praca z osobą agfresywną i autoagresywną.pdf

(58 KB) Pobierz
auoza
Autoagresja u osób z autyzmem. Refleksje teoretyczno-praktyczne.
Ból jest nieprzyjemny. Unika si ħ go, o ile to mo Ň liwe. Wywołuje reakcje
ucieczki. Dlatego trudno uwierzy ę , Ň e człowiek uszkadza własne ciało...
Annegret Eckhardt
Autoagresja w Ļ ród osób autystycznych jest zjawiskiem dosy ę powszechnym,
cho ę niezbyt cz ħ sto mówi si ħ o jego istnieniu. Cz ħ sto idealizuje si ħ obraz
wymienionych osób, dzi ħ ki czemu mit „Rainmana” wci ĢŇ pokutuje. Autoagresja
jest cz ħ sto niezwykle skutecznym „narz ħ dziem”, za pomoc Ģ którego nasz ucze ı ,
czy dziecko ( wobec problemów z konwencjonalnym komunikowaniem si ħ z
otoczeniem) sygnalizuje swoje ch ħ ci, czy niech ħ ci. Utrzymuje si ħ ona cz ħ sto
dlatego, gdy Ň przynosi efekt. Jest to pierwszy krok do utrwalenia autoagresywnego
zachowania i sprawienia, Ň e pojawi si ħ ono przy kolejnej okazji. Zachowania tego
typu mog Ģ trwa ę przez dłu Ň sz Ģ cz ħĻę Ň ycia danej osoby, a wyeliminowanie ich
mo Ň e okaza ę si ħ wr ħ cz niemo Ň liwe.
Co mo Ň e by ę przyczyn Ģ tego stanu rzeczy? Pracuj Ģ c z osobami
przejawiaj Ģ cymi opisywane zachowania doszedłem do wniosku, i Ň jednym z
najwa Ň niejszych czynników podtrzymuj Ģ cych „przy Ň yciu” autoagresj ħ jest
wycofywanie si ħ nauczyciela czy rodzica z postawionego zadania (nawet bardzo
prostego) w momencie, gdy ona si ħ pojawi. Dla mnie jest to dopiero pocz Ģ tek
pracy. Jest to oczywi Ļ cie bardzo trudne, a czasem niebezpieczne dla obu „stron”,
gdy Ň dochodzi do konfrontacji cz ħ sto rozbie Ň nych d ĢŇ e ı ucznia i nauczyciela. W
konfrontacji tej nale Ň y by ę konsekwentnym, ale i przewidywalnym, gdy Ň s Ģ to
podstawowe wymogi w pracy z osobami zaburzonymi.
Autoagresja cz ħ sto nie wyst ħ puje w czystej postaci. Towarzyszy jej zwykle
inna pot ħŇ na bro ı , która wyzwala w nas strach- agresja. Naturaln Ģ tendencj Ģ
człowieka jest ucieczka, gdy Ň zachowania te naruszaj Ģ ustalone normy ludzkiego
zachowania. Ucieczka z kolei powoduje utrwalenie agresywnych, czy
autoagresywnych tendencji.
W pracy z osobami z autyzmem i pokrewnymi zaburzeniami nie ma prostych
recept. Dynamika najtrudniejszych zachowa ı cz ħ sto nas zaskakuje, a czasem
przerasta mo Ň liwo Ļ ci zrozumienia ich. Bywa i tak, Ň e nie jeste Ļ my w stanie na
obecn Ģ chwil ħ odnale Ņę racjonalnej przyczyny szokuj Ģ cych nieraz aktów przemocy
zadawanej sobie. Nawet nowoczesna aparatura, czy odkrycia farmakologii na nic
si ħ zdaj Ģ wobec opisywanych zjawisk. Uwa Ň am, Ň e musimy by ę elastyczni,
kreatywni i ci Ģ gle uczy ę si ħ (innych, ni Ň naturalne) form reagowania w
krytycznych momentach. Praktyka pokazuje, Ň e nigdy nie jest na to za pó Ņ no.
My Ļ l Ģ c powa Ň nie o przyszło Ļ ci tych osób nie mo Ň emy pomimo wszystko
pozwoli ę , by te formy kontaktu z otoczeniem były skuteczne. W innym przypadku
nie znajd Ģ one miejsca w przyjaznych dla siebie Ļ rodowiskach, które nie s Ģ
zainteresowane przyjmowaniem w swoje progi osób uci ĢŇ liwych, a do takich na
pierwszym miejscu zaliczaj Ģ si ħ ci, którzy przejawiaj Ģ autoagresj ħ czy agresj ħ .
Priorytetem powinno by ę zatem wyeliminowanie tych zachowa ı do mo Ň liwie
najni Ň szego poziomu i uczenie naszych podopiecznych umiej ħ tno Ļ ci
funkcjonalnych- ułatwi to z pewno Ļ ci Ģ w przyszło Ļ ci ich Ň ycie oraz osób za nie
odpowiedzialnych.
Literatura przedmiotu dotycz Ģ ca autoagresji powinna by ę studiowana z du ŇĢ
dawk Ģ ostro Ň no Ļ ci, gdy Ň czym Ļ innym s Ģ akty autoagresji i sposoby
przeciwdziałania im u osób autystycznych upo Ļ ledzonych umysłowo i u osób w
normie intelektualnej. W tym drugim przypadku za skuteczn Ģ drog ħ pomocy uznaje
si ħ psychoterapi ħ , która nie ma zastosowania w przypadku interesuj Ģ cej nas grupy
osób.
Czasami zachowania te s Ģ intencjonalne – a wi ħ c Ļ wiadomie podejmowane
w celu wyładowania swej frustracji, d ĢŇ eniem do zwrócenia uwagi, niewerbalnym
przekazem jakiej Ļ informacji itd. Czasami za Ļ wszystko wskazuje, Ň e s Ģ one
niezale Ň ne od osoby, która si ħ ich dopuszcza. W drugim przypadku uwa Ň a si ħ , Ň e
autoagresja ma charakter mimowolny i okre Ļ lone ruchy samo okaleczaj Ģ ce
powstaj Ģ wskutek zaburze ı funkcjonowania mózgu (neurochemiczno-
neurologicznych). Na potwierdzenie powołuje si ħ tu na osoby z diagnoz Ģ zespołu
Touretta, które s Ģ w normie intelektualnej, a mimo to podejmuj Ģ powa Ň ne działania
samo okaleczaj Ģ ce. Osoby te osobi Ļ cie potwierdzaj Ģ , Ň e nie zachowuj Ģ si ħ tak, by
pozyska ę uwag ħ lub porozumiewa ę si ħ niewerbalnie – mówi Ģ one, Ň e s Ģ to ruchy
mimowolne i cz ħ sto prosz Ģ o pomoc w ich opanowaniu.
Intencjonalno Ļę tych działa ı czy mimowolno Ļę ?
Rozró Ň nienie to jest niezwykle istotne gdy Ň zrozumienie, co jest istot Ģ tego typu
zachowa ı u danej osoby pozwoli dobra ę wła Ļ ciwy sposób post ħ powania
(np. farmakoterapia, czy nauka alternatywnych form komunikacji) Bezsprzecznym
faktem jest to, Ň e zachowania takie jak to, które zostanie za chwil ħ opisane nale Ň y
jak najszybciej przerwa ę . „Na głowie i na twarzy miał wiele blizn po ranach, które
sam sobie zadał. Jego uszy były przekrwawione i spuchni ħ te do wielko Ļ ci piłek
tenisowych, miał złamany nos, cz ħ sto doprowadzał do uszkodzenia stanów
kolanowych, uderzaj Ģ c o nie głow Ģ , wreszcie uderzaj Ģ c łokciami o swoje boki i
doln Ģ cz ħĻę pleców doprowadził do odbicia nerek. Gdyby te zachowania nie
zostały powstrzymane, musiałby umrze ę .”
Najbardziej skuteczna i rozs Ģ dna pomoc opiera si ħ na dokładanej analizie
czynników wywołuj Ģ cych i podtrzymuj Ģ cych tego rodzaju zachowania.
Poni Ň ej przedstawiam przykłady interwencji odno Ļ nie radzenia sobie z
zachowaniami autoagresywnymi, zaczerpni ħ te z fachowej literatury.
28-letni upo Ļ ledzony umysłowo m ħŇ czyzna b ħ d Ģ cy w domu pomocy społecznej
przejawiał długotrwałe ataki zachowa ı samo uszkadzaj Ģ cych. Personel DPS-u
dostarczał w tych momentach zło Ň onych, nieregularnych i zmiennych wzorców
wzmocnie ı społecznych czyli reagował za ka Ň dym razem w inny, cz ħ sto
niekonsekwentny sposób. Odkryto, Ň e personel po Ļ wi ħ cał wi ħ cej uwagi temu
człowiekowi w momencie, gdy dokonywał aktu długotrwałej autoagresji ni Ň w
momencie zachowa ı poprawnych lub krótkotrwałych ataków. Zachowania tego
typu uruchamiaj Ģ proces, który wzmacnia ich utrzymanie si ħ i nat ħŇ enie w
dłu Ň szym okresie czasu. Czyli zachowanie autoagresywne „ Ļ ci Ģ ga” uwag ħ ludzi z
otoczenia społecznego a uwaga ta podtrzymuje i coraz bardziej utwierdza t Ģ osob ħ
o skuteczno Ļ ci tego typu działa ı .
Problem wydaje si ħ by ę bardziej skomplikowany, gdy autoagresja stanowi
wzmocnienie, czyli co Ļ w rodzaju przyjemno Ļ ci. Tak było w przypadku 25-letniego
głucho-niewidomego i upo Ļ ledzonego m ħŇ czyzny, który Ļ rednio dwa razy na minut ħ
dusił sam siebie – cz ħ sto do utraty przytomno Ļ ci wszelkie próby przeciwdziałania
powodowały agresj ħ , zastosowano tu proste oddziaływanie polegaj Ģ ce na
pry Ļ ni ħ ciu za ka Ň dym razem gdy nast ħ pował atak rozpylaczem z wod Ģ na twarz i
powiedzeniem „nie” Je Ļ li po 4-krotnym u Ň yciu spraya zachowanie si ħ powtarzało,
odci Ģ gano r ħ k ħ m ħŇ czyzny od szyi.
Zastosowanie procedury spowodowało 17-krotne zmniejszenie liczby zachowa ı
autoagresywnych. Nie zapomniano równie Ň o nagrodach, które przyznawano za co
najmniej 20-sekundowe powstrzymywanie si ħ od tych zachowa ı . Po 8 miesi Ģ cach
samoduszenie znikn ħ ło całkowicie.
Kolejn Ģ praktycznie sprawdzon Ģ propozycj Ģ na radzenie sobie z
zachowaniami autoagresywnymi jest tzw. funkcjonalna komunikacja . Pomaga ona
równie Ň w przypadku agresji i innych problemów z zachowaniem. Autorzy tej
techniki zakładaj Ģ , Ň e dzieci autystyczne chc Ģ c co Ļ osi Ģ gn Ģę powinny raczej
korzysta ę z mowy, ni Ň u Ň ywaj Ģ c do tego celu np. autoagresywnego zachowania.
Np. je Ļ li ucze ı w sklepie bije si ħ po głowie poniewa Ň nie potrafi odliczy ę ŇĢ danej
sumy to wiadomo, Ň e po pierwsze nie zrobi tych zakupów, po drugie wiadomo te Ň ,
Ň e kasjer nie b ħ dzie nagradza ę zachowa ı tego ucznia, gdy b ħ dzie on spokojny
(byłoby to nienaturalne).
Co zatem powinien zrobi ę ucze ı , by uzyska ę cel nie uciekaj Ģ c si ħ przy tym do
autoagresji czy innych zachowa ı niepo ŇĢ danych? Badacze, którzy przeprowadzili
badania na 3 chłopcach z autyzmem w wieku 9-12 lat uczyli ich, by w przypadku
trudnych zada ı prosili o pomoc i uwag ħ mówi Ģ c: „nie rozumiem”, „pomó Ň mi” lub
„czy dobrze to robi ħ ”?
Stosowanie tych zwrotów przez uczniów spowodowało znaczne zmniejszenie
zachowa ı (nie tylko) autoagresywnych. Dokonywano równie Ň oceny pozwalaj Ģ cej
stwierdzi ę , czy nabyte nowe po ŇĢ dane zachowania s Ģ trwałe i czy zostały
zgenerealizowane (tzn. czy przejawiały si ħ w innych okoliczno Ļ ciach i przy innych
ni Ň terapeuci ludziach). Okazało si ħ , Ň e na przestrzeni 2 lat popraw ħ mo Ň na
okre Ļ li ę jako generalnie trwał Ģ .
Inn Ģ propozycj Ģ mog Ģ c Ģ słu Ň y ę w zapobieganiu autoagresji czy agresji jest uczenie
zachowa ı kluczowych . Na podej Ļ cie to składaj Ģ si ħ m.in. nast ħ puj Ģ ce techniki:
- dawanie jasnych polece ı : np. „usi Ģ d Ņ na krze Ļ le” zamiast mówi ę np. „czy
mógłby Ļ usi ĢĻę na tym małym krze Ļ le, które stoi przed tob Ģ ?”;
- organizowanie otoczenia w taki sposób, aby zach ħ cało do spontanicznego
mowy uczenia si ħ np. rozmieszczanie wokół dziecka ulubionych zabawek czy
jedzenia tak, aby prowokowa ę rozmow ħ o tych rzeczach;
- przeplatanie zada ı trudnych zadaniami, które ju Ň opanowało – zapewnia to
cz ħ stsze sukcesy, mniejsz Ģ frustracj ħ i wi ħ ksz Ģ motywacj ħ do pracy;
- stopniowe utrudnianie polece ı np. gdy dziecko rozumie ju Ň co znaczy
polecenie „przynie Ļ piłk ħ ” to próbujemy trudniejszego zwrotu np. przynie Ļ piłk ħ ze
swojego pokoju. Zapobiega to fiksacji na jednym poleceniu i prowadzi do
generalizacji;
- umo Ň liwianie dziecku sprawowania cz ħĻ ciowej kontroli nad otoczeniem.
Dziecko ma tu mo Ň liwo Ļę wyboru zabawek i kolejno Ļ ci zaj ħę w sesji;
- nagradzanie odpowiedzi poprawnych oraz prób (nawet nieudanych)
wykonania zadania;
- korzystanie z naturalnych wzmocnie ı np. gdy dziecko poprawnie wymówi
słowo „samolot” to lepiej gdy w nagrod ħ pobawi si ħ samolotem ni Ň gdy otrzyma
cukierka.
Najbardziej dramatyczne zachowania autoagresywne, w obliczu których
jeste Ļ my bezsilni, generuj Ģ specyficzne rozwi Ģ zania. Niektóre z nich s Ģ
kontrowersyjne. Przykładem niech b ħ dzie SIBIS (SELF INJURIOUS BEHAVIOR
INHIBITING SYSTEM- System hamuj Ģ cy zachowania samo uszkadzaj Ģ ce), czyli
urz Ģ dzenie w formie obr Ģ czki umieszczanej na nodze lub r ħ ce, które w momencie
wyst Ģ pienia autoagresywnego zachowania emituje pr Ģ d elektryczny o bardzo
niskim napi ħ ciu. Ta forma terapii spotkała si ħ z fal Ģ krytyki, jednak zdesperowani
rodzice s Ģ w stanie odrzuci ę protesty przeciwników, wobec braku alternatywy,
która uratowałaby ich dziecko.
Praca z osob Ģ autoagresywn Ģ to bardzo du Ň e wyzwanie. Skuteczno Ļę
oznacza zminimalizowanie autoagresywnych aktów. Musi to by ę jednak okupione
ci ħŇ k Ģ i cz ħ sto nieefektown Ģ prac Ģ . Wokół jest mnóstwo osób, które efektywno Ļ ci
przeciwstawiaj Ģ efektowno Ļę . Oni b ħ d Ģ najgło Ļ niej protestowa ę i krytykowa ę
podejmowane działania. Nie oni s Ģ jednak wa Ň ni, lecz osoba, której je Ļ li si ħ nie
pomo Ň e- sama nie b ħ dzie w stanie tego uczyni ę .
Zainteresowanych aspektami teoretycznymi tego tematu odsyłam do bardzo
ciekawie i syntetycznie opracowanego artykułu Diany Senator (w : Dziecko
Autystyczne, tom VII, nr 1, rok 1999).
Opracowanie to sporz Ģ dziłem korzystaj Ģ c przede wszystkim z własnych
do Ļ wiadcze ı ( oparcie si ħ na analizie indywidualnych przypadków nie powinno
uprawnia ę do generalizowania tych tre Ļ ci na wszystkie osoby autystyczne ).
Korzystałem równie Ň z archiwalnych wyda ı Autism Research oraz ksi ĢŇ ek
Annegret Eckhardt „Autoagresja” oraz Ivara Lovaasa „Nauczanie dzieci
niepełnosprawnych umysłowo”

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin