TEKST ŹRÓDŁOWE DOTYCZĄCE REFORMACJI.doc

Tezy Marcina Lutra z 1517 r.

36. Każdy chrześcijanin, jeśli tylko ma prawdziwy żal i skruchę za swoje grzechy, otrzymuje zupełne przebaczenie grzechów i win, co należy mu się bez listów odpustowych (...) 45. Należy pouczyć chrześcijan, iż ten, co widzi ubogiego i mimo to kupuje odpust, ten nie odpust papieża nabywa, ale gniew boży ściąga na siebie.

82. Dlaczego jednak papież nie uwalnia wszystkich dusz z czyśćca z przyczyny najświęt­szej miłości i najwyższej potrzeby dusz, co byłoby rzeczą najsprawiedliwszą, gdy tymczasem nieskończoną ilość dusz uwolnił (on) dla podłej monety, złożonej na budowę bazyliki — a wiec rzeczy małej wagi (...)

(Ks. M. Maliński, Historia Kościola, Wrocław 1994, s. 185)

Marcin Luter,

Do szlachty chrześcijańskiej cesarstwa niemieckiego

Tam, gdzie pielgrzymki nie organizują się same, urządza sieje specjalnie, czyniąc świętych, nie świętych dla uczczenia, bo i tak bez ich kanonizacji dosyć byliby czczeni, ale dla krętactwa i zyskania pieniędzy. Do tego pomaga teraz papież i biskupi (...). Chciałbym aby drogich świętych zostawiono w spokoju, a biednego ludu nie zwodzono. Jakiż to duch dał papieżowi władzę czynienia świętych? Kto mu powiedział, czy oni są świętymi, czy też nie? (...)

Ani anioł, ani papież nie da ci tyle, ile daje ci Bóg (...). Powinno się czytać dzieła ojców kościoła tylko przez jakiś czas, abyśmy poprzez nie mogli dojść do Biblii (...). Jedynie Pismo św. jest bowiem naszą winnicą, w której powinniśmy się ćwiczyć i pracować. (...) Teraz zaś nawet wielce uczeni biskupi i prałaci nie znają ewangelii.

(Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, Warszawa 1960, nr 13, s. 3)

Zadanie:

1) Określ poglądy Marcina Lutra.

Konfesja w Augsburgu (1530 r.)

My, Ferdynand, (...) oznajmiamy wszem i wobec:

1) [Ponieważ cesarz miał przeszkody], więc jego Miłość i Majestat cesarski Nas —jako króla rzymskiego po przyjacielsku i po bratersku uprosił, abyśmy My zechcieli zastąpić Majestat cesarski i dał [Nam] także władzę pełnomocną.

2) Ustanawiamy zatem, rozporządzamy, chcemy i rozkazujemy, aby odtąd nikt (...) z jakichkolwiek przyczyn (...) z drugimi nie spierał się, nie wojował, ale tylko jedna strona (stan) drugą powinna pozostawić przy następujących religijnych i ogólnych postanowieniach ułożonego pokoju powszechnego.

3) Nie ma też Cesarski Majestat, My, ani elektorowie, ni książęta, ni stany świętego państwa, prześladować żadnego stanu państwa z powodu [wyznawania] konfesji augsburskiej, ani inną drogą od tej religii wyznania augsburskiego, wiary, obrzędów kościelnych, zarządzeń i ceremonii nie ma odrywać, lecz tylko ma pozostawić w spokoju przy tejże religii.

4) W zamian zaś stany, które należą do wyznania augsburskiego w równej mierze mają pozostawić bez nagabywania przy ich religii rzymski Majestat Cesarski, Nas i elektorów, książąt i inne stany państwa świętego, które stoją przy starej religii.

5) Jednak wszyscy inni, którzy do jednej w wyżej wymienionych religii nie należą, nie mają być niniejszym pokojem objęci, lecz zupełnie wyłączeni.

11) Gdzie jednak Nasi, także elektorów, książąt i stanów poddani, którzy wyznają starą religię lub konfesję augsburską i z powodu tej swojej religii (...) w inne miejscowości udać i osiedlić się zechcą, w takim razie wszelkie przybycie i odejście, także sprzedaż ich mienia i dóbr za odpowiednie sprawiedliwe wykupienie od poddaństwa i spłat ma być dopuszczone i dozwolone bez przeszkody.

14) Ponieważ zaś w wielu wolnych miastach Rzeszy obydwie religie były uznawane, to także nadal mają tam pozostać i każda część ma drugą pozostawić w spokoju przy swojej religii.

(Teksty źródłowe do nauki w  szkole średniej, zesz. 28, Kraków 1923, s. 29—30)

Edykt nantejski (1598 r.)

Henryk z łaski Bożej król Francji i Nawarry wszystkim obecnym i przyszłym po­zdrowienie.

Zabraniamy wszystkim poddanym naszym jakiegokolwiek stanu i godności odnawiać pamięć tego [tj. poprzednich wojen religijnych], zaczepiać się wzajemnie z powodu tego, co zaszło w przeszłości z jakiegokolwiek powodu, lub pod jakimkolwiek pozorem; lecz mają się zachowywać i żyć razem spokojnie, jak bracia, przyjaciele i współobywatele, z zagrożeniem ukarania sprzeciwiających się, jako łamiących pokój i burzycieli spokoju publicznego.

Zarządzamy, że religia katolicka, apostolska i rzymska ma być przywrócona we wszystkich miejscach tego naszego królestwa i krajów nam podległych, gdzie wykonywa­nie tejże zostało przerwane, zabraniając bardzo wyraźnie wszystkim osobom jakiegokol­wiek stanu lub godności pod karami wyżej podanymi niepokoić duchownych w spełnianiu świętej służby, korzystaniu z dziesięcin, owoców i dochodów ich beneficjów oraz wszelkich innych praw i obowiązków, które do nich należą. (...)

I aby nie pozostawić żadnego powodu do zaburzeń i rozterek między naszymi poddanymi, pozwoliliśmy i pozwalamy wyznawcom rzeczonej religii reformowanej żyć i przebywać we wszystkich miastach i miejscach tego naszego królestwa i krajów nam podległych z tym, że nie będą poszukiwani, prześladowani i niepokojeni ani też zmuszani do czynienia czegokolwiek w rzeczach dotyczących religii wbrew ich sumieniu, ani też z powodu tejże poszukiwani w domach i miejscach, w których zechcą zamieszkać, zachowując się zresztą według treści naszego obecnego edyktu. (...)

W końcu, aby zjednoczyć lepiej wolę naszych poddanych, jak to jest naszym zamiarem, ogłaszamy wszystkich, którzy wyznają lub będą wyznawać rzeczoną religię, za zdolnych do dzierżenia i sprawowania wszelkich godności, urzędów i obowiązków publicznych jakichkolwiek, królewskich, pańskich lub w miastach naszego królestwa.

(Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, Warszawa 1959, nr 15, s. 10—11)

Zadanie:

1) Określ, jakie uprawnienia uzyskiwały wyznania reformowane w Niemczech i we Francji, a jakie — Kościół katolicki.

2) Czy twoim zdaniem te dokumenty stwarzały prawną podstawę tolerancji religijnej? Uzasadnij swoją odpowiedź.

J. Locke, List o tolerancji, Warszawa 1963, s. 6—7.

Tolerancja w stosunku do tych, którzy w sprawach religii wyznają odmienne zapat­rywania, do tego stopnia jest zgodna z Ewangelią i zdrowym rozsądkiem, że po prostu wydaje się rzeczą koszmarną, jeżeli ludziom w tak jasnym świetle mrok oczy przesłania. Nie chciałbym tutaj bynajmniej oskarżać pychy, żądzy panowania u jednych, ani gwałtowności i fanatyzmu u drugich, bo to są przywary, które prawdopodobnie nie dadzą się całkowicie usunąć ze stosunków ludzkich, lecz mimo wszystko są one tego rodzaju, że nikt by się zgodził, aby mu jawnie je zarzucano, ale też nie ma prawie nikogo, kto by tym żądzom dał się na oślep ponosić, a nie szukał zarazem przez nie, przybrane w pozory obcych im właściwości i szlachetności, własnej swej chwały. Lecz, aby jedni prze­śladowania i okrucieństwa, sprzecznego z duchem chrześcijańskim, nie stroili w barwę troski o państwo i poszanowania dla prawa, i na odwrót, by inni za parawanem religii nie szukali dla siebie swawoli obyczajów i bezkarności występków — krótko mówiąc, ażeby nikt nie mamił siebie lub innych, manifestując, że jest wiernym poddanym panującego bądź szczerym czcicielem Boga — uważam, że w pierwszym rzędzie należy dokonać rozdziału spraw państwa od spraw religii i sprawiedliwie zakreślić granice pomiędzy kościołem i państwem. Jeżeli takiego rozdziału się nie dokona, żadnym sporom nigdy nie będzie można położyć kresu, sporom pomiędzy tymi, którym dobro dusz albo państwa bądź rzeczywiście leży na sercu, bądź też udają, że leży.

Zadanie:

1) Jakich argumentów użył John Locke uzasadniając konieczność tolerancji religijnej?

2) Podaj własną interpretację terminu — tolerancja religijna.