Germanizacja – proces nakłaniania rdzennych mieszkańców określonego terenu do przyswojenia języka niemieckiego oraz kultury i sztuki niemieckiej.
Przymusowa germanizacja na obecnych ziemiach polskich prowadzona była szczególnie w okresie rozbiorów przez Prusy. Szczególnym zwolennikiem germanizacji ziem polskich w ramach Kulturkampfu był Otto von Bismarck.
Germanizację rozpoczął król pruski Fryderyk II Wielki na opanowanym 1740-1745 Śląsku rozszerzył po I rozbiorze na Pomorze Gdańskie, Warmię i pas nadnotecki Wielkopolski. Politykę germanizacji stosowały również władze austriackie w Galicji (do nadania jej autonomii 1867 r.).
Germanizacja w zaborze pruskim przechodziła różne fazy. Po okresie liberalnego kursu wobec ludności polskiej (1815-1830) nastąpiło zaostrzenie germanizacji w Wielkim Księstwie Poznańskim przez Edwarda Flottwella (1830-1840). W latach 1841-1849 proces ten uległ zahamowaniu, by znów wystąpić w okresie rządów reakcji (1850-1870).
Wśród aktów prawnych obowiązujących na terenie całego państwa pruskiego charakter germanizacyjny miało rozporządzenie z 1819 roku, które stanowiło, że "we wszystkich bez wyjątku szkołach obcojęzycznych musi się udzielać uczniom pełnej nauki w języku niemieckim i nie wolno zabronić żadnemu nauczycielowi ani uczniowi posługiwania się tym językiem w obrębie szkoły".
Sytuacja po powstaniu styczniowym
W 1871 r. doszło do zjednoczenia Niemiec. Kanclerzem został Otto von Bismarck, który uważał, że na drodze do wyniszczenia polskiej kultury, według niego zagrażającej Niemcom, stoi Kościół katolicki. Jego głównym celem stało się podporządkowanie Kościoła władzom świeckim. Doszło nawet do zerwania stosunków dyplomatycznych z Watykanem po wydaleniu jezuitów z Niemiec.
Na ziemiach polskich kulturkampf łączył się z polityką germanizacji, choć doszło również do znacznego zaognienia stosunków, kiedy władze niemieckie aresztowały arcybiskupa Mieczysława Ledóchowskiego. Opór katolików w Niemczech (jak i również w zaborze pruskim) był tak duży, że Bismarck musiał zrezygnować ze swych planów.
Przełom XIX i XX wieku.
Po dymisji Bismarcka nastąpiło przejściowe złagodzenie polityki antypolskiej (tzw. era Capriviego, 1890-1894). Germanizacja wzmogła się znów po 1894 r., przybrała postać tzw. hakatyzmu i trwała do I wojny światowej.
Od 1885 r. miały miejsce Rugi pruskie – przymusowe wysiedlenie z Wielkopolski 25 tys. Polaków niemających pruskiego obywatelstwa.
Władze niemieckie stopniowo starały się wypierać język polski z życia publicznego, w tym ze szkół.
W 1887 r. władze pruskie usunęły język polski jako osobny przedmiot, ale gdy nakazano również naukę religii po niemiecku w szkole we Wrześni w 1901 r., 118 uczniów się zbuntowało. Wybuchł strajk dzieci wrzesińskich.
W 1904 weszła w życie wymierzona w Polaków ustawa budowlana o osadnictwie (bez zgody władz niemieckich nie wolno było budować stałych budynków - zgody takiej odmawiano Polakom m.in Michałowi Drzymale).
W 1908 r. niemiecki parlament przegłosował ustawę (tzw. "ustawa kagańcowa"), która w pkt. 12 zakazywała używania na spotkaniach języka polskiego w miejscowościach, w których znajdowało się mniej niż 60% Polaków.
W 1908 parlament niemiecki przegłosował "ustawę wywłaszczeniową" o przymusowym wykupie ziemi od Polaków (nie weszła jednak w życie wskutek protestów opinii międzynarodowej).
Proces germanizacji odcisnął także piętno na polskich nazwiskach. W samym tylko Gdańsku w okresie od 1874 do 1944 roku urzędowo zmieniono 24 810 nazwisk polskich. Praktyka ta polegała m.in. na wyrażaniu nazwisk polskich za pomocą niemieckich odpowiedników (tłumaczenie), zapisywaniu fonetyki polskiej zgodnie z zasadami pisowni niemieckiej oraz zmianie elementu nazwiska, np. przyrostka. Dlatego nie każde obco brzmiące nazwisko jest jednoznacznym dowodem, że dana rodzina ma cudzoziemskie korzenie.
Polscy działacze społeczni przeciwstawiający się germanizacji
* Gustaw Gizewiusz - Mazury
* Dezydery Chłapowski - Wielkopolska
* Michał Drzymała - Wielkopolska
* Franciszek Dobrowolski - Wielkopolska
* Stefan Cegielski - Wielkopolska
* Wojciech Kubanek - Wielkopolska
* Józafat Zielonacki - Wielkopolska
* Jerzy Samuel Bandtkie - Śląsk
* Antoni Macoszek - Górny Śląsk
* Wawrzyniec Hajda - Górny Śląsk
* Juliusz Ligoń - Górny Śląsk
* Karol Miarka - Górny Śląsk
* Wojciech Korfanty - Górny Śląsk
* Szczepan Keller - Kaszuby
* Stanisław Machorski - Ziemia Chełmińska
chrupacz