RYSZARD TOKARSKI, Poziomy konotacji semantycznej.pdf

R YSZARD T OKARSKI

Poziomy konotacji semantycznej

Banałem b˛dzie stwierdzenie, ˙e konotacja semantyczna rozumiana jako dopełniaja˛ca

cz˛´´ słowa jest jednym z bardziej kontrowersyjnych zagadnie´ w obr˛bie semantyki

leksykalnej. Kontrowersje dotycza˛ zarówno celowo´ci posługiwania si˛ poj˛ciem konota-

cji semantycznej, a zatem równie˙ wprowadzania do opisu znaczenia cech konotacyjnych,

jak równie˙ – je´li zało˙y si˛ taka˛ potrzeb˛ – statusu tej cechy, jej miejsca (hierarchii)

w cało´ciowym znaczeniu słowa. Badacze akceptuja˛cy konotacj˛ semantyczna˛ w pier-

wszym wypadku musza˛ wykaza´ heterogeniczny charakter komponentów składaja˛cych

si ˛ na desygnacyjna ˛ i konotacyjna ˛ sfer ˛ znaczenia, w drugim za´ – a jest to zadanie

znacznie trudniejsze – opisa´ j˛zykowe wykładniki tre´ci konotowanych, granic˛ mi˛dzy

wiedza˛ j˛zykowa˛ a ´wiatem pozaj˛zykowym i wiele równie istotnych problemów.

Wiele z nich dyskutowanych było na niedawnej konferencji po´wi ˛ conej rozumieniu

konotacji w j˛zykoznawstwie, zorganizowanej przez Zakład J˛zyka Polskiego UMCS 1 .

Tutaj chciałbym si˛ zaja˛´ jednym tylko i by´ mo˙e drugorz˛dnym szczegółem, zwia˛zanym

z semantyczna˛ jako´cia˛ cech konotacyjnych. W ró˙norodnych opracowaniach wydziela

si˛ zazwyczaj dwie podstawowe klasy konotacji: 1. takie, które wynikaja˛ z jako´ci refe-

rentów, czy mówia˛c precyzyjniej, z ludzkiej wiedzy i przekona´ na temat owych referen-

tów i 2. takie, które motywowane sa˛ przez jednostk˛ leksykalna˛ u˙ywana˛ do oznaczania

okre´lonych referentów 2 . Ta druga klasa konotacji wia˛˙e si˛ przede wszystkim z elemen-

tami emotywnymi i stylistycznymi wyrazu, co wida´ szczególnie wyra´nie wówczas, gdy

analizowana jednostka współtworzy opozycj˛ typu „neutralny” – „nacechowany”, np.

k r a ´ ´ – o r g a n i z o w a ´, m i j a ´ s i ˛ z p r a w d a˛ – k ł a m a ´ – ł g a ´, k o-

b i e t a – n i e w i a s t a itp.

Niniejsze uwagi b˛da˛ dotyczyły wyła˛cznie pierwszego typu cech konotacyjnych,

mianowicie tych, które wynikaja˛ z postrzeganego charakteru referentów, z obserwacji

rzeczywisto´ci przez człowieka i jego przekona´ na temat tej rzeczywisto´ci. Pierwsze

spostrze˙enie, jakie si˛ tu nasuwa, dotyczy tego, ze takie okre´lenie klasy konotacyjnej jest

dosy´ jednostronne, bo eksponuje przede wszystkim obiekty z rzeczywisto´ci pozaj˛zy-

kowej, natomiast u˙ytkowników j ˛ zyka usuwa na plan dalszy, pokazuja ˛ c jako biernych

nieco obserwatorów rzeczywisto´ci czy nosicieli jakiego´ j˛zykowego obrazu ´wiata

utrwalonego w znaczeniach słów. Ta jednostronno´´ ma wprawdzie t˛ zalet˛, ˙e obejmuje

obszerna˛ klas˛ cech konotacyjnych, ale ma równie˙ wad˛, wynikaja˛ca˛ z niewielkiej siły

rozró˙niania elementów niejednorodnych. Ła ˛ czy bowiem takie cechy konotacyjne, które

chciałbym umie´ci´ w ró˙nych typach konotacji. Przykładowo: k a p r a l w znaczeniu

‘wojskowy z najni˙szym stopniem podoficerskim’ i konotacja˛ ‘dowodza˛cy brutalnie pod-

władnymi’ jest w takim samym stopniu warunkowany przez rzeczywisto´´ pozaj ˛ zykowa ˛ ,

jak m a ł p a ‘zwierz˛...’ z konotacja˛ ‘zło´liwe’. Dalej chciałbym wykaza´, ˙e sa˛ to dwa

ró˙ne typy konotacji semantycznej. I nie chodzi tylko o to, ˙e konotacja m a ł p y wyka-

zuje wi˛kszy stopie´ utrwalenia j˛zykowego, jest ´ci´lej powia˛zana z nazwa˛ ni˙ konotacja

k a p r a l a, gdy˙ przy obecnym stanie słowników j˛zyka ogólnego twierdzenia tego typu

moga˛ pozostawa´ jedynie w sferze intuicji. Teza, jaka˛ chciałbym zilustrowa´ przykładami,

zmierza do rozró˙nienia dwu podstawowych typów konotacji semantycznej (typu k a-

p r a l a z jednej i m a ł p y z drugiej) zale˙nie od postawy u˙ytkowników j˛zyka jako

podmiotów działa´ j˛zykowych wzgl˛dem tre´ci konotowanych.

Wydaje si˛, ˙e opis cech konotacyjnych w wielu wypadkach wymaga uwzgl˛dnienia

zarówno cech przedmiotu okre´lanego przez nazw˛ (ten aspekt badawczy dominuje

w dotychczasowych uj ˛ ciach), jak równie˙ u˙ytkowników j ˛ zyka z wła´ciwymi im syste-

mami warto´ciowa´, przekona´, czy szerzej – postawy człowieka wobec ´wiata i jego

miejsca w tym ´wiecie. Taka dwuaspektowo´´ opisu pozwoliłaby na szersze wyja´nienie

wielu cech konotacyjnych, a przynajmniej na rzucenie nowego ´wiatła na zjawiska,

z których zwykle zdajemy sobie spraw˛, ale wyja´nienie których, przy uwzgl˛dnianiu

wyła˛cznie charakteru referentów, cz˛sto jest niemo˙liwe, a w ka˙dym razie nie zawsze jest

pełne. Odnosi si ˛ to cho´by do ró˙nic konotacyjnych w wyrazach bardzo bliskich znacze-

niowo, synonimach, np. w znanym przykładzie J. Apresjana rosyjskich słów o s’o ł i

i š a k czy polskich c h m u r a i o b ł o k. Dalej, gdyby poprzesta´ na opisie konotacji

wyła˛cznie z perspektywy wła´ciwo´ci referentów, wówczas zupełnie niemo˙liwa byłaby

odpowied´ na pytanie, dlaczego wyraz m a ł p a konotuje ‘zło´liwo´´’, natomiast tej

cechy nie maja˛ hiponimy wyrazu, np. g o r y l, p a w i a n, s z y m p a n s, k a p u-

c y n k a itd. Je´li konsekwentnie stosowa´ b˛dziemy rozumienie hiponimi, wedle którego

hiponim powtarza semantyczne cechy hiperonimu, wówczas – przy uwzgl˛dnianiu w za-

pisie słowa cech konotacyjnych – warunek ten nie zostanie spełniony. Nawiasem mówia˛c,

zjawiska tego rodzaju moga˛ by´ wykorzystane jako kryterium pomocnicze przy rozró˙-

nianiu komponentów desygnacyjnych i konotacyjnych słowa. Zestawienie znacze´ dwu

wyrazów pozostaja ˛ cych wzgl ˛ dem siebie w relacji hiperonim–hiponim bardzo ostro kre´li

granic˛ mi˛dzy cechami desygnacyjnymi i konotacyjnymi, gdy˙ te ostatnie w znaczeniu

hiponimu nie sa˛ powtarzane. Opis konotacji semantycznych wyła˛cznie z perspektywy cech

wła´ciwych referentom uniemo˙liwia wreszcie nawet próby wyja´nienia, dlaczego j ˛ zyk

eksponuje cechy konotacyjne w jednej nazwie, mimo i˙ obserwacja rzeczywisto´ci suge-

rowałaby przypisanie tych samych cech konotacyjnych nazwom innym, co byłoby przy-

najmniej równie zasadne z punktu widzenia wła´ciwo´ci obiektów z nazwa ˛ ta ˛ zwia ˛ zanych.

Na konwersatorium z leksykologii analizowali´my niegdy´ semantyczne konotacje nazw

zwierza˛t, a w´ród nich konotacj˛ ‘pracowito´´’ zwia˛zana˛ z wyrazem p s z c z o ł a. I wów-

czas padło pytanie, dlaczego ‘pracowito´´’ ła˛czona jest z p s z c z o ł a˛, a nie np. z nazwa-

mi t r z m i e l czy b a˛ k. Obydwa owady, tj. pszczoła i trzmiel, wyst˛puja˛ w tym samym

´rodowisku, pełnia˛ w nim bardzo podobne funkcje. Co wi˛cej, trzmiel jest obiektywnie

bardziej pracowity, bo aktywny jest praktycznie bez wzgl˛du na pogod˛, por˛ dnia itp.

O jego przydatno´ci w przyrodzie ´wiadczy´ mo˙e te˙ fakt, ˙e jest obj˛ty ochrona˛ gatun-

kowa˛, wła´nie ze wzgl˛du na pełniona˛ tam rol˛. A jednak to p s z c z o ł a konotuje

‘pracowito´´’. Jedyna ˛ sensowna ˛ odpowiedzia ˛ było wyja´nienie typu: pracowito´´ pszczo-

ły słu˙y człowiekowi, bowiem efektem jej pracy jest miód, natomiast praca trzmiela, mimo

i˙ nie mniej spektakularna, nie przynosi człowiekowi ˙adnych dora´nych korzy´ci.

Zdaj ˛ sobie spraw ˛ , ˙e odpowiedzi na te i wiele podobnych pyta´ sprowadzaja ˛ rozwa-

˙ania leksykologiczne „na takie gł˛boko´ci semantyki leksykalnej, gdzie dziedzina ta traci

swoja˛ szlachetna˛ nazw˛ i niepostrze˙enie przechodzi w filozofi˛ j˛zyka” 3 . Ale te˙ peł-

niejsze konstatacje na temat jako´ci konotacji semantycznych nie moga˛ czasami nie

uwzgl˛dnia´ wzajemnych relacji istnieja˛cych mi˛dzy referentem i jego wła´ciwo´ciami

z jednej strony, i człowiekiem jako podmiotem działa´ j˛zykowych z drugiej.

To podwójne uwarunkowanie konotacji semantycznych sprawia, ˙e w obr˛bie grupy

okre´lonej ogólnie jako konotacje warunkowane przez wła´ciwo´ci referentów mo˙na

zaobserwowa´ kilka istotnych, jak sa˛dz˛, ró˙nic. Rozwa˙my nast˛puja˛ce przykłady. Słowo

k a p r a l definiuje Słownik j˛zyka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (dalej: SDor)

jako ‘wojskowy maja˛cy ni˙szy stopie´ podoficerski w armii la˛dowej’. W tym samym

słowniku wyst ˛ puje tak˙e derywat słowotwórczy od k a p r a l, mianowicie k a p r a l-

s t w o, który poza znaczeniem podstawowym: ‘stopie´ kaprala’, notowany jest równie˙

w znaczeniu przeno´nym: ‘brak dobrego wychowania, komenderowanie, pomiatanie

lud´mi; grubia´stwo’. Wprawdzie SDor nie podaje dla znaczenia podstawowego konotacji

semantycznej typu k a p r a l: ‘wojskowy... niegrzecznie, ordynarnie odnosza˛cy si˛ do

podwładnych, pomiataja˛cy nimi’, jednak fakt semantycznej i słowotwórczej motywacji

wyrazu pochodnego przez wyraz podstawowy z jednej strony, z drugiej za´ powszechnie,

jak si˛ wydaje, akceptowana intuicja u˙ytkowników j˛zyka, nakazuje taka˛ cech˛ konota-

cyjna˛ w semantycznym opisie k a p r a l a uwzgl˛dni´. Zatem w znaczeniu tego słowa

winny si˛ znale´´ nie tylko komponenty wskazuja˛ce na miejsce w hierarchii wojskowej,

lecz tak˙e na okre´lony stosunek do podwładnych.

Wyraz b e t o n definiuje SDor nast˛puja˛co: ‘materiał budowlany, powstaja˛cy przez

zmieszanie cementu z piaskiem i ˙wirem lub innym kruszywem oraz woda˛, która działaja˛c

na cement chemicznie wywołuje jego t˛˙enie oraz twardnienie’. Równocze´nie jednak

współczesna polszczyzna notuje b e t o n w nowym znaczeniu: ‘człowiek lub grupa ludzi

o pogla˛dach mało elastycznych, nie podatnych na zmiany, twardych’. Semantyczna po-

chodno´´ tych dwu znacze´ nakazuje wpisa´ w sfer˛ konotacji znaczenia podstawowego

b e t o n tak˙e cechy konotacyjne ‘tworzywo... twarde, mało elastyczne, nie podatne na

odkształcenia’. W przeciwnym wypadku mieliby´my do czynienia z dwoma homonimicz-

nymi u˙yciami wyrazu b e t o n.

Wszystkie przytoczone wy˙ej przykłady ła ˛ czy to, ˙e ludzkie widzenie ´wiata, odzwier-

ciedlaja˛ce si˛ w znaczeniach słów, tworzy dwa układy porza˛dkuja˛ce ´wiat 4 . Pierwszy

układ, układ taksonomiczny, wynikaja˛cy ze struktury desygnacyjnej słowa, grupuje skład-

niki ´wiata pozaj ˛ zykowego w zale˙no´ci od przypisywanych słowom archileksemów

(hiperonimów). W tym sensie desygnacja k a p r a l a nawia˛zuje swa˛ struktura˛ do desyg-

nacji innych nazw oznaczaja˛cych stopnie wojskowe i wojskowych nosza˛cych te stopnie;

desygnacja b e t o n u poprzez archileksem zakre´la pole nazw materiałów stosowanych

w budownictwie (c e m e n t, g i p s, w a p n o, g l i n a itp.), a poprzez cechy desygna-

cyjne dyferencjuja˛ce, dokonuje wewn˛trznego porza˛dkowania tego pola. Natomiast cechy

konotacyjne dokonuja˛ innego typu porza˛dkowania. Punktem wyj´cia staje si˛ tu nie

archileksem, lecz tre´´ niesiona przez cech˛ konotacyjna˛. W efekcie przełamywane sa˛ do´´

sztywne granice taksonomii desygnacyjnych i tworzone nowe kompleksy wyrazowe,

nale˙a ˛ ce cz ˛ sto do bardzo ró˙nych sfer poj ˛ ciowych. Elementem ła ˛ cza ˛ cym te kompleksy

jest nie archileksem, bo ten mo˙e by´ ró˙ny dla ró˙nych jednostek, lecz cecha w danym

słowie konotacyjna. W tym sensie porza˛dek wynikaja˛cy z taksonomii desygnacyjnych

i porza ˛ dkowanie poprzez konotacje wzajemnie si ˛ przecinaja ˛ , krzy˙uja ˛ .

Nie w tym jednak chciałbym upatrywa´ szczególnego wyznacznika omawianego tu

rodzaju cech konotacyjnych. Istotne w tym przypadku jest miejsce, jakie zajmuje u˙ytkow-

nik j˛zyka w ´wiecie ukształtowanym przez znaczenia nazw. Człowiek ujawnia si˛ jako

pełnoprawny, ale te˙ równorz˛dny składnik tego ´wiata, nie stoi ponad nim. Jego rola

przejawia si˛ przede wszystkim w tym, ˙e stwierdza, odnajduje istnieja˛ce podobie´stwa

mi˛dzy składnikami ´wiata, istnieja˛c w jego obr˛bie jako jeden z mo˙liwych składników.

Pełniej scharakteryzujemy t˛ postaw˛ u˙ytkownika j˛zyka wobec j˛zykowego obrazu

´wiata, utrwalonego w semantycznych konotacjach nazw, analizuja˛c inna˛ grup˛ przykła-

dów. Stosunkowo łatwo mo˙na wykaza´, ˙e wyrazowi m a ł p a wła´ciwa jest konotacja

‘zwierz˛... zło´liwe’, g ˛ ´ ma konotacj˛ ‘głupia’, za´ w i a t r – ‘wolny’, a m r o k –

‘smutny, ponury’ (por. np. odpowiednio: m a ł p o w a ´, ‘na´ladowa´ zło´liwie’, w o l n y

j a k w i a t r, g ł u p i a j a k g ˛ ´, m r o c z n a m y ´ l). Na pierwszy rzut oka konotacje

te nie ró˙nia˛ si˛ w sposób istotny od konotacji omawianych wy˙ej: w obydwu wypadkach

konotacje odzwierciedlaja ˛ ce si ˛ w ludzkich uj ˛ ciach ´wiata przypisuja ˛ referentom j ˛ zyko-

wa˛ charakterystyk˛ typu: „x jest z-owy”. Zwró´my jednak uwag˛ na fakt, ˙e wszystkie

przytoczone tu konotacje semantyczne definiowane sa˛ przez metafory. Je´li bycie zło´li-

wym zakłada czyje´ ´wiadome działanie w celu wyrza ˛ dzenia komu´ innemu przykro´ci,

to na pewno cechy zło´liwo´ci małpie przypisywa´ nie mo˙na, gdy˙ w jej post˛powaniu

nie ma ani działania ´wiadomego, ani celowego. Je´li wolno´´ przypisywana wiatrowi ma

by´ rozumiana jako mo˙liwo´´ post˛powania zgodnie z własna˛ wola˛, niepodporza˛dkowa-

nia si˛ komu´ lub czemu´, to równie˙ tutaj powstaje wyra´ny dysonans semantyczny, gdy˙

tak rozumiana wolno´´ wła´ciwa jest tylko istocie ˙ywej, zwłaszcza człowiekowi. Podo-

bnie mo˙na interpretowa´ konotacje ‘głupia’ dla g ˛ s i czy ‘smutek’ w wyrazie m r o k.

W jaki sposób motywowane sa˛ zatem tego typu konotacje? U ich podstaw, jak wsz˛dzie,

le˙y pewien zespół przekona´ wynikaja˛cych z obserwacji ´wiata. Przekonania te werbali-

zowane sa˛ jednak po´rednio, nie wprost. Zachowanie małpy mo˙e pod jakimi´ wzgl˛dami,

cz˛sto bardzo powierzchownymi, przypomina´ działanie zło´liwe, ale przecie˙ samo

w sobie zło´liwe nie jest, wiatr mo˙e stwarza´ pozory wolno´ci, ale wolno´´ jako taka nie

jest jego atrybutem, mrok równie˙ nie jest smutny ani ponury itp; te cechy wła´ciwe sa˛

wyła˛cznie człowiekowi. We wszystkich tych wypadkach dokonuje si˛ projekcja warto´ci

obowia ˛ zuja ˛ cych w ´wiecie ludzkim na ´wiat obiektów pozaludzkich. Człowiek stara si ˛

uporza˛dkowa´ (i by´ mo˙e podporza˛dkowa´) ten ´wiat na swój obraz i swoje podobie´-

stwo.

Wyra´ny antropocentryzm w kształtowaniu tej grupy konotacji wyra´nie ja ˛ ró˙ni od

konotacji grupy poprzedniej. Tutaj człowiek jako przedmiot działa´ j˛zykowych staje

w centrum ´wiata, wyra´nie porza˛dkuje go, organizuje wedle kryteriów obowia˛zuja˛cych

w´ród ludzi. Obserwacja rzeczywisto´ci mo˙e stwarza´ tylko podstawy do wysnuwania

analogii mi˛dzy dwoma ró˙nymi ´wiatami. Hierarchicznie wy˙szy ´wiat człowieka narzu-

ca swój sposób organizacji grupom leksykalnym, z człowiekiem bezpo´rednio nie zwia˛-

zanym.

Analogiczny podział przeprowadzi´ mo˙na w obr˛bie konotacji czasownikowych.

Wydaje si ˛ , ˙e mo˙liwe jest dopatrywanie si ˛ zale˙no´ci mi ˛ dzy typem konotacji a seman-

tyczna˛ struktura˛ czasownika, konkretnie – semantyczna˛ warto´cia˛ pozycji subiektowej

przyła˛czonej do verbum. Przeanalizujemy dwa najbardziej wyraziste przypadki, tj. kono-

tacje dwu czasowników, z których jeden wymaga agensa osobowego, drugi za´ – agensa

nieosobowego.

Znaczenie podstawowe czasownika p i ł o w a ´ SDor definiuje: ‘rzna˛´, przecina´ co

piła˛ lub piłka˛, ogładza´ pilnikiem’. Derywowane znaczenie ‘zanudza´ kogo (opowiada-

niem, rozmowa˛ na jeden temat); uporczywie co powtarza´, o co wypytywa´, domaga´ si˛

czego’ oraz ‘´le gra´ na jakim´ instrumencie; gra´ cia˛gle ten sam utwór’, poza cechami

semantycznie swoistymi wyra´nie uwydatniaja˛ te˙ wła´ciwo´ci wspólne dla obydwu

czynno´ci: ich monotoni˛, jednostajno´´ i nud˛. Przyjmuja˛c zatem, i˙ mi˛dzy znaczeniem

podstawowym czasownika p i ł o w a ´ i jego znaczeniami pochodnymi istnieje relacja

derywacji semantycznej, musimy tak˙e zało˙y´ istnienie w˛zła semantycznego ła˛cza˛cego

te znaczenia. W˛złem tym byłyby wła´nie cechy ‘przecina´... jednostajnie, monotonnie,

nudnie’, stanowia ˛ ce w znaczeniu podstawowym warstw ˛ konotacji semantycznych. Roz-

wa˙y´ nale˙y zatem sposób motywacji tych cech konotacyjnych przez wła´ciwo´ci refe-

renta z jednej strony i człowieka – podmiot działa´ j˛zykowych z drugiej. Czasownik

p i ł o w a ´ wymaga agensa osobowego. Wykonywana przez agensa czynno´´, jej jedno-

stajno´´, wyzwalaja˛ca nud˛ monotonia wykonywanych ruchów i towarzysza˛ce piłowaniu

efekty d´wi˛kowe sprawiaja˛, ˙e ła˛cznie te postrzegane przez u˙ytkownika j˛zyka wła´ci-

wo´ci rzutuja ˛ na semantyk ˛ słowa p i ł o w a ´. One sprawiaja ˛ , ˙e w warstwie konotacyjnej

tego czasownika wyst˛puja˛ cechy wskazuja˛ce na jednostajno´´, monotoni˛ itp. W tym

sensie wła´ciwo´ci referenta projektuja˛ semantyk˛ nazwy. Z drugiej strony nie bez zna-

czenia jest fakt, ˙e wykonawca czynno´ci – osobowy agens oraz u˙ytkownik j˛zyka

przynajmniej w pewnych sytuacjach moga˛ by´ uto˙samieni. To sprawia, ˙e człowiek jako

subiekt czynno´ci staje si˛ zarazem obserwatorem jej przebiegu oraz interpretatorem

swych dozna´ b˛da˛cych nast˛pstwem tej czynno´ci.

Odmienna sytuacja zachodzi wówczas, gdy wykonawca czynno´ci, wyra˙onej czasow-

nikiem, nie nale˙y do kategorii agensów osobowych. Rozwa˙my kilka przykładów.

Czasownik k r a k a ´ SDor definiuje: ‘o krukach, wronach i niektórych innych ptakach:

wydawa´ charakterystyczny skrzek’. Znaczenie pochodne: ‘wyra˙a´ ponure przewidywa-

nia, mówi´, ˙e co´ si ˛ ´le sko´czy’ mo˙e by´ argumentem, by w znaczeniu podstawowym

w warstwie konotacyjnej uwzgl˛dni´ cechy typu ‘wydawa´ skrzek... ponury, zapowiada-

ja˛cy nieszcz˛´cie’ itp. Analogicznie dla czasownika ´ w i e r k a ´ (SDor: ‘´wiergota´,

´wiegota´’) nale˙y przyja ˛ ´ konotacj ˛ ‘rado´nie, wesoło’, b ˛ da ˛ ca ˛ ogniwem ła ˛ cza ˛ cym to

znaczenie ze znaczeniem pochodnym ‘mówi´ wesoło, pieszczotliwie; szczebiota´’, noto-

wanym w Słowniku j˛zyka polskiego pod red. M. Szymczaka.

W obydwu przytoczonych przykładach tre´ci konotowane definiowane sa ˛ przez meta-

fory. Krakanie kruka czy ´wierkanie wróbla z punktu widzenia tych˙e ptaków – wyko-

nawców czynno´ci – nie mo˙e by´ rozpatrywane w kategoriach ‘smutny’, ‘radosny’ lub

‘przynosza˛cy złe wie´ci’. Tutaj podobnie jak w przykładach typu m a ł p a, w i a t r czy

m r o k, dokonuje si˛ projekcja przekona´, warto´ciowa´ obowia˛zuja˛cych w ´wiecie czło-

wieka na ´wiat obiektów pozaludzkich. Rodzaj ludzkich dozna´, towarzysza˛cych krakaniu

i ´wierkaniu ptaków, pozwala przypisa´ nazwom odpowiadaja˛cym tym czynno´ciom takie

charakterystyki, które organizuja˛ przede wszystkim ´wiat ludzi, w tym wypadku nadrz˛d-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: