości, gdyż właśnie taka otyłość sprzyja powstawaniu chorób układu krążenia. W etiopatogenezie otyłości ważna jest nie tylko ilość spożywanej energii, lecz także źródło jej pochodzenia. Wyniki badań wskazują, iż spożywanie tłustych pokarmów, zawierających nasycone kwasy tłuszczowe skłania do jedzenia obfitszych posiłków, co sprzyja otyłości. Uzyskanie należnej masy ciała lub wyraźne zmniejszenie stopnia nadwagi lub otyłości stymuluje poprawę parametrów lipidowych we krwi oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia wielu chorób dietozależnych.
Aktualne wyniki badań wskazują również na dużą rolę funkcji mózgu, a także wpływu uwarunkowań genetycznych na występowanie otyłości.
Leczenie nadwagi i otyłości polega na systematycznym stosowaniu odpowiedniej diety o obniżonej wartości energetycznej oraz na zmianie dotychczasowych niewłaściwych nawyków żywieniowych. Należy podkreślić, że jedynie racjonalne, dobrze zbilansowane żywienie i regularne spożywanie niewielkich posiłków z odpowiednią częstotliwością daje gwarancję utrzymania odpowiedniej masy ciała przez długi okres. Stosowanie tzw. diety cud, w różnych wydaniach i rodzajach, mimo okresowych korzystnych efektów, nigdy nie daje gwarancji zachowania dobrego zdrowia i samopoczucia, a wręcz przeciwnie - może spowodować zaburzenia w stanie zdrowia.
Kamica żółciowa jest chorobą związaną z obecnością w pęcherzyku żółciowym lub w drogach żółciowych złogów w postaci kamieni, utworzonych z cholesterolu, barwników żółciowych, zmieszanych z domieszką wapnia. Kamienie żółciowe sprzyjają powstawaniu stanów zapalnych wątroby. Zatkanie kamieniem żółciowym dróg żółciowych może wywołać żółtaczkę. Kamica ma najczęściej charakter choroby przewlekłej, przebiegającej z zaostrzeniami. Wywołana jest głównie długotrwałymi błędami żywieniowymi.
Szacuje się, że w Polsce z powodu kamicy żółciowej niedomaga ok. 400-600 tys. osób, głównie kobiet po 40 r. życia, u których występuje otyłość.
Próchnica zębów jest chorobą uznaną za społeczną, obejmującą ponad 95% ludności naszego kraju. Stanowi ona główną przyczynę utraty i uszkodzenia zębów u dzieci i młodzieży. Próchnica rozwija się przede wszystkim na powierzchniach zębów, na których zalegają resztki pokarmowe. Powodują one zmiany odczynu pH w ustach oraz prowadzą do procesów demineralizacji szkliwa. Najlepszą ochroną przed próchnicą jest odpowiednia higiena jamy ustnej oraz systematyczne wizyty u stomatologa. Ważne jest również spożywanie odpowiednich pokarmów. Dziś nie ulega wątpliwości, że nadmierne spożycie cukrów prostych oraz niedobory fluoru w diecie sprzyjają rozwojowi próchnicy zębów.
Cukrzyca insulinoniezależna jest przewlekłą chorobą, w której następuje zespół zaburzeń przemian węglowodanowych (upośledzenie zdolności organizmu do wykorzystywania glukozy pochodzącej z pożywienia oraz ustrojowych zapasów glikogenu) spowodowany względnym lub bezwzględnym niedoborem hormonu trzustki - insuliny. Cukrzycy towarzyszy podwyższony poziom cukru we krwi oraz zaburzenia przemian białkowo-tłuszczowych. Choroba występuje najczęściej u osób otyłych w średnim lub starszym wieku. Jest silnie związana z ryzykiem choroby niedokrwiennej serca, powikłaniami nerkowymi, zaburzeniami wzroku. W leczeniu, poza podawaniem środków farmakologicznych, niezbędne jest stosowanie odpowiedniej łatwostrawnej diety niskotłuszczowej, z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów. Przyjmuje się, że w Polsce ok. 1-3 min osób jest zagrożonych lub niedomaga z powodu tej odmiany cukrzycy.
Osteoporoza, czyli zrzeszotnienie kości, jest chorobą układu kostnego charakteryzującą się obniżeniem masy kostnej, niskim stopniem mineralizacji kości, niską ich gęstością, częściową utratą struktury beleczkowej i upośledzoną mikrostrukturą. W konsekwencji tych zmian zwiększa się podatność kości na złamania. Szczególnie niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej oraz uszkodzenia kręgów, które najczęściej sprzyjają powstawaniu wielu powikłań, prowadzących nierzadko do śmierci. Na masę i gęstość kości wpływa wiele czynników. Za najważniejsze należy uznać odpowiednią podaż wapnia, fosforu, magnezu, witaminy D, aktywność fizyczną oraz działanie hormonów płciowych.
Do formowania zdrowego kośćca niezbędna jest także odpowiednia podaż białka, cynku, miedzi oraz witaminy C. Nadużywanie alkoholu, palenie papierosów oraz narażenie na oddziaływanie metali szkodliwych dla zdrowia (ołów, kadm) wywierają ujemny wpływ na stopień mineralizacji kości.
Odpowiednia podaż wapnia w diecie wydaje się najbardziej istotnym czynnikiem w zapobieganiu osteoporozie. Szczyt zapotrzebowania na ten pierwiastek przypada na pierwsze miesiące życia oraz na okres dojrzewania, niemniej przez całe życie należy spożywać dostateczne ilości mleka i jego przetworów, które są źródłem najlepiej przyswajalnego wapnia. Zbudowanie odpowiedniej masy kostnej w okresie młodości ogranicza gwałtowne obniżenie gęstości kości w wieku starszym.
Najbardziej narażone na osteoporozę są kobiety w wieku po menopauzie. Jednakże niski stopień mineralizacji kości stwierdza się również u młodzieży (szczególnie tej, która nie pija mleka) oraz u młodych mężczyzn. Obecnie szacuje się, iż osteoporozą zagrożonych jest w Polsce ponad 2-3 min osób.
Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest problemem zdrowotnym zarówno w krajach rozwiniętych gospodarczo, jak i rozwijających się. Mimo, że przyczyny jej są różne, to skutki są podobne. W krajach bogatych niedokrwistość pojawia się wskutek błędów żywieniowych i nieracjonalnego odchudzania. W krajach ubogich - wiąże się z trudnymi warunkami bytowymi. Szacuje się, że w Polsce na niedokrwistość cierpi ok. 1 min osób, w tym głównie kobiet w wieku rozrodczym (2-10%). W mniejszym stopniu dotyczy to części dzieci żyjących w trudnych warunkach socjalno-bytowych oraz pewnego odsetka osób w podeszłym wieku.
Nawet łagodny niedobór żelaza, bez klinicznych objawów niedokrwistości, stanowi zagrożenie dla zdrowia. Niedokrwistość prowadzi do obniżenia wydajności pracy i zmniejsza zdolności do koncentracji uwagi. U kobiet w ciąży może prowadzić do przedwczesnych porodów lub zwiększonej chorobowości urodzonych przez nie dzieci.
Zaburzenia na tle niedoboru jodu. Jod jest ważnym substratem do produkcji hormonów tarczycy, które z kolei mają decydujące znaczenie w prawidłowym rozwoju i funkcji mózgu oraz regulują wiele procesów życiowych. Do zaburzeń na tle niedoboru jodu zalicza się wole endemiczne, niedoczynność tarczycy, kretynizm, opóźniony rozwój psychofizyczny, zwiększenie śmiertelności wśród dzieci oraz obniżenie rozrodczości. Przyjmuje się, że wole endemiczne spotyka się w Polsce u ok. 500 tys. dzieci w wieku 6-13 lat. Na terenie całego kraju stwierdza się niedobór jodu w glebie, wodzie, a co za tym idzie i w żywności, z wyjątkiem wąskiego pasa terenów nadmorskich.
Najbardziej rozpowszechnioną i efektywną metodą zapobiegania niedoborom jodu jest jodowanie soli kuchennej. W Polsce jodowanie soli jest obecnie obowiązkowe. Poziom jodowania soli wynosi 30ą10 mg jodku potasu na kg soli.
Zaburzenia w rozwoju układu nerwowego na tle niedoboru kwasu foliowego. W Polsce odnotowuje się stosunkowo wysoką, w porównaniu z innymi krajami europejskimi, umieralność niemowląt z powodu rozszczepu kręgosłupa oraz wodogłowia (współczynnik umieralności wynosi ok. 0,8 na 1000 żywych urodzeń). Zaburzenia te są zaliczane do tzw. wad cewy nerwowej. Przyjmuje się, że za występowanie tej choroby odpowiedzialne są poważne niedobory witamin z grupy B, a w szczególności kwasu foliowego w diecie kobiet ciężarnych.
W profilaktyce wad cewy nerwowej zaleca się, aby wszystkie kobiety w wieku rozrodczym zażywały 0,4 mg kwasu foliowego w postaci suplementów. W niektórych krajach, głównie w USA, rozważa się możliwość wzbogacania produktów spożywczych, przede wszystkim mąki, w kwas foliowy, aby zapewnić pokrycie zapotrzebowania na tę witaminę u wszystkich kobiet.
Choroby alergiczne i stany nadwrażliwości na substancje występujące w żywności. W ostatnich latach notuje się coraz więcej alergii pokarmowych oraz stanów nadwrażliwości na składniki żywności. Dotyczy to szczególnie dzieci oraz osób w wieku podeszłym. Szacuje się, że odczyny alergiczne mogą występować w mniejszym lub większym stopniu u kilku procent populacji. Do najbardziej niekorzystnych alergenów pokarmowych zalicza się białka mleka krowiego, jaja kurzego, ryb, mięsa, mąki pszennej i soi. Reakcje alergiczne występują także często po spożyciu niektórych owoców, jak np. truskawki, poziomki, owoce cytrusowe, kiwi oraz orzechy arachidowe. Niewielki odsetek osób, szczególnie małych dzieci, może reagować zaburzeniami stanu zdrowia na obecność w żywności substancji dodatkowych dozwolonych, takich jak np. barwniki, aromaty, przeciwutleniacze, emulgatory, stabilizatory i tzw. polepszacze smaku.
Alergeny pokarmowe mogą wywoływać reakcje ogólnoustrojowe lub też zaburzenia w czynnościach tylko niektórych układów lub narządów. Wiedza z tego zakresu jest stosunkowo mało poznana. Zagadnienia te wymagają pogłębionych badań.
Zatrucia i zakażenia pokarmowe wynikają ze spożywania żywności lub picia wody o niewłaściwej jakości zdrowotnej. Określa sie je jako stosunkowo krótkotrwały nieżyt żołądkowo-jelitowy występujący nagle i szybko po spożyciu pokarmów zawierających drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny. Przyczyną zatrucia mogą być też substancje chemiczne występujące w żywności jako przypadkowe zanieczyszczenie. Objawy chorobowe o mniejszym lub większym stopniu nasilenia pojawiają się najczęściej w ciągu 2-6 godzin, bywa jednak, że dopiero po kilkudziesięciu godzinach od momentu zjedzenia skażonej potrawy. Należą do nich: ślinotok, wymioty, biegunka, bóle głowy i brzucha, gorączka, przyspieszenie tętna, bóle mięsni oraz niekiedy spadek ciśnienia krwi. Znaczną część zatruć pokarmowych, o bardziej łagodnych objawach, leczy się w warunkach domowych, bez pomocy lekarza. Jedynie stosunkowo niewielki odsetek chorych udaje się po pomoc do lekarza, a jeszcze mniej wymaga leczenia szpitalnego. Należy jednak pamiętać, iż w wypadku niemowląt, małych dzieci oraz osób schorowanych lub starszych nie można bagatelizować wstępnych objawów zatrucia pokarmowego, gdyż może to grozić szybkim odwodnieniem organizmu. W takich wypadkach należy bezzwłocznie wezwać lekarza.
Ponieważ objawy chorobowe tego typu są stosunkowo rzadko zgłaszane, trudno określić faktyczną ilość zatruć i zakażeń pokarmowych występujących w Polsce. Można jedynie w przybliżeniu oszacować, iż choroby te utrzymują się od kilku lat na poziomie ok. 30 tys. w skali roku. Główną ich część stanowią zatrucia i zakażenia mikrobiologiczne, wśród których dominującym czynnikiem są bakterie z grupy Salmonella oraz w znacznie mniejszym stopniu bakterie z rodzaju Staphylococcus (gronkowce) i beztlenowe bakterie przetrwalnikujące Clostridium botulinum. W ostatnim okresie uwagę zwracają bakterie typu listeria monocytogenes oraz Campylobacter, które w coraz większym stopniu stają się przyczyną zatruć pokarmowych.
Należy podkreślić, iż w skażonych produktach zazwyczaj nie stwierdza się niekorzystnych zmian organoleptycznie. Prowadzone analizy epidemiologiczne wskazują, że najczęstszym źródłem zatruć pokarmowych są produkty pochodzenia zwierzęcego, np.: przetwory mięsne, rybne, mleko i produkty mleczne, produkty garmażeryjne, a także ciastka i sałatki. Ponad 90% wszystkich rejestrowanych w Polsce zatruć pokarmowych stanowią tzw. zatrucia rodzinne wywołane nieprawidłowym przygotowywaniem lub przechowywaniem żywności w warunkach domowych. Duże. masowe zatrucia pokarmowe, spowodowane zaniedbaniami higienicznymi w zakładach żywienia zbiorowego, stanowią problem marginalny.

Rola wybranych składników odżywczych w zapobieganiu niektórym chorobom

Aby uniknąć omówionych chorób i odchyleń w stanie zdrowia na tle wadliwego żywienia, należy żywić się zdrowo i racjonalnie. Spożywane codziennie produkty nie mogą dostarczać ani za mało, ani za dużo poszczególnych składników odżywczych.
Jeżeli przez pewien czas podaż jakiegoś składnika będzie się wahać w którąkolwiek stronę poza określony zakres, pociągnie to za sobą bezpośrednio lub pośrednio rozwój pewnych chorób, a w skrajnych przypadkach może zagrozić życiu.
Bezpieczny zakres spożycia poszczególnych składników odżywczych jest różny, zależy od zdolności adaptowania się organizmu do zmian ich podaży, a także od wieku, płci. charakteru pracy, stanu zdrowia itp.
Mało urozmaicone żywienie, cechujące się dużą przewagą w spożyciu jednych produktów nad drugimi, może z jednej strony powodować nadmierny dowóz do organizmu składników potencjalnie szkodliwych, a z drugiej niedobór składników o działaniu ochronnym.
Istnieją dowody, iż nadmierne spożycie produktów wysokoenergetycznych i związana z tym otyłość zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, kamicy pęcherzyka żółciowego, nowotworów sutka i trzonu macicy, a także wielu innych chorób.
Wysokie spożycie tłuszczów zwierzęcych, a szczególnie zawartych w nich nasyconych kwasów tłuszczowych przyspiesza rozwój miażdżycy oraz działa pro-zakrzepowo, przez co należy do najważniejszych przyczyn choroby niedokrwiennej serca. Sprzyja ono także powstawaniu raka jelita grubego.
Wysokie spożycie soli kuchennej może przyczynić się do rozwoju nadciśnienia tętniczego i przez to do udarów mózgu. Jednocześnie sól kuchenna przez działanie na błonę śluzową przełyku i żołądka może sprzyjać powstawaniu stanów zapalnych oraz nowotworów tych narządów.
Nadmiernie wysokie spożycie fosforu w stosunku do spożywanego wapnia (prawidłowy stosunek powinien wynosić 1:1) może zaburzać gospodarkę wapniową i zwiększać ryzyko osteoporozy.
Wysokie spożycie kofeiny może powodować również ujemny bilans wapniowy i zwiększać łamliwość kości.
Istnieją również dowody na ochronne działanie żywienia zmniejszające niebezpieczeństwo występowania chorób na tle wadliwego żywienia. I tak niektóre białka roślinne, a w szczególności nasion roślin strączkowych, w tym soi, wykazują działanie przeciwmiażdżycowe. Podobny efekt wykazują niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Stwierdzono ponadto, iż kwasy te mają właściwości przeciwzakrzepowe i przeciwzapalne.
Wysokie spożycie wapnia i potasu może hamować rozwój nadciśnienia tętniczego. Wysokie spożycie wapnia przeciwdziała także powstawaniu osteoporozy.
Pełne pokrycie zapotrzebowania na witaminę A może mieć działanie przeciw-nowotworowe.
Podobne właściwości przeciwnowotworowe przypisuje się innym antyoksydantom, do których zalicza się również witaminę C i E oraz ß-karoten i inne karotenoidy (np. likopen), a także flawonoidy oraz takie składniki mineralne, jak selen, cynk i mangan.
Wysokie stężenie witaminy C w soku żołądkowym może ponadto hamować reakcje nitrozowania azotynów oraz ograniczać rozwój drobnoustrojów odpowiedzialnych za zapalenie błony śluzowej żołądka (bakterie Helikobacter pylon).
Karotenoidy wzmacniają układ immunologiczny oraz chronią komórki przez szkodliwym działaniem promieni UV.
Związki występujące w dużych ilościach w warzywach kapustnych, tzw. glukozynolany, działają zapobiegawczo przeciw powstawaniu nowotworów oraz wykazują działanie bakterio- i grzybobójcze.
Wysokie spożycie błonnika zapobiega nowotworom jelita grubego i kamicy żółciowej oraz reguluje pracę przewodu pokarmowego.
Przedstawione zależności potwierdzają, jak bardzo nasze zdrowie zależy od sposobu żywienia. Wskazują one również, że przy przyjęciu prawidłowego modelu żywienia, można wyeliminować lub ograniczyć wiele zaburzeń zdrowotnych.
Należy również podkreślić, iż stosowanie odpowiedniej diety stanowi często bardziej skuteczny i tańszy sposób terapii niż podawanie leków.

6