Agresja jest obecnie zjawiskiem powszechnym, obejmującym swoim zasięgiem wszystkie środowiska społeczne i grupy wiekowe, a w szczególności środowiska szkolne. Agresywne zachowanie dzieci i młodzieży często bywa następstwem oddziaływania określonych modeli, którymi mogą być rodzice, koledzy, bohaterowie filmów i bajek, a także idole kultury masowej. W pracy z dziećmi agresywnymi, jeszcze trudniejszej niż w pracy z innymi dziećmi, staje się wypracowanie metod kontrolowania swojego zachowania oraz technik nieagresywnego rozwiązywania konfliktów. Pozytywne efekty pracy terapeutycznej i wychowawczej zapewnić mogą odpowiednio dobrane formy i metody terapii. Główne formy to przede wszystkim:
Ø indywidualizacja procesu psychoterapeutycznego poprzez szczególną analizę sytuacji rodzinnej, życiowej i zdrowotnej dziecka oraz zastosowanie w stosunku do niego indywidualnej psychoterapii
Ø grupowa praca wychowawcza z zastosowaniem socjoterapii
Zajęcia w grupie socjoterapeutycznej przy zastosowaniu odpowiednich metod i technik stwarzają okazję do: odreagowania napięć, rozpoznania własnych i cudzych uczuć, wyrażania ich, dostrzegania swoich mocnych stron oraz do konstruktywnych sposobów radzenia sobie ze stresem i rozwiązaniem konfliktów.
2. Charakterystyka grupy, celów i struktura zajęć terapeutycznych
Proponowane zajęcia socjoterapeutyczne przeznaczone są dla młodzieży (w wieku od 12-16 lat, liczba grupy 10 osób) charakteryzujących się różnego rodzaju zachowaniami agresywnymi.
Głównym celem jest redukcja tych zachowań z jednoczesnym nauczeniem uczestników konstruktywnych form odreagowania napięć oraz wyrażania negatywnych uczuć.
Czas trwania zajęć.
Cały projekt składa się z 10 dwugodzinnych spotkań i podzielony jest tematycznie na trzy części. W tygodniu przypada po dwa zajęcia. Najlepiej w odstępach 3-dniowych.
Pierwsza część (3 zajęcia) obejmuje fazę integracyjną. Ma na celu wzajemne poznanie się uczestników, budowanie poczucia bezpieczeństwa i zaufania, autoprezentację, budowanie empatii i samoświadomości. Jest to czas na lepsze poznanie się oraz ustalenie norm, które będą obowiązywały przez kolejne spotkania
Druga część - na którą składa się 7 spotkań – stanowi już zasadniczą pracę socjometryczną. Polega ona na uczeniu się różnych form i technik redukowania napięcia (gniewu, złości, irytacji, wściekłości) oraz wprowadzeniu alternatywnych, nie opartych na agresywności form zachowania się w grupie. W tej fazie kształtuje się dalej poczucie przynależności do grupy oraz umiejętność współdziałania i współodpowiedzialności za nią.
Trzecia część (2 spotkania) to etap nauki odkrywania poczucia własnej wartości i korzystania ze swoich pozytywów, dalszy rozwój umiejętności radzenia sobie z trudnymi problemami ze szczególnym uwzględnieniem asertywnego reagowania na krytykę i atak.
Struktura zajęć
Poszczególne zajęcia mają swoją strukturę i formę oraz stałe elementy.
Można więc wyodrębnić pierwsza fazę spotkania, na które składa się rytualne powitanie będące także informacją o rozpoczęciu zajęć i podzieleniem się informacjami bądź na temat wydarzeń mających miejsce między zajęciami, lub na temat aktualnego stanu emocjonalnego uczestników zajęć. W fazie tej występują też gry i zabawy wyciszające lub energetyzujące.
Środkowa część zajęć stanowią gry i ćwiczenia, za pomocą których pojawiają się w grupie sytuacje: psychokorekcyjne, edukacyjne lub rozwojowe. Istotą tej fazy spotkania jest aktywne zdobywanie przez członków grupy doświadczeń emocjonalnych i poznawczych.
Omówienie (podsumowanie) każdego zajęcia jest niezbędnym jego elementem. Skłania ono uczestników do zastanowienia się i nazwania własnych spostrzeżeń i odczuć, dostrzeżenia związków między wydarzeniami grupie a życiem codziennym.
Proponowane zabawy, gry i ćwiczenia zostały wybrane i zmodyfikowane dla potrzeb grupy z propozycji zawartych w dostępnej literaturze psychologiczno-pedagogicznej. Program też zawiera też propozycje własne, które są owocem wieloletniej pracy z dziećmi przejawiającymi zachowania agresywne. Literatura przedmiotu to:
Cele:
- poznanie się uczestników ze sobą nawzajem i prowadzącym zajęcia
- zawarcie wstępnego kontraktu, integracja grupy
- zapewnienie uczestnikom poczucia bezpieczeństwa
1.Krąg rozpoczynający zajęcia
Powitanie się z grupą, nakreślenie celu i istoty oraz programu zajęć, wyjaśnienie pojęć: rundka, krąg.
Reguły, normy grupowe mające przyczynić się do powstania bezpośredniości i lepszego kontaktu są wypisane różnymi kolorami na dużym arkuszu papieru, a potem zawieszone w widocznym miejscu i szczegółowo omówione.
Reguły są następujące;
- gwarancja bezpieczeństwa fizycznego – nie używaj siły fizycznej, chyba że według zasad przyjętych w danej zabawie,
- kulturalne odnoszenie się – nie używaj wulgarnych słów, wyzwisk, ksyw, zwracaj się do innych po imieniu,
- szczerość – bądź sobą, nie graj, nie popisuj się
- życzliwość i tolerancja, równe prawa- nie napadaj, nie oceniaj, daj innym szanse, wysłuchaj, co mają do powiedzenia
- odwaga – jeśli ci się coś nie podoba, chcesz zmienić zabawę, mów o tym głośno
- dyskrecja – to co się tutaj dzieje zostanie między nami
3. Zawieranie kontraktu z grupą
Dotyczy formy prowadzenia grupy zaakceptowania reguł postępowania. Uczestnicy podnoszą prawą rękę i wypowiadają słowa „przyrzekam brać udział w zajęciach i przestrzegać reguł”.
4. „ Burz mózgu”
Uczestnicy generują własne pomysły co do prowadzenia zajęć, zgłaszają swoje oczekiwania. Prowadzący zapisuje wszelkie pomysły na papierze, wiesza koło reguł grupy i szczegółowo omawia z grupą.
5. Poznajemy się
Ćwiczenie „Wykrzykiwanie imion” - każdy z uczestników jednocześnie krzyczy na głos swoje
imię.
Ćwiczenie „Pierwsza litera imienia” – każdy z uczestników podaje swoje imię, oraz zawód, miejsce zamieszkania, tak by słowa zaczynały się na pierwszą literę imienia
6. Zabawa „wszyscy którzy”
Ustawienie krzeseł w kręgu (o jedno mniej niż uczestników) jedna osoba stoi w jego środku reszta siedzi na krzesłach. Osoba stojąca mówi np. „wszyscy którzy lubią lody zamienią się miejscami”. Na hasło ci, których dotyczy to stwierdzenie zamieniają się m miejscami, a ta osoba, która została na środku podaje następne hasło rozpoczynające się od „wszyscy, którzy”
7. Pantomima
Każdy z uczestników przedstawia pantomimicznie, co potrafi robić najlepiej, inni zgadują co przedstawił. Aktora nagradza się brawami. Jeśli grupa nie zgadnie aktor mówi co to było.
8. Krąg kończący zajęcia
„Iskierka” - Puszczanie prądu (uścisk dłoni niewidoczny dla innych), który ma dotrzeć do osoby rozpoczynającej uścisk puszczanie iskierki.
- zwiększenie poczucia przynależności do grupy
- budowanie poczucia bezpieczeństwa i zaufania
- przełamywanie dystansu fizycznego między uczestnikami
Pomoce: długopis
Zabawa „Imię z gestem”- Wszyscy stoją w kręgu. Jedna osoba staje w środku mówiąc swoje imię z intonacją, wykonuje wymyślone przez siebie gesty.
W ten sposób po kolei przedstawiają się wszyscy uczestnicy.
2. Przypomnienie reguł grupowych
Prowadzący prosi, któregoś z uczestników o przypomnienie reguł obowiązujących w grupie. Jedną z nich wzajemne słuchanie, nie przerywanie wypowiedzi osobie mówiącej. Prowadzący proponuje wprowadzić do grupy nowy element – długopis i informuje, że nikt nie może się odezwać, dopóki nie otrzyma długopisu do ręki. Będzie to dotyczyło wszystkich zabaw, kiedy uczestnicy kolejno się wypowiadają.
3. Zabawa „Grupki”
Uczestnicy chodzą po sali. Kiedy prowadzały mówi: „dwa”, „trzy”, lub „cztery”- uczestnicy tworzą grupy składające się z odpowiedniej liczby osób. Ci, którym nie uda się dołączyć do żadnej z grup – nie odpadają z zabawy, ale dalej biorą w niej udział.
4. Ćwiczenie „Ślepiec”
Każdy z uczestników wybiera sobie partnera. Jeden z partnerów zamyka oczy (lub ma je zasłonięte) drugi prowadzi go, pomaga mu poznać otoczenie dostarczając informacji za pomocą dotyku, węchu i słuchu.
5. Ćwiczenie „ Toczenie kłody”
Jeden z uczestników kładzie się na podłodze reszta grupy wspólnymi siłami, ostrożnie, równo toczy go po podłodze jak kłodę.
6. Zabawa „Siatka bezpieczeństwa”
Troje dzieci staje obok mocno chwytając się za ręce i ustawiają się w niewielkiej odległości od ściany (tyłem do niej). Reszta uczestników staje w rzędzie, kolejno, z zamkniętymi oczami zbliża się do ściany. Dzieci tworzące „siatkę’ wyłapują ich przed zderzaniem ze ścianą. Każde dziecko usiłuje podejść do ściany kilka razy przyspieszając kroku w kolejnych podejściach. Wraz z ilością podejść wzrasta poczucie bezpieczeństwa, po pewnym czasie dzieci mogą biec w kierunku ściany.
7. Zabawa „ Wańka – Wstańka”
Uczestnicy stoją w zawartym kole, jedno dziecko w środku koła staje wyprostowane, ręce opuszcza wzdłuż ciała, stopy ma złączone i stara się nie odrywać ich od podłoża, zamyka oczy i zaczyna pochylać się w różnych kierunkach – całkowicie powierzając się rękom członków grupy. Uczestnicy natomiast przepychają „wańkę” do siebie nawzajem przyjmując ją na otwarte dłonie i amortyzując nogami ciężar opadającego ciała.
8. Rundka końcowa
Dzieci kończą zdanie „Dzisiaj na zajęciach czułem się...”
9. Krąg kończący zajęcia - „Iskierka”
- poprawa kontaktu werbalnego i niewerbalnego, nauka słuchania innych
- cd. budowania poczucia bezpieczeństwa i zaufania
- autoprezentacja, kształcenie samoświadomości
Pomoce: kłębek nitki, kartka z bloku, pisak.
2. Rundka „Po kłębku”
Osoba, która zabiera głos otrzymuje kłębek włóczki i ma odpowiedzieć na pytanie „Jakie zdarzenie było dla mnie najważniejsze w ubiegłym tygodniu”. Po skończonej wypowiedzi zatrzymuje koniec nitki i rzuca kłębek innej osobie, która ma po niej zabrać głos. Kłębek wędruje do kolejnych wypowiadających się osób. Każdy kto mówił podtrzymuje ręką nitkę. Po wypowiedzeniu się wszystkich następuje zwijanie nitki. Poszczególne osoby przypominają sobie co ważnego powiedziała osoba, która rzuciła do nich kłębek.
3. Zabawa „Poznajmy się przez dotyk”
Ćwiczenie 1 Jeden z uczestników wychodzi z sali reszta zamienia się miejscami. Osoba opuszczającą salę ma zawiązane oczy. Jej zadanie polega na tym, by poznać innych wyłącznie poprzez dotykanie ich rąk i twarzy.
Ćwiczenie 2 Wszyscy mają zamknięte oczy, żegnają się i spotykają na środku sali, zadanie polega na rozpoznaniu osoby z którą się spotyka każdy z uczestników.
4. Ćwiczenie „Dwa Koguty”
Uczestnicy dobierają się dwójkami, spłatają ręce na piersiach. Skacząc na jednej nodze potrącają partnera splecionymi rękami starając się wytrącić go z położenia równowagi, by musiał się podeprzeć drugą nogą.
5. Zabawa „Wchodzenie do koła”
Uczestnicy stają w kole ciasno do siebie przylegając i trzymając się za ręce. Jeden pozostaje na zewnątrz i usiłuje wszelkimi sposobami dostać się do wnętrza koła w dowolny sposób, ale aby nie zrobić nikomu krzywdy. Gdy dana osoba dostanie się do wnętrza, pozostaje tam przez moment, potem wchodzi w krąg a do środka „wdziera się” następna osoba.
6. Ćwiczenie „Dwuminutowa autobiografia”
Uczestnicy dobierają się dwójkami -, znajdując partner, którego mało znają. W ciągu 2 minut jedna osoba opowiada drugiej o swojej przeszłości, planach, zamierzeniach. Potem następuje zmiana. Następnie każda osoba przedstawia swojego partnera całej grupie zaczynając od słów -„Dowiedziałem się, że...”
7. . Zabawa „Protestuję – akceptuję”
Grupa siedzi w kręgu. Każdy z uczestników kończy zdanie „Nie zgadzam się...”
„Zgadzam się”
8. Rundka końcowa - Zabawa „Dłoń”
Każdy z uczestników na kartce z papieru odrysowuje swoją dłoń, a potem w kręgu opowiada „Co taką ręką lubi robić najlepiej...”
Zajęcia IV
- zapoznanie się z różnymi rodzajami uczuć,
- uczenie ich rozpoznawania i nazywania,
- budowanie współdziałania i integracji w grupie
Pomoce: koc, ilustracje, karteczki, piłeczka tenisowa, symbole graficzne; słońca, czarnej chmury, błyskawicy, różowego obłoku.
2. Zabawa „Wszystkie dzieci, które...”
Prowadzący zadaje dzieciom pytanie dotyczące różnych uczuć i stanów emocjonalnych rozpoczynające się słowami „niech wstaną wszystkie dzieci, które...
...lubią chodzić do szkoły
...nie lubią robić zakupów
...złoszczą się gdy ktoś je bije”
Dzieci wymyślają kolejne zadania.
3. Oglądanie kolorowych ilustracji
Prowadzący demonstruje ilustrację przedstawiające różnego rodzaju uczucia. Potem wyciąga karteczki z nazwami uczuć. Każdy wyciąga los i ma za zadanie twarzą oraz postawa ciała zademonstrować daną emocję. Pozostali odgadują jej nazwę.
4. Ćwiczenie „Skała”
Uczestnicy tworzą pary i siadają plecami do siebie. Jedno z nich stawia opór, a drugie próbuje go przesunąć. Następuje zmiana ról.
5. Zabawa „Rekin”
Dzieci siadają płasko na podłodze w kręgu i trzymają mocno koc na wysokości brody. Jedna z osób – „rekin” wchodzi pod naprężoną tkaninę i próbuje wciągnąć wybraną przez siebie osobę pod koc. Następuje zamiana. Podsumowaniem zabawy jest rozmowa na temat: Jak czułeś się w roli rekina, a co czułeś będąc ofiarą?
6. Turlanie do siebie piłeczki tenisowej
Po rozłożonym i trzymanym przez wszystkich uczestników kocu ze słowami skierowanymi do określonej osoby: daję Ci ...(uśmiech, przyjaźń, sympatię). Musi to być rzecz związana z uczuciami.
7. Rundka końcowa
Prowadzący rozkłada na środku kręgu symbole graficzne i omawia ich znaczenie. Każdy z uczestników wybiera symbol odzwierciedlający jego samopoczucie:
słońce – radość
czarna chmura – smutek
błyskawica – złość
różowy obłok – spokój i rozmarzenie
Następuje werbalizacja słowna swoich odczuć kolejno przez wszystkich członków grupy.
8. Krąg kończący zajęcia - „Iskierka”
Zajęcia V
- budowanie świadomości swojego ciała, mowy ciała
- nauka prostych metod uwalniających napięci z różnych obszarów ciała
- trening relaksacji
Pomoce: bibuła, balony, kaseta z muzyką relaksacyjną.
Uczestnicy mówią swoje imiona w nast...
ev.n