Ostojski.PDF

JAN Osrojski

AkAdEMiA PcdAqoc,iaN

ZAGROŻENIEM

dU PROCESU socJAli/Acji i BEZPIECZEŃSTWA

psychiczN£qo dzkci i Młodzieży

We współczesnym świecie środki tnaHowej<o przekazu stały się wszechobecne

w życiu codziennym człowieka. Pełnią funkcje poznawcze, upowszechniają okreś-

lone treści, interpretują otaczającą nas rzeczywistość i pozwalają ją ocenić według

zaproponowanej skali wartości, zmieniają styt życia i wzorce zachowań ludzi, grup

społecznych i całych społeczeństw. Wywierają przemożny wpływ na pracę, wypo-

czynek, życie publiczne i polityczne, na system kształcenia i wychowania. Są

źródłem przeżyć i doznań estetycznych i dzięki temu współtworzą szeroko rozu-

mianą kulturę. Media w znacznym stopniu decydują także o kierunku i tempie

rozwoju ludzkiej cywilizacji.

Oprócz niewątpliwych zasług mediów w procesie socjalixaqi, wpływają one na

dzieci i młodzież w sposób negatywny, rodzą poczucie zagrożenia bezpieczeństwa

psychicznego i zagubienia w świecie wartości.

Szczególnie podatne na wpływ mediów są dzieci i młodzi ludzie. Nc^ilywnic

<nl(|/.iahij;\ na nich przez:

— c/as, spędzany przed ekranem, który nie jest poświęcony na inne ważne dla

rozwoju człowieka czynności, np. czytanie książek, ruch na świeżym powietrzu;

— sposób przekazu — obraz pozbawia ludzi potrzeby tworzenia wyobrażeń, bo

wszystko podane jest wprost; można wiec sądzić, że telewizja sprzyja bierności

i lenistwu umysłowemu oraz obniża sprawność myślenia abstrakcyjnego;

— przekazywane treści — informujących, sugerujących, oceniających, a także

podawanie wzorców, nadawanie znaczeń, trening, prowokację sytuacyjną.

Ze społecznego punktu widzenia groźny wydaje się ten ostatni aspekt od-

działywania liesaa. ['od.iwamr w/nn:u\v <mut,/,n pra'<Lsl;iwiaiiH; młodemu od-

biorcy różnych modeli postępowania, które wywołują w nim chęć naśladowania,

czyli upodobnianie się do modeli pod względem wyglądu, sposobu wyrażania się,

przekonań i zachowań. Ta klasa wpływów jest szczególnie znacząca w mediach

wizualnych, gdyż dzieci i młodzież mają tendencję do naśladowania zachowań

modeli ukazywanych na ekranie. Nie zawsze są to Jednak wzorce pozytywne

i godne naśladowania, a często o charakterze dewiacyjnym.

168

JAN OSTOJSKI

MASS-MEDIA ZAGROŻENIEM DLA PROCESU SOCJALIZACJI

Nadawanie znaczeń — polega na wiązaniu określonych emocji z konkretnymi

zdarzeniami, np. współczucie z widokiem cierpienia, lub przeciwnie — obojętności

w obliczu cierpienia. Ponieważ w telewizji prezentowanych jest bardzo wiele obrazów

nasyconych emocjami, rodzaj prowokowanych emocji ma bardzo duże znaczenie dla

kształtowania nastawień dzieci do różnych zjawisk. Oglądany program lub gra

komputerowa mogą wzbudzić silne emocje, a jednocześnie ich szybka zmiana

i natłok może prowadzić do tego, że żadna z nich nie jest głębiej przeżyta i w rezul-

tacie powodują tylko poczucie ogólnego pobudzenia i oszołomienia.

Z kolei trening medialny jest powtarzaniem czynności powodującym wyucze-

nie się ich i przyzwyczajenie do ich wykonywania. W wypadku telewizji, korzy-

stanie z niej polega nie tyle na powtarzaniu czynności, co na powtarzaniu

przeżywanych emocji wywołanych przez program. Częste przeżywanie podobnych

uczuć powoduje, że stają się one dominantą emocjonalną odbiorcy. Jeśli są to

uczucia dramatyczne, towarzyszące np. obrazom krzywdy, częste ich przeżywanie

może spowodować desensytyzację, czyli zobojętnienie emocjonalne na analogiczne

bodźce płynące ze świata realnego.

W grach komputerowych trening ma znaczenie bardziej dosłowne. Gracz

nabiera wprawy w posługiwaniu się komputerem, ćwiczy koordynację wzrokowo-

- ruch ową, a jednocześnie wielokrotnie zadaje cierpienie i dokonuje zabójstw.

Agresja ta jest wprawdzie symulatywna, ale gracz uczy się jej i może ją później

przenieść do realnego życia.

Prowokacja sytuacyjna — polega na stworzeniu sytuacji wymagającej od

młodego widza samodzielnego rozwiązania problemu i własnej aktywności. Mimo

apeli socjologów, psychologów i pedagogów media są dla młodych ludzi niezwykle

atrakcyjną formą spędzania wolnego czasu. Z przeprowadzonych badań wynika, iż

ponad 30% badanych rodzin przyznaje się, że posiada w domu dwa lub więcej

telewizorów. Coraz częściej telewizory i komputery pojawiają się w pokoju dzieci,

przez co uzyskują one nieograniczony wielogodzinny dostęp do mediów.

Spośród badanych dzieci 50% ogląda telewizję ponad 2 godziny dziennie,

szczególnie w dni jesienne i zimowe. Ponad 40% badanych rodziców nie organizuje

wolnego czasu swoim dzieciom ze względu na własne obowiązki zawodowe. Ponad

70% dzieci przyznało się, że chętnie ogląda telewizję każdego dnia. Najczęściej

oglądają telewizję dzieci z rodzin wielodzietnych oraz rodzin niepełnych, w których

trudno o dostateczną opiekę i poczucie bezpieczeństwa. Odbiornik telewizyjny

w wielu rodzinach stal się kolejnym domownikiem, jest włączony od rana do

wieczora, bez względu na to. czy go ktoś ogląda czy nie.

Z badań wynika, że najbardziej popularnymi mediami są: telewizja. Internet

i kolorowa prasa młodzieżowa'. Najistotniejszą ich funkcją jest funkcja wychowa-

wcza i socjalizacyjna. Dzięki niej młody człowiek uczy się tolerancji dla innych

kultur, kształtuje postawy prospołeczne, takie jak: pomaganie innym, dzielenie

się, współdziałanie, okazywanie sympatii, werbalizacja uczuć, dostrzeganie prob-

Wraz z ogromnymi możliwościami media niosą ze sobą wielkie zagrożenia.

Świat w nich przedstawiany wiąże się z wieloma negatywnymi zjawiskami.

takimi jak:

— rozbicie spójności wypowiedzi (migawkowość) przy jednoczesnym natłoku

informacji (szum informacyjny);

— afirmacja agresji;

— ujednolicenie wzorców zachowań i propagowanie negatywnych postaw

życiowych i społecznych (propagowanie konsumpcyjnego i łatwego stylu życia,

braku wrażliwości na krzywdę ludzką);

— osłabienie aktywności kulturalnej i obniżenie smaku estetycznego;

— osłabienie przeżyć autentycznych (prawdziwych zdarzeń);

— pogłębienie izolacji człowieka i jego osamotnienie.

W rezultacie media mogą mieć negatywny wpływ na:

— zdrowie młodego człowieka, sferę emocjonalno-spoleczną i motywacyjna.;

— dezorganizację rodziny;

— dezorganizację dnia;

— funkcje wychowawcze rodziców i instytucji.

Media w wielu rodzinach przejęły na siebie funkcje wychowawcze i soc-

jalizacyjne. Dorośli pochłonięci różnorodnymi obowiązkami ograniczają swój czas

spędzany z dzieckiem. Zadowoleni są z tego, że dziecko samo potrafi zorganizować

swój czas, zająć się jakąś zabawką, czytaniem kolorowej prasy czy oglądaniem

telewizji. Socjologowie, wychowawcy i psychologowie apelują, by media nie za-

stępowały dziecku kontaktu z rodzicami. Jednak w wielu rodzinach właśnie wokół'

ekranu telewizora koncentruje się życie rodzinne. Telewizja i Internet redukują

ilość czasu przeznaczonego na naukę, pracę i czynny wypoczynek. W elekcie

następuje dezorganizacja życia rodzinnego. Rodziny bardzo niewiele lub wcale nie

poświęcają czasu na wspólne rozmowy, dzielenie się przeżyciami, na przekazywa-

nie pozytywnych wartości. Niewłaściwe korzystanie z mediów izoluje członków

rodziny od siebie 2 . Dorastający miody człowiek, który nie ma kontaktu z rodzina,

czuje się samotny, odrzucony, traci poczucie bezpieczeństwa.

Inne zagrożenie związane jest z trudnością w odnalezieniu (zwłaszcza przez

małe dzieci) granicy między prawdą a fikcją. Czas poświęcony na oglądanie

telewizji ogranicza ich bezpośredni kontakt z rzeczywistością, przez co stają się

z wolna ludźmi o zapożyczonym doświadczeniu i zapożyczonej tożsamości. Dziec-

ko stopniowo zaczyna utożsamiać się z bohaterami bajek, programów i filmów.

Zaczyna mieć trudności z nawiązywaniem kontaktów emocjonalnych z ludźmi,

czuje się izolowane i osamotnione nawet w środowisku rodzinnym.

Dla młodego człowieka (szczególnie w okresie dojrzewania) niebezpieczne staje

się bezkrytyczne naśladowanie idola, wzoru, którym najczęściej jest gwiazda

filmu, modelka, sportowiec czy piosenkarz. Młodzież ubiera się. zachowuje, przy-

jmuje postawę swojego wzoru. Dziewczęta odchudzają się, by wyglądać jak

modelki. ooDadaiac często w noważna i trudno wvleczalna chorobę (anoreksie).

170

JAN OSTOJSKI

MASS-MEDIA ZAGROŻENIEM DLA PROCESU SOCJALIZACJI

171

Chłopcy zażywają sterydy, by uzyskać sylwetkę jak ich idol. Medialne wzory

młodzieży dalekie są jednak od ideałów. Powszechnie słyszy się o zażywaniu

narkotyków, nałogach alkoholowych, niemoralnym zachowaniu sławnych gwiazd.

Bezkrytyczne naśladowanie może stać się groźne dla nastolatka, który chce za

wszelka cenę być taki, jak jego ideał.

Największym niebezpieczeństwem, wynikającym z bezmyślnego i bezkrytycz-

nego korzystania z mediów, j^st przejmowanie przez dzieci i młodzież negatywnych

zachowań i postaw, takich jak: agresja, nietolerancja, brak wrażliwości na ludzką

krzywdę, wrogość wobec innych ludzi.

Świat, w którym żyje dzisiejsza młodzież, jest światem przemocy. Zamiesz-

czane codziennie w gazetach, nagłaśniane przez radio i telewizję morderstwa,

napaści, zamieszki, samobójstwa i konflikty zbrojne stanowią bogaty materiał

dowodowy, świadczący o rozmiarach krzywd, jakie ludzie potrafią wyrządzić sobie

i innym. Pod wpływem takich obrazów i treści rodzi się agresja. Warto się

zastanowić nad tym, jak rodzi się agresja u młodego człowieka.

Według M. Braun-Gałkowskiej — syndrom agresji to zespól przeżyć, postaw

i zachowań, których celem lub skutkiem (zamierzonym lub niezamierzonym) jest

wyrządzenie krzywdy (pośrednio i bezpośrednio) innej osobie lub sobie samemu 3 .

Opracowano wiele teorii agresji, jedna z nich wyjaśnia agresję jako zachowanie

wyuczone społecznie. W tym ujęciu agresja zostaje wyuczona przez obserwację

modeli. Wyróżnia się trzy modele stosowane w wyjaśnianiu wpływu obrazu

telewizyjnego, filmowego na zachowanie dzieci i młodzieży:

— model katharis — zakłada, że eksponowanie w telewizji przemocy może

uwolnić wypartą, zablokowaną wrogość, agresywne dążenia oraz inne anty-

społeczne tendencje;

— model kataliz — w przeciwieństwie do katharis, zakłada, że eksponowanie

telewizyjnej przemocy działa jak katalizator, który inicjuje i ułatwia ekspresję

przemocy u widza. Szczególnie podatne na tego typu działania są dzieci w wieku

7-9 lat;

— model naśladownictwa — zakłada, że telewizja działa na widza jak model

określonych zachowań prosp'olecznych czy antyspołecznych, których nie musi się

uczyć, ćwiczyć, powtarzać, trenować, aby te zachowania podjąć wjakiejś sytuacji,

gdy nadarzy się sprzyjająca sytuacja.

Socjologów i pedagogów niepokoi tak duża oglądalność telewizji przez dzieci

i młodzież, a zwłaszcza filmów fabularnych i kreskówek (np: „Pokemony" czy

popularne wśród młodzieży filmy komiksowe „Anime" i „Manga") przesycone

agresją.

Z badań amerykańskich wynika, że w kreskówkach dla dzieci jest trzy razy

więcej przemocy niż w filmach dla dorosłych. Badania prowadzone w Polsce

ujawniły, że w najczęściej oglądanych programach ogólnopolskich (TVl, TV2,

Polsat, TVN) jeden obraz przemocy przypada średnio co 4 minuty 4 . Dzieci ogląda-

jące takie orogramy moea wyrobić sobie noelad na orzesteostwa i orzemoc iako na

normalne zjawiska występujące w życiu dorosłych (badania wykazały, że za-

chowania społeczne dorosłych ukształtowane zostały przez to, co oglądali w dzie-

ciństwie).

Przemoc, drastyczne sceny szczególnie często występują w mediach komercyj-

nych. Media te na ogól nie przestrzegają zobowiązań, które mówią o tym. że

audycje i reklamy zagrażające psychicznemu i uczuciowemu rozwojowi dziecka

mogą być nadawane po godzinie 23.00. Stacje te często reklamują drastyczne

filmy w ciągu dnia i nie uprzedzają widzów przed jego emisją o wymaganiach

wiekowych co do prawidłowego jego odbioru. Stacja Canal+ wyemitowała około

godziny 20.00 pełen drastycznych scen film „Urodzeni mordercy".

Młody człowiek, który często ogląda filmy, programy nasycone przemocą,

zatraca postawy pozytywne, takie jak: współczucie, miłość i szacunek do drugiego

człowieka. Prezentuje często postawę nietolerancji i wrogości. Nie akceptuje tego,

co jest dla niego nowe czy odmienne. Jest wrogo nastawiony do ludzi wyznających

inną wiarę, mających odmienną kulturę lub narodowość.

Media we współczesnym świecie są jednym z czynników tworzących środowis-

ko człowieka. Pełnią w społeczeństwie różnorodne funkcje (pozytywne i negatyw-

ne). Warto więc nauczyć się mądrze z nich korzystać tak, by rozwijały w nas

pozytywne uczucia, postawy i zachowania, nauczały i pokazywały piękno świ.rla

przyrody, kultury, sztuki i nauki, pomagały zrozumieć problemy niepełnospraw-

nych, upośledzonych, chorych i samych siebie. .

Przypisy

1 Badania przeprowadzono w Katedrze Edukacji Obronnej Akademi Pedagogicznej w Krako-

wie w roku 1999. Objęto nimi 1822 uczniów szkól ponadpodstawowych województw

śląskiego, małopolskiego, świętokszyskiego.

2 B. Sędzimir, Wptyw lelewizji na młodzież, „Wychowawca" nr 11/2001, s. 14-15.

3 M. Braun-Galkowska, Media a odbiorca, „Wychowawca" nr 11/2001, s. 6-8.

4 „Gazeta Wyborcza" nr 26, luty 1997, s. 1-3.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: