Dzieci generała Szlachcica.pdf

Dzieci generała Szlachcica

Elita tajnych służb III RP narodziła się czterdzieści lat temu na kursach wywiadu SB w

Starych Kiejkutach.

Od lewej: Henryk Jasik, fot. Wojciech Olkuśnik/AgencjaGazeta; Marian Zacharski, fot.

Andrzej Rybczyński/PAP/CAF; Gromosław Czempiński, fot. Wojciech Olkuśnik/Agencja

Gazeta

Gdy tylko skończył Wyższą Szkołę Ekonomiczną w Poznaniu, jakiś facet zapytał go, czy nie

chciałby pracować w handlu zagranicznym. – A kto by nie chciał? – odpowiedział

Gromosław Czempiński.

Był rok 1972. Handel zagraniczny kojarzył się z przygodą, podróżami, dobrymi hotelami,

dolarami, co w czasach reglamentowanych paszportów było oznaką luksusu i wolności.

Trzeba było tylko przyjechać do Warszawy i poddać się wymyślnym testom pamięciowym,

zręcznościowym i na inteligencję. – Zakwaterowali mnie w luksusowym mieszkaniu, a po

trzech dniach wezwali na końcową rozmowę.

W komisji siedziało pięciu przedstawicieli handlu zagranicznego, którzy wiedzieli o nim

prawie wszystko. Nawet to, że wujek major bronił w 1939 r. twierdzy Modlin. I że rodzina

żony mieszkała przed wojną w Bydgoszczy. W końcu jeden z egzaminatorów rzucił: –

Stosunkiem głosów trzy do dwóch został pan zakwalifikowany do wywiadu. Był w gronie 56

wybrańców spośród ośmiu tysięcy kandydatów. To oni jesienią 1972 r. – po zamknięciu

szkoły wywiadu na warszawskim Ksawerowie – trafili na pierwszy rok do nowo utworzonego

Ośrodka Szkolenia Kadr Wywiadu w Starych Kiejkutach. To oni (i kolejne dwa roczniki,

około 160 osób) zdecydują w przyszłości o obliczu polskiego wywiadu – i w PRL, i w III RP.

Pierwsza kadrowa

Na początku lat 70. szefem MSW został ubek Franciszek Szlachcic. Marzyła mu się władza,

potrzebował wsparcia, by móc rządzić krajem. Stawiał na błyskotliwych oficerów wywiadu

PRL, których uważał za najlepiej wykształconą, znającą świat i mechanizmy władzy elitę.

Nazywano ich pierwszą kadrową Franciszka Szlachcica. W mazurskich Kiejkutach miały być

tworzone kadry nie gorsze od najbardziej renomowanych wywiadów świata.

Przyszłych słuchaczy poszukiwano wśród wyróżniających się, znających języki,

wyjeżdżających na zagraniczne obozy studentów (a nie jak wcześniej wśród bezpieczniackich

rodzin). Byli przez wiele miesięcy obserwowani i sprawdzani. Wybrańców umieszczono w

jednoosobowych pokojach z łazienkami ze szwedzką armaturą. Do dyspozycji mieli kryty

basen, telewizję, barek z dobrymi alkoholami i restaurację z atrakcyjnymi kelnerkami. A

nawet dostęp do biblioteczki z bezdebitową literaturą. – Mieliśmy świadomość, że to jedyna

taka szkoła w całym wschodnim bloku, a my jesteśmy wybranymi z wybranych – mówi

Czempiński. Pamięta, że gdy kiedyś wracał zatłoczonym pociągiem do Poznania, „Czarny”,

jego podekscytowany kolega, szepnął mu do ucha: – Oni sobie nie zdają nawet sprawy, kim

my jesteśmy.

Ślubowali strzec niewzruszonej przyjaźni i sojuszu ze Związkiem Radzieckim oraz

szpiegować dla partii i socjalizmu. Jednak – jak twierdzi były szef MSW Zbigniew

Siemiątkowski, autor książki o wywiadzie PRL – ideologię wypierał już pragmatyzm.

„Pragnęli zaspokajać swoje ambicje, układać życie po swojemu, składając codzienną daninę

lojalności partyjnym przełożonym” – pisze.

Dla znajomych spoza służby Gromosław Czempiński był dzielnicowym urzędnikiem,

porucznik Aleksander Makowski doktorantem w Polskiej Akademii Nauk i stypendystą

Harvardu, a porucznik K. początkującym dyplomatą. – Dla obcych byliśmy zwykłymi ludźmi

i tylko między sobą mogliśmy rozmawiać na temat pracy – wspomina Czempiński.

Dlatego ludzie wywiadu wybierali często na żony koleżanki z resortu, trzymali się razem,

mając poczucie wspólnoty. Rozumiał to świetnie ówczesny szef Departamentu I MSW, czyli

właśnie wywiadu, gen. Mirosław Milewski. Gdy w 1976 roku absolwent pierwszego rocznika

Kiejkut Andrzej Kopczyński ujawnił się, prosząc o azyl polityczny w RFN, zapadła decyzja o

jego wyeliminowaniu. Nigdy jej nie wykonano, jednak Milewski przegnał z wywiadu

wszystkich jego kolegów z Kiejkut. – To miała być kara zbiorowa za to, że go nie

upilnowaliśmy – mówi Czempiński. Trafił karnie do kontrwywiadu. Inni rozrzuceni zostali po

innych pionach SB, trafili do komend wojewódzkich milicji albo w ogóle odeszli ze służby.

Ten incydent wielu złamał karierę. Jednak ci, którzy przetrwali w resorcie, w następnej

dekadzie stworzyli nieformalną grupę trzęsącą wywiadem.

Elita nie poszła w skarpetkach

W połowie lat 80. naczelnikami lub zastępcami naczelników wydziałów zostali absolwenci

kiejkuckich kursów: Bogdan Libera, Gromosław Czempiński, Wiesław Bednarz i Aleksander

Makowski. Henryk Jasik, Wojciech Czerniak i Sławomir Petelicki podobny kurs ukończyli

trochę wcześniej na warszawskim Ksawerowie.

Petelicki, Bednarz i Makowski trafili w latach 80. do osławionego wydziału XI, którego

głównym zadaniem było zwalczanie Solidarności. To właśnie „Jedenastka” miała odciąć

krajowe podziemie od dostaw pieniędzy, książek i sprzętu poligraficznego napływającego z

Brukseli i Sztokholmu. Tropiła źródła informacji Radia Wolna Europa, Głosu Ameryki i

„Kultury” paryskiej, werbowała agentów, organizowała prowokacje. Wywiad SB zakładał, że

zagraniczne biura Solidarności są agendami obcych służb wywiadowczych, więc ich

działacze byli traktowani jak dywersanci i sabotażyści. Szef wydziału XI, płk Aleksander

Makowski, chwalił się, że kontroluje 80 procent kanałów przerzutowych. Między innymi

przeprowadził głośną akcję sprowadzenia do kraju Andrzeja Spyry. Spyrę, w rzeczywistości

agenta SB, w telewizji przedstawiono jako nawróconego działacza Solidarności z

brukselskiego biura, który ujawnia związki Solidarności z CIA.

Wszystko zmieniło się w 1989 roku gdy władzę w kraju objęli ludzie Solidarności. – Uważaliśmy się za

elitarną służbę dyplomatyczną wykwalifikowaną do zbierania informacji – mówi Czempiński – ale

liczyliśmy się z tym, że gdy nastąpi zmiana, to puszczą nas w skarpetkach. Byłem przygotowany do

odejścia, chciałem zostać dilerem Seata w Polsce.

Polski wywiad ocalili Amerykanie. Na początku 90 roku zabiegali, by zostawić w nim jak

najwięcej profesjonalnie przygotowanych oficerów. W efekcie z wywiadem – w

przeciwieństwie do innych pionów Służby Bezpieczeństwa – nowe władze obeszły się

łagodnie. Z tysiąca zatrudnionych w nim funkcjonariuszy SB do UOP przeszło 600. –

Przecież gdybyśmy byli siepaczami komunistycznymi, to Amerykanie nie wyciągnęliby do

nas ręki – mówi Czempiński.

Pułkownik Aleksander Makowski był wtedy rezydentem wywiadu w Rzymie. Dostał depeszę

wzywającą do kraju. Był jednym z nielicznych negatywnie zweryfikowanych funkcjonariuszy

wywiadu SB. Został na lodzie.– Świat się bardzo skomplikował i trzeba było się dopasować

do nowej sytuacji – mówi dzisiaj. Dopasował się do spółki InterCommerce, szykującej się do

ekspansji handlowej w upadającym Związku Radzieckim. Dlaczego InterCommerce zwrócił

się właśnie do niego? – Widać mieli zaufanie – odpowiada.

Był rok 1990. Zakończyła się weryfikacja. Dla oficerów wywiadu, którzy rozpoczynali służbę

na początku lat 70., nadchodziły złote czasy. – To my byliśmy solą i kośćcem wywiadu –

mówi Czempiński. Po dwudziestu latach spełniały się marzenia generała Szlachcica. – Byli

intelektualną elitą resortu i partii – przyznaje ówczesny szef MSW Krzysztof Kozłowski. – To

byli ludzie obyci w świecie, znający języki, potrafiący się odnaleźć w każdej sytuacji.

Z nowego rozdania

Pierwszym szefem wywiadu w UOP został Henryk Jasik. Był łatwiejszy do zaakceptowania

dla solidarnościowej ekipy, bo wywodził się z wywiadu naukowo-technicznego zajmującego

się wykradaniem zachodnich technologii. Generał Jasik mówi, że nowy minister Krzysztof

Kozłowski traktował dawnych esbeków bez uprzedzeń: – Liczą się tylko efekty pracy, a nie

kto skąd przychodzi – powiedział im na jednym z pierwszych spotkań. Już kilka miesięcy

później mogli udowodnić swoją przydatność, nadstawiając karku za III RP. – Od ich

skuteczności zależała też moja kariera – przyznaje Kozłowski.

Kierownictwo wywiadu z Jasikiem i Czempińskim przeprowadziło w październiku 1990 r.

brawurową akcję wyprowadzenia z Iraku przez turecką granicę siedmiu amerykańskich

agentów. Ta operacja ostatecznie legitymizowała byłych peerelowskich oficerów w oczach

nowych władz i ich sojuszników. – Dla nas byli bohaterami narodowymi, którzy jedną akcją

nas uwiarygodnili, otwierając możliwości współpracy z Zachodem – wspomina jeden z

„solidarnościowych” dyrektorów w UOP. – Po Iraku – dodaje – poczuli się bezpiecznie.

Zaczęli szukać własnych kontaktów w polityce, budując swoją pozycję w resorcie i poza nim.

Stara gwardia z PRL trzymała się w wywiadzie zawsze razem. – Byli hermetyczni – dodaje

nasz rozmówca. – Od nas, nowych, różnili się tym, że mieli zagraniczne obycie, lepsze

garnitury i konta dewizowe, na których przez lata ciułali dolary. Pięciu kolejnych po Jasiku

szefów wywiadu UOP wywodziło się ze szkoły na warszawskim Ksawerowie lub w

Kiejkutach.

Wujkowie dobra rada

W drugiej połowie lat 90. kwiat wywiadu PRL zaangażował się w operację „Olin” –

oskarżenie o szpiegostwo premiera Józefa Oleksego. Nie potrafiono tego jednak przekonująco

udowodnić i większość dawnych szpiegów, którzy zaczynali karierę na początku lat 70.,

została zmuszona do odejścia. Generał Czempiński pożegnał się ze służbą w 1996 r. Próbował

na własną rękę odnaleźć się w biznesie. Dziś prowadzi własne interesy, doradza w dużej

kancelarii prawnej i z 30. piętra wieżowca przy rondzie ONZ obserwuje panoramę Warszawy.

W zeszłym roku został zatrzymany przez CBA, postawiono mu korupcyjne zarzuty związane

z prywatyzacją państwowych spółek.

Kilka pięter niżej do niedawna siedział jego kolega, gen. Sławomir Petelicki. Doradzał

międzynarodowej firmie audytorskiej. Doradcą jest też Aleksander Makowski. Komu

doradza? – Tym, którzy potrzebują mojej pomocy – mówi. Mimo negatywnej weryfikacji

przez wiele lat współpracował z polskim wywiadem. Zdekonspirował go dopiero raport

Macierewicza. Jest współwłaścicielem największej spółki ochroniarskiej w Polsce –

Konsalnet.

Inni szefowie wywiadu – Wojciech Czerniak i Janusz Luks – także po odejściu ze służby

trafili do biznesu. Tylko superszpieg Marian Zacharski, główny realizator operacji „Olin”,

wyjechał do Szwajcarii i zniknął bez śladu. Ale to były gwiazdy wywiadu dwóch systemów

politycznych. Inni nie mieli tyle szczęścia. Gdy Zbigniew Siemiątkowski dziesięć lat temu

przekształcał UOP w Agencję Wywiadu i osobną Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

natknął się w nich na kilku ostatnich absolwentów pierwszych roczników Kiejkut. Dziś są już

emerytami, można ich spotkać w bankach. Nie są jednak inwestorami, ale ochroniarzami.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: