Rozporządzenie – akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego, obok Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych, ustaw oraz aktów prawa miejscowe
Szczególna podstawa prawna:
podmiotowa - określa organ właściwy do wydania rozporządzenia;
przedmiotowa - określa zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu;
treściowa - zawiera wytyczne dotyczące treści aktu rozporządzenia.go.
Delegacja ustawowa
Zgodnie z art. 92 Konstytucji, delegację ustawową może uzyskać wyłącznie organ wskazany w konstytucji, zalicza się do nich:
Prezydent,
Rada Ministrów,
Prezes Rady Ministrów,
Minister kierujący działem administracji rządowej,
powołany w skład Rady Ministrów przewodniczący komitetu (art. 147 ust. 4 Konstytucji),
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
Ponadto w razie opróżnienia urzędu Prezydenta RP, na podstawie art. 131 Konstytucji, prawo do wydawania jego rozporządzeń przysługuje wykonującemu jego obowiązki Marszałkowi Sejmu RP, a jeśli ten nie może wykonywać obowiązków Prezydenta — Marszałkowi Senatu RP.
Akt normatywny – tekst zawierający sformułowane w języku prawnym i zapisane w postaci przepisów normy prawne. Normy te mają najczęściej charakter generalny i abstrakcyjny. Niekiedy pod tym pojęciem rozumie się także wszelkie teksty formułujące normy postępowania.
Generalny i abstrakcyjny charakter jest uznawany za cechę konstytutywną aktów prawnych.[2]
Charakter generalny oznacza, iż akty normatywne kierowane są do grupy adresatów określanych przez ich cechy (czyli adresaci nie są określani indywidualnie, imiennie). Adresatami mogą być wszystkie osoby podlegające jurysdykcji państwa, a więc zarówno obywatele jak i cudzoziemcy, grupa osób określona cechami, np. przedsiębiorcy, podatnicy, itp. lub zamieszkująca określony obszar, np. mieszkańcy konkretnej gminy.
Z kolei charakter abstrakcyjny aktów normatywnych oznacza, iż zawierają one ogólne sposoby postępowania, a konkretniej reguły wielokrotnego (powtarzalnego) powinnego zachowania.
Lustracja z (łac. lustratio, przegląd, wgląd) – procedura przeglądu i weryfikacji przeprowadzana najczęściej w urzędach, stowarzyszeniach, partiach politycznych czy u prywatnych przedsiębiorców. Najczęściej jest formą kontroli przez organ nadzorujący.
Podstawą lustracji jest ustawa lub wydany na jej podstawie akt prawny.
Lustracja może być przeprowadzana w oparciu o rozmaite kryteria:
kwalifikacje (zdrowotne, zawodowe) do wykonywania określonych czynności lub sprawowania określonej funkcji
zgodność podejmowanych decyzji z obowiązującym prawem (kryterium legalności)
gospodarność środkami publicznymi (kryterium gospodarności)
zgodność oświadczenia lustracyjnego z prawdą
Kontrola prokuratorska - obecnie regulowana jest ustawą o prokuraturze z dnia 20 czerwca 1985 r., która to wyznacza jej rolę strzeżenia praworządności. Kontrola ta obejmuje dwa zakresy:
1. sprawy rozstrzygane przez organy administracyjne poprzez wydanie decyzji administracyjnej;
2. sprawy znajdujące się poza zakresem postępowania administracyjnego.
W pierwszym przypadku prokurator może, zgodnie z art. 182 k.p.a., podjąć kontrolę celem usunięcia stanu niezgodnego z prawem albo zgodnie z art. 183 k.p.a., aby postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy było zgodne z prawem. Zatem prokurator może działać we wszystkich stadiach postępowania administracyjnego w ochronie legalności tego postępowania. Do dyspozycji prokuratora są następujące środki prawne:
wg art. 188 k.p.a. prokuratorowi biorącemu udział w postępowaniu przysługują prawa strony, tzn. może np. zwrócić się o wszczęcie czy umorzenie postępowania;
Prokurator Generalny ma uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego lub sporu o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego a terenowymi organami administracji rządowej przez sąd administracyjny;
prawo do wniesienia sprzeciwu od decyzji ostatecznej, jeśli przepisy kodeksu lub przepisy szczególne przewidują wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności decyzji albo jej uchylenie lub zmianę;
w każdym toczącym się postępowaniu prokurator może wziąć udział czy też wnieść skargę, zażalenie lub żądać wznowienia postępowania.
Jeśli chodzi o zakres kontroli prokuratorskiej poza postępowaniem administracyjnym jest on określony w Konstytucji i ustawie o prokuraturze z 1985 r. Mianowicie Prokurator Generalny może wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją lub ustawą aktów określonych w art. 188 Konstytucji w związku z art.191 ust. 1 Konstytucji. W przypadku, gdy uchwała organu jednostki samorządu terytorialnego czy tez rozporządzenie wojewody są niezgodne z prawem, prokurator zwraca się do organu, który je wydał o ich zmianę, uchylenie albo wnioskuje o to do odpowiedniego organu nadzorczego lub sądu administracyjnego. Organy administracji państwowej mają obowiązek udzielenia pomocy w wypełnianiu zadań prokuratury.
Ustawa – akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe.
W Polsce, w określonej przez Konstytucję hierarchii powszechnie obowiązujących aktów prawnych ustawa ma rangę niższą (tzw. moc prawną) od Konstytucji oraz umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, równą rozporządzeniu Prezydenta RP z mocą ustawy a wyższą od zwykłych rozporządzeń. W przeciwieństwie do innych porządków prawnych (np. francuskiego), Konstytucja RP zna tylko jeden rodzaj ustaw.
Ratyfikacja (fr. ratification) – jeden ze sposobów wyrażenia ostatecznej zgody na związanie się umową międzynarodową przez upoważniony do tego organ państwowy. Jest formą najbardziej uroczystą (co różni ją od "zatwierdzenia"), z reguły dokonywaną przez głowę państwa (prezydenta, monarchę). Dowodem dokonania ratyfikacji jest dokument ratyfikacyjny, który składa się u depozytariusza (w przypadku umów wielostronnych) lub wzajemnie wymienia z drugim układającym się państwem (w przypadku umów dwustronnych).
Zarządzenie jest aktem normatywnym, niestanowiącym źródła powszechnie obowiązującego prawa, wydanym przez organ jednoosobowy, np. Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów i ministrów oraz sędziów czy kierowników urzędów centralnych na podstawie ustaw, nie mogący stanowić podstawy decyzji wobec obywateli,osób prawnych oraz innych podmiotów. Ma charakter najczęściej wewnętrzny i obowiązuje tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu zarządzenie.
Dekretacja – odręczna adnotacja na korespondencji wpływającej do biura (urzędu), wskazująca komórkę organizacyjną (osobę) odpowiedzialną za załatwienie danej sprawy, jak również sposób lub termin jej załatwienia. W przypadku dokumentów księgowych (rachunkowość) może też określać sposób ujęcia dowodu w księgach rachunkowych.
Dekretacja nadaje właściwy bieg dokumentom wpływającą zgodnie z przyjętą instrukcją kancelaryjną lub innymi przepisami regulującymi obieg danego rodzaju dokumentów (np. księgowych).
Akty prawa miejscowego – specyficzna grupa aktów powszechnie obowiązujących. Posiadają wszystkie cechy tych aktów, ale obowiązują tylko na obszarze działania organu, który wydał akt prawa miejscowego.
Zgodnie z konstytucyjną zasadą hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa, akty prawa miejscowego muszą być zgodne ze wszystkimi aktami powszechnie obowiązującymi. Wydawane są w formie uchwał przez organy uchwałodawcze samorządu terytorialnego: radę gminy, radę powiatu, sejmik województwa. Z kolei akty wykonawcze prawa miejscowego są wydawane w formie zarządzeń organów wykonawczych odpowiednich szczebli: na szczeblu gminy - wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, a na pozostałych szczeblach odpowiednio: zarządu powiatu (nie starosty! - chociaż w wyjątkowych sytuacjach także on) i zarządu województwa. Akty prawa miejscowego wydają także terenowe organy administracji rządowej (wojewodowie oraz organy administracji niezespolonej).
Minister bez teki albo minister-członek Rady Ministrów – potoczne określenie ministra, który nie kieruje działem administracji rządowej. Wypełnia jedynie zadania określone przez Prezesa Rady Ministrów; np. w rządzie Tadeusza Mazowieckiego funkcję ministra bez teki pełnił Aleksander Hall.
Decernent (z łac. decernens - decydujący, rozstrzygający, od decernere) - określenie urzędników administracji publicznej, do których zadań należy wydawanie decyzji administracyjnych
Sąd Najwyższy powołany jest do:
Sprawowania nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania – jest to tzw. nadzór judykacyjny (art. 183 ust. 1 Konstytucji). Do środków służących wykonywaniu takiego nadzoru służą:
rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych,
podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne – zgodnie z art. 398 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego – jeżeli przy rozpatrywaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, wówczas Sąd Najwyższy może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać sprawę do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego sądu. Uchwały interpretacyjne Sądu Najwyższego nie mają waloru powszechnego obowiązywania – jeśli nie uzyskały rangi zasady prawnej, to formalnie wiążą tylko w sprawie, w związku z którą zostały podjęte,
Rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego.
Rozstrzygania nadzorczego w stosunku do samorządów zawodowych: adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy.
Opiniowania ustaw i innych aktów normatywnych.
Rozpatrywanie skarg kasacyjnych na orzeczenia Trybunału do Spraw Sportu przy PKOl.
Sąd Najwyższy może także wykonywać inne czynności przekazane przez ustawy.
Sąd Najwyższy działa na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ustawy z 23 listopada 2002 o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2002 Nr 240, poz. 2052 ze zm.).
Organy Sądu Najwyższego
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
Prezes Sądu Najwyższego (dla każdej z izb)
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego
zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego (dla każdej z izb)
Kolegium Sądu Najwyższego
W Sądzie Najwyższym działają także (ale nie są to organy SN):
Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego
Izby Sądu Najwyższego
Cywilna (30 sędziów)
Karna (28 sędziów)
Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (19 sędziów)
Wojskowa (9 sędziów)
Na dzień 1 września 2010 r. w Sądzie Najwyższym orzekało 86 sędziów. Liczbę stanowisk sędziowskich w Sądzie Najwyższym oraz liczbę Prezesów ustala Prezydent RP na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów SN. Od 2005 r. liczba stanowisk sędziowskich w Sądzie Najwyższym określona została na 90.
Pracami każdej z izb kierują Prezesi Sądu Najwyższego, a izby dzielą się dalej na wydziały.
Sędziowie Sądu Najwyższego[edytuj]
Cechą najwyższych organów sądowniczych w każdym państwie jest to, iż orzekają w nich najbardziej uznane autorytety w dziedzinie prawa.
Trybunał Konstytucyjny – organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu (rangi ustawowej lub podustawowej) z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi (tzw. "sąd nad prawem").
Zakres działania Trybunału określa Konstytucja.
Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy:
orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (w tym wypadku z konstytucją 1997 roku)
orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
orzekanie w sprawach zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
rozpatrywanie skarg konstytucyjnych
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu (tylko w wypadku niemożności zawiadomienia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu) i powierzanie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej
rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy (art. 193 Konstytucji).
Kontrola norm
Podstawowym zadaniem Trybunału jest kontrola normatywnych aktów prawnych: ustaw, umów międzynarodowych oraz innych przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe.
Kontrolę norm dzieli się na kontrolę prewencyjną (określaną też kontrolą a priori) i kontrolę następczą (kontrola a posteriori). Pierwsza, wprowadzona w 1989 roku, ogranicza się do kontroli na podstawie wniosku Prezydenta RP i może się odnosić tylko do ustaw już uchwalonych przez Sejm i Senat i przedstawionych Prezydentowi do podpisu oraz do umów międzynarodowych przedstawionych Prezydentowi do ratyfikacji.
Większe znaczenie ma kontrola następcza. Konstytucyjność aktu normatywnego może zakwestionować niemal każdy organ konstytucyjny państwa - jest to tzw. inicjatywa powszechna. Inicjatywa szczególna pozwala na kwestionowanie tylko takich aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania wnioskodawcy. W tym przypadku wnioskodawcą może być określona liczba podmiotów: np. organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych czy Krajowa Rada Sądownictwa. Kontrola normy prawnej może też być zainicjowana skargą konstytucyjną.
Istnieje też możliwość formułowania tzw. pytań prawnych (jest to tzw. inicjatywa konkretna w odróżnieniu od inicjatywy abstrakcyjnej). Z wnioskiem o rozstrzygnięcie kwestii, czy dany przepis prawny jest zgodny z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami, może zwrócić się każdy sąd, jeżeli zależy od tego rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed tym sądem.
Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje w art. 42 trzy kryteria kontroli. Są to:
treściowa zgodność kontrolowanego aktu normatywnego (jego przepisów) z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
badanie dochowania trybu wymaganego przepisami prawa dla wydania kontrolowanego aktu normatywnego,
ustalenie, czy organ, który wydał akt normatywny, ma kompetencję do jego wydania (np. istnienie podstawy prawnej wydania aktu podustawowego).
Trybunał Stanu – w Polsce konstytucyjny organ władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.
Podmioty odpowiedzialne przed Trybunałem Stanu:
Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji. Są to:
Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe. Odpowiedzialność ta ma charakter wyłączny (prezydent może być karany tylko przez Trybunał Stanu),
Premier i ministrowie - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją,
prezes NBP - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
prezes NIK - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
członkowie KRRiT - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
kierownicy ministerstw - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
Naczelny dowódca sił zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
posłowie i senatorowie - za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze skarbu państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze skarbu państwa lub samorządu terytorialnego.
gosicka