Zobowiązania – podręcznik; Witold Czachórski
Rozdział II Istota zobowiązania
5. Pojęcie zobowiązania w ogólności
I. Określenie zobowiązania
Zobowiązanie – stosunek prawnym, w którym jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnik) świadczenia, a ta ostatnia powinna to świadczenie spełnić.
3 elementy zobowiązania jako stosunku prawnego:
1) podmioty (osoby), między którymi ten stosunek istnieje ; wierzyciel i dłużnik
2) przedmiot – świadczenie; tj. określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia może domagać się wierzyciel
3) treść stosunku prawnego – uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika
W zasadzie 2 podmioty stosunku zobowiązaniowego; dłużnik i wierzyciel
®wyjątkowo można włączyć do stosunku zobowiązaniowego 3 osobę (np. poręczyciela)
®po obu stronach może istnieć wielość podmiotów uprawnionych lub zobowiązanych.
Możliwość posługiwania się w stosunku zobowiązaniowym innymi osobami; np. pełnomocnik, działanie przedstawiciela ustawowego
Z powodu więzi prawnej wynikającej z stosunku zobowiązaniowego, musi on istnieć między wierzycielem i dłużnikiem jako oznaczonymi osobami. W zasadzie musi to mieć miejsce w chwili powstania zobowiązania.
®istnienie przypadków w których indywidualizacja osób następuje później, jednak nie później niż w chwili spełnienia świadczenia. Są to m.in.:
-przyrzeczenie publiczne
-niektóre ubezpieczenia
-zobowiązania wynikające z wystawienia dokumentu na okaziciela
Zobowiązania realne – takie w których osoby wierzyciela lub dłużnika, są wyznaczane przez inny stosunek prawny, w szczególności przez stosunek prawa rzeczowego
Świadczenie – zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela
Świadczenie nie musi mieć charakteru majątkowego
Przedmiot zobowiązania – świadczenie
Przedmiot świadczenia - przedmiot do ,którego dane świadczenie w pewnych przypadkach może się odnosić (np. jakieś dobro materialne czy też niematerialne)
Treść zobowiązania – zawsze uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika. Ich rodzaj zależy od konkretnego stosunku zobowiązaniowego.
6. Uprawnienia wierzyciela – obowiązki dłużnika
Charakter względny więzi prawnych wynikających z stosunków zobowiązaniowych, ich skuteczność jedynie inter partes.
Wypadki zwiększonej ochrony wierzytelności:
1) z art. 59 kc:
Art. 59. W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia
2) z przepisów o czynach niedozwolonych:
Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia
3) tzw. roszczenie pauliańskie:
Art. 527. § 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
§ 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Art. 528. Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli
4) niektóre prawa względne uzyskują zwiększoną ochronę wobec osób trzecich poprzez wpisanie tych praw do ksiąg wieczystych
5) właściwości niektórych praw wykazujących skuteczność np. wobec dalszego nabywcy rzeczy
Z punktu widzenia wierzyciela można je traktować jako jego prawo podmiotowe. Wynikają z niego uprawnienia do żądania spełnienia roszczenia względem dłużnika. Istnienie jednak także (rzadkich) uprawnień nie będących roszczeniami.
Podział uprawnień wierzyciela na 2 kategorie:
1) zasadnicze (główne) – służą do zaspokojenia podstawowego interesy wierzyciela , sprowadzają się do:
a) uprawnienia do uzyskania świadczenia, lub
b) uzyskania odszkodowania zamiast ,albo obok świadczenia przewidzianego w stosunku obligacyjnym
2) pomocnicze (uboczne) – charakter uzupełniający wobec uprawnień zasadniczych, wpływają pośrednio na uzyskanie przez wierzyciela świadczenia od dłużnika. Nie mogą powstać bez istnienia uprawnień zasadniczych
Dochodzenie przed odpowiednią władzą państwową, w wyjątkowych przypadkach dozwolona samopomoc.
Gdy nie można wyegzekwować świadczenia określonego w naturze, wierzyciel może zrealizować swoje uprawnienia przez tzw. wykonanie zastępcze. Np.:
Art. 479. Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.
Art. 480. § 1. W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.
§ 2. Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.
§ 3. W wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił
W wypadku gdy dłużnik uchyla się od złożenia oznaczonego oświadczenia woli, prawomocne orzeczenie sądu je zastępuje.
Dłużnik bez zgody wierzyciela nie może się zwolnić od wykonania zobowiązania poprzez zapłatę odszkodowania.
Odpowiedzialność dłużnika za dług jest odpowiedzialnością majątkową
7. Odpowiedzialność dłużnika
I. Dług a odpowiedzialność
Dług (niem. Schuld, franc. Obligation) – wyraz powinności wynikającej z zobowiązania ,a odpowiedzialność (niem. Haftung franc. Responsabilite) – odnosi się do kwestii pokrycia długu, w wypadku przymusowej realizacji świadczenia.
Może istnieć dług bez odpowiedzialności (np. zobowiązania naturalne w których nie można sądowo egzekwować zobowiązania). W Niemczech istnieje odpowiedzialność bez długu ( dług gruntowy)
2 rodzaje:
1) odpowiedzialność osobista – jest odpowiedzialnością majątkową, gwarancją cały majątek dłużnika (w zasadzie odpowiedzialność nieograniczona).
2) odpowiedzialność rzeczowa – w przypadku zastawu i hipoteki. Gwarancją spełnienia zobowiązania jest określona rzecz.
Przeciwko dłużnikowi umniejszającemu majątek na szkodę swoich wierzycieli można korzystać z roszczeń pauliańskich, zaskarżając owe rozporządzenia.. Brak jednak środka obrony przeciwko pogarszaniu sytuacji majątkowej dłużnika w drodze zaciągania przez niego nowych zobowiązań
8. Zobowiązania niezupełne
Zobowiązania niezupełne (naturalne) – więzi zobowiązaniowe, w których wierzyciel nie ma możliwości przymusowego dochodzenia świadczenia. 2 cechy składowe:
1) ich niezaskarżalność
2) nie można się domagać zwrotu przedmiotu świadczenia po wykonaniu, należy do wierzyciela.
W kc wymieniono:
1) przedawnione zobowiązania, które jednak mimo tego nie wygasły (na podstawie przepisów szczególnych)
2) zobowiązania z gry i zakładu
3) zobowiązania, które spełniono nienależnie, ale zgodnie z zasadami współżycia społecznego („należały się”)
Możliwość potrącenia zobowiązania niezupełnego z innego zupełnego jedynie gdy:
Art. 502. Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło
9. Zobowiązanie jako jedna całość
10. Ogólne uwagi o świadczeniu
O tym czy miało miejsce świadczenie w ramach danego stosunku rozstrzygające znaczenie powinien mieć punkt widzenia wierzyciela z tego stosunku
Świadczenie może polegać na:
a) działaniu
b) zaniechaniu
Konieczne oznaczenie świadczenia lub co najmniej sposobu, który pozwoli je oznaczyć w przyszłości, najpóźniej w chwili wykonania zobowiązania.
Świadczenie musi być możliwe do spełnienia, inaczej nie zobowiązuje. 2 rodzaje niemożliwości:
1) niemożliwość pierwotna – gdy świadczenie od samego początku nie jest możliwe do spełnienia, zobowiązanie w ogóle nie powstaje
2) niemożliwość następcza – gdy świadczenie staje się niemożliwe do spełnienia już po powstaniu zobowiązania. Zobowiązanie albo wygasa i dłużnik uwolniony od obowiązku jego spełnienia, albo utrzymane i dłużnik obowiązany do dania odszkodowania w miejsce świadczenia
11. Niektóre rodzaje świadczeń
Kryterium czasu.
Świadczenie jednorazowe – gdy jego spełnienie wymaga jednorazowego zachowania się dłużnika (choćby i składało się na nie kilka czynności faktycznych). Gdy jest podzielne ,to może być spłacane w ratach, co nie zmienia faktu, że jako całość jest świadczeniem jednorazowym
Świadczenie ciągłe – gdy jego spełnienie wymaga jakiegoś zachowania się dłużnika przez pewien przeciąg czasu, i ponadto ze względu na rodzaj czynności nie może być ono wykonane jednorazowo. Nie pokrywa się całkowicie z terminem zobowiązania o charakterze ciągłym
Zobowiązanie o charakterze ciągłym – wytwarza stosunek prawny który może (ale nie musi) być oznaczony terminem. Jego charakter jest trwały i mogą z niego wypływać obowiązki ciągłe lub okresowe. Wygasa w wyniku wypowiedzenia dokonanego przez jedną z stron
Świadczenie okresowe - w ramach jednego i tego samego stosunku obligacyjnego dłużnik ma spełnić wiele świadczeń jednorazowych, które mogą nie składać się na całość z góry określoną. Istotą powtarzanie kolejnych świadczeń w regularnych odstępach czasu
®każde z kolejnych świadczeń okresowych uznawane za osobne , samodzielne świadczenie.
Charakter podzielny – gdy świadczenie może być spełnione częściowo bez zmiany jego przedmiotu lub wartości.
®charakter ten może wynikać zarówno z celu stosunku prawnego, jak i umowy stron.
Art. 379 § 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości
III. Świadczenia oznaczone indywidualnie i rodzajowo
Świadczenie oznaczone indywidualnie – (co do tożsamości) gdy dany przedmiot oznaczony według przymiotów jemu tylko właściwych i z tego powodu nie da się go zastąpić innym
Świadczenie oznaczone rodzajowo – (co do gatunku) gdy dany przedmiot określony według przymiotów rodzajowych, przez wskazanie cech, które są na ogół właściwością większej grupy, z jakiej wydziela się najczęściej za pomocą liczby, wymiaru, wagi itp.
Ograniczone świadczenia rodzajowe – gdy w określeniu gatunkowym przedmiotu, występuje skonkretyzowanie masy rzeczy z której ma pochodzić dany przedmiot (np. 2 konie z gospodarstwa X)
Większa swoboda dłużnika w zobowiązaniu, w którym przedmiotem są rzeczy oznaczone rodzajowo.
Przy konkretyzacji świadczenia określonego rodzajowo:
Art. 357. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości
Chwila wyboru danego przedmiotu (tj. konkretyzacja):
1) chwila wyodrębnienia konkretnych rzeczy przez jednostronną czynność dłużnika
2) chwila wyodrębnienia konkretnych rzeczy przez porozumienie się stron co do takiego wyodrębnienia
3) chwila rzeczywistego wykonania świadczenia
Konkretyzacja świadczenia prowadzi do zmiany jego charakteru z oznaczonego co do rodzaju na indywidualnie oznaczony
Nie wystarcza samo przygotowanie przez dłużnika konkretnych rzeczy odpowiadających cechom gatunku i zawiadomienie o tym dłużnika, z wyjątkiem:
1) zwłoki wierzyciela, gdy dłużnik zaofiarował świadczenie
2) przesłania rzeczy środkiem transportu przez dłużnika
Dłużnik takim wyborem jest związany i nie może zmieniać przedmiotu bez zgody wierzyciela (ten jednak może się sprzeciwić jedynie gdy zmiana taka narusza jego usprawiedliwiony interes)
Zniszczenie przedmiotu oznaczonego co do rodzaju obciąża wyłącznie dłużnika
Zniszczenie przedmiotu oznaczonego co do tożsamości powoduje niemożność świadczenia, co obciąża wierzyciela (chyba, że to dłużnik odpowiada za zniszczenie przedmiotu)
Przy rzeczach oznaczonych indywidualnie dłużnik jest obowiązany do zachowania ich z należytą starannością do chwili wydania, przy oznaczonych rodzajowo ten obowiązek pojawia się dopiero po konkretyzacji
Przy rzeczach oznaczonych rodzajowo nie ma też wykonania zastępczego
12. Świadczenie pieniężne
Podstawowe w zobowiązaniach pieniężnych i jakby zastępcze w zobowiązaniach niepieniężnych
Pieniądz – wszelkie środki płatnicze ,których używa się w obrocie
®sensu stricto – wyłącznie te środki płatnicze, którym państwo nadaje moc umarzania zobowiązań pieniężnych (banknoty i monety ®pieniądz gotówkowy)
III. Zasady nominalizmu pieniężnego i waloryzacji
Zasada nominalizmu – wykonanie zobowiązania pieniężnego przez dłużnika następuje przez zapłatę sumy nominalnej w znakach pieniężnych, które reprezentują należność podług wartości przepisów walutowych państwa (wartości nominalnej)
Zasada waloryzacji – polega na ustaleniu zniżki (w wypadku pokrzywdzenia dłużnika) lub dopłaty do sumy nominalnej (gdy poszkodowany wierzyciel), w oparciu na innych miernikach wartości.
Waloryzacj ex aequo et bono – waloryzacja sądowa ,ale w odwołaniu do ogólniejszych za...
gosicka