Biuletyn Informacyjny ZASP 16-2010, str-87-104.pdf

PORTRETY

RÓD

Cybulskich – Chmielarczyków

25 marca 2010 roku odbyła się w Teatrze Mu-

rzego Turowicza do sali teatralnej. Były przemówienia władz,

dyr. T. Janczaka, sponsorów, przedstawicieli publiczności. Irena

Jezierska – Przewodnicząca Sekcji Teatrów Muzycznych, Opery,

Operetki, Baletu i Musicalu ZASP wspominała dyr. Chmielarczy-

ka, odczytała listy gratulacyjne z okazji tej uroczystości i Dnia

Teatru i wręczyła je wraz z bukietami róż Krystynie Szydłow-

skiej, Elżbiecie Kaczmarczyk-Janczak, Pawłowi Wronie i Bogumi-

łowi Fruzińskiemu.

Następnie głos zabrał przedstawiciel ZASP-u lubelskiego,

Roman Kruczkowski.

zycznym w Lublinie uroczystość odsłonię-

cia tablicy upamiętniającej 34-letnią

kadencję dyrektorską Andrzeja Chmie-

larczyka i nadanie Jego imienia sali te-

atralnej. Był to piękny gest obecnych dyrektorów teatru, panów

Krzysztofa Kutarskiego (dyr. naczelny) i Tomasza Janczaka (dyr.

artystyczny), którzy „wydeptali” zgodę u władz. Jakże wspaniały

przykład kultury w Kulturze – a jak rzadko spotykany.

Uroczystość była połączona z promocją książek H. R. Żu-

chowskiego – „Gabinet i sce-

na Andrzeja Chmielarczyka”

i „Bolesław Hamaluk – śpie-

wak Lublina . Jako aktor i re-

żyser Teatru Muzycznego, au-

tor znał doskonale Andrzeja,

jako dyrektora i aktora. Jego

opinie całkowicie pokrywają

się z odczuciami, jakie wynio-

słem z kontaktów z Andrze-

jem. Równie ciepło pisze

o Bolesławie Hamaluku, zna-

komitym tenorze i głównym

amancie Teatru Muzycznego.

Bolek, Eleonora Krzesińska

i Żuchowski (Zarewicz) koja-

rzyć mi się będą zawsze

z„Krysią Leśniczanką”.W dru-

gim akcie akcja operetki roz-

grywa się na środku sceny.

Z boku, po dwóch przeciw-

nych stronach, siedzą obraże-

ni na siebie Krysia i Foldesy.

Udają, że się nie widzą, ale co

chwilę ich spojrzenia krzyżu-

ją się. Znakomicie wymyślona

sytuacja. W czasie przerwy

biegnę za kulisy, proszę

o kontakt z parą głównych

bohaterów i reżyserem. Gra-

tuluję… i z zachwytem mówię o tej scenie. Reżyser (Ryszard

Zarewicz) zwraca się do Eleonory i Bolka:„widzicie, a mówiliście,

że nikt tego nie zauważy…” i tak wyglądało pierwsze spotkanie

z moimi późniejszymi przyjaciółmi.

… ale wracajmy do naszej uroczystości, którą prowadził

z wielką kulturą Jerzy Turowicz.

Odbywała się we foyer teatru. Dyrektor Krzysztof Kutarski

powitał zebranych i nakreślił sylwetkę dyr. Chmielarczyka, po-

tem przemawiała przedstawicielka prezydenta Lublina, p. Wasi-

lewskiego. Następnie p. Irena Chmielarczykowa odsłoniła tabli-

cę, podziękowała Dyrekcji za uhonorowanie męża, a gościom za

przybycie.

Na drugą część uroczystości zostaliśmy zaproszeni przez Je-

„Czy na

Andrzeju

skończyła się

trwająca 160 lat

przygoda

zteatrem rodu

Cybulskich –

Chmielarczyków?

Nie wiem.

Zostały jeszcze

wnuczki.

”

Józef Cybulski (ojczym Maksymiliana), Maksymilian Cybulski-

Chmielarczyk, Stanisława Aleksandra Cybulska

Były odznaczenia i nagrody dla pracowników teatru, listy

z podziękowaniami, upominki od sponsorów i przedstawicieli

publiczności. Po zakończeniu części oficjalnej koledzy: Małgo-

rzata Rapa, Jarosław Cisowski, Grzegorz Szostak i Andrzej Wi-

tlewski wystąpili w krótkim programie złożonym z piosenek, arii

operetkowych i musicalowych. Był to bardzo miły akcent, po

którym publiczność przeszła do foyer na mały bankiet.

Uroczystość niemalże zbiegła się z piątą rocznicą śmierci An-

drzeja Chmielarczyka… to już 5 lat?! A wydawało się, że tak nie-

dawno żegnałem Go w imieniu ZASP-u. Powiedziałem wtedy, że

na nim kończy się 160-lecie aktorskiego rodu Cybulskich –

Chmielarczyków. Nie, nie powiedziałem, bo bałem się, że za

chwilę się„rozkleję” i zrobię niepotrzebne widowisko. Łamiącym

B iuletyn I nformacyjny 16 -2010

PORTRETY

RÓD

Cybulskich – Chmielarczyków

H istoria rodu Cybulskich – Chmielarczyków zaczyna

się w roku 1840. W Służewie pod Warszawą urodził

się Józef Cybulski, syn dzierżawcy majątku. Po ukoń-

czeniu pięciu klas gimnazjum w Warszawie rozpoczął pracę

aplikanta sądowego. Mając 18 lat rzucił aplikanturę i zaanga-

żował się do trupy teatralnej J. Barańskiego w Częstochowie.

Przez ponad 40 lat wędrował po Polsce z różnymi zespołami ja-

ko aktor, reżyser, organizator, dyrektor. Co jakiś czas zdarzało mu

się kierować teatrem ze stałą sceną (Kutno, czy Sandomierz…).

Jak większość zespołów prowincjonalnych latem występował

ze swoją trupą w warszawskich teatrach ogródkowych. Czasami

wyjazdy te kończyły się „klapą , trupy wcześniej kończyły swoje

występy, bo jak tu np. konkurować z fotoplastykonem?

Cała kariera Cybulskiego to wieczne podróże, zmiany miast,

dyrektorów, zespołów (często własnych).

To jego, pod postacią dyrektora Cabińskiego uwiecznił

w „Komediantce” Władysław Reymont, który w zespole Cybul-

skiego pod pseudonimem Urbański stawiał na scenie swoje

pierwsze kroki. Talent aktorski nie szedł u niego w parze z lite-

rackim i swoją karierę aktorską wielki pisarz zakończył w Kiel-

cach, jako sufler. Pisał wtedy „choćby w budzie suflera, ale przy

teatrze gnić .

Był też Cybulski autorem wydanych w Warszawie: „Zbioru

piosenek teatralnych , „Wiązanek deklamacji, gawęd i humore-

sek wierszowanych i prozą” oraz „Zbioru deklamacji .

W jednym ze swoich wierszy pisał o sobie i o wszystkich „Ca-

bińskich”:

„Majątku on nie zrobi, grosza nie utrzyma,

Na los swój nie narzeka, chociaż dachu nie ma

„Sprawa Pawła Eszteraga” Szandor Gergely, reż. Paweł Bem, Lublin, 1950 r.

Od lewej: Kazimierz Iwiński, Andrzej Chmielarczyk jako kelner (jedyne

sceniczne spotkanie z ojcem), Maksymilian Chmielarczyk

Maksymilian Cybulski-Chmielarczyk, po powrocie z Rosji, 1915 r.

się głosem przeprosiłem, że zamiast mnie list odczyta kolega

Paweł Wrona.

Współpracowałem z Andrzejem. Był wspaniałym człowie-

kiem, bardzo ciepłym i skromnym, a dla zespołu – ojcem. Drzwi

jego gabinetu były zawsze otwarte, jakby zapraszały, żeby wejść

do środka, porozmawiać z gospodarzem, powiedzieć o proble-

mach, poradzić się. Nie wolno było przychodzić z donosami i in-

trygami. Tego Dyrektor nie znosił.

Jako dyrektor mógł wybierać pozycje repertuarowe z głów-

nymi rolami dla siebie, ale zawsze myślał o rolach dla swoich so-

listów. Zadowalał się drugoplanowymi rólkami, w których osią-

gał absolutne mistrzostwo. To jego aktorzy mieli błyszczeć na

scenie. Sam chował się w cień, ale krytyka i publiczność zawsze

wypatrzyła te aktorskie perełki.

Współpraca z Andrzejem sprawiała prawdziwą przyjemność

dzięki cieplarnianej atmosferze, jaką starał się otoczyć realizato-

rów. Jestem bardzo szczęśliwy, że w moim zawodowym życiu

spotkałem się z tak cudownym człowiekiem i że pozyskałem Je-

go przyjaźń.

Jak wspomniałem w artykule o Eli Zakrzewskiej, do Lublina

przyjeżdżałem dość często, bo mieszkali tam siostra i szwagier.

Pamiętam Operetkę w Domu Żołnierza, Teatr im. J. Osterwy –

pełne gwiazd i gwiazdek, które szybko rozbłysły na firmamencie

teatralnym. W tej plejadzie gwiazd był aktor, reżyser, dyrektor,

który reprezentował stary, znakomity ród aktorski – Maksymi-

lian Chmielarczyk. Nie wiedziałem wtedy, że ocieram się o histo-

rię teatru.

B iuletyn I nformacyjny 16 -2010

PORTRETY

I choć czasem szparami wieje wicher chłodny,

On sceny nie porzuci, choć najbardziej głodny.”

Czyż nie były to prorocze słowa dla jego potomków i świet-

ne motto ich działalności?

WLublinie występował z zespołem Ratajewicza, od kwietnia

do czerwca 1861 i 1865 roku, z zespołem A. Trapszy w roku

1866.

W latach 1862–64 nie występował. Mieszkał w Warszawie.

Wroku 1898 urządził sobie sam jubileusz 40-lecia, w sali muze-

alnej w Warszawie dając „Wieczór humorystyczny .

W 1889 zaangażował się do zespołu Marii Posiadłowskiej-

Korini zabierając ze sobą siedmioletniego pasierba, Maksymi-

liana, którego matkę Stanisławę Aleksandrę (Chmielarczykową)

poślubił kilka lat wcześniej. Mały Maksymilian grał role dziecię-

ce.Przy tym okazało się, że jest znakomitym recytatorem.

Przez kilka miesięcy zespół objeżdżał miasta Rosji i Ukrainy.

Po powrocie „panów , matka sprzeciwiła się dalszej karierze

teatralnej Maksymiliana. Oboje borykali się z losem tak, jak

wszyscy ówcześni aktorzy.

Jak podaje Słownik Biograficzny, Józef Cybulski „był akto-

rem o charakterystycznych warunkach zewnętrznych – ni-

ski, gruby o wyrazistych rysach, głosie nosowym i chrapli-

wym .Grał role komiczne, które przerysowywał, więc prasa

pisała o nim bez zachwytów.

Pod koniec życia osiadł w Warszawie. Pisał wspomnienia

iwydawał zbiorki „Deklamacji” i „Piosenek Teatralnych . Udzielał

lekcji gry scenicznej. Zmarł 14.01.1912 roku.

L osy Maksymiliana Cybulskiego-Chmielarczyka (ur.

Andrzej Chmielarczyk jako Valeriu Stambuliu w „Krzysztofie, nie szalej”

Aurela Baranga, reż. Zofia Modrzewska, Teatr im. J. Osterwy,

Lublin, 1966 r.

11.02.1891 w Warszawie, zm. 23.03.1953 w Lublinie) poto-

czyły się podobnie.Stosując się do woli matki i ojczyma

ukończył Szkołę Handlową Rontalera i rozpoczął studia me-

dyczne. Nie trwały one długo. Rzucił studia i wstąpił do Klasy

Dramatycznej Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego.

W 1911 roku, mając 20 lat zadebiutował w Teatrze Małym

wWarszawie rolą krawca (Madame Sans-Gene). Ta rola zapo-

czątkowała cykl ról charakterystycznych. Potem występował

wTeatrze Polskim. Początkowo używał pseudonimu Cybulski.

W 1914 grał rolę Pindarusa (Juliusz Cezar). W tym samym roku

Rosjanie zesłali go (jako poddanego austriackiego) na Syberię,

nad rzekę Ural. Początkowo pracował jako drwal, potem,

wOrenburgu, jako kelner. Rozpoczął działalność artystyczną

i społeczną. Był do 1922 roku organizatorem życia teatralnego

w większych skupiskach polskich (Omsk, Krasnojarsk, Tomsk).

Wroku 1917 wystawia w Teatrze Miejskim w Omsku (we wła-

snej reżyserii) „Ich czworo” Zapolskiej i „Szopkę Polską” Or-Ota.

Wraca do Polski. W sezonie 1922/23 jest aktorem w zespole

T. Pilarskiego; 1923/24 – w Teatrze Bagatela w Krakowie i w Kra-

kowskiej Operetce, której dyrektorem był Ludwik Sempoliński;

1924/25 – w Teatrze Miejskim w Lublinie; w roku 1926 występu-

je w Warszawie, w teatrzyku „Eldorado”,w1927 – w teatrze

„Czerwony As .

W sezonie 1928/29 angażuje się do Lublina (dyr. Grodnicki).

Tu poznaje i zakochuje się w adeptce teatralnej, lubliniance,

Stefanii Cybulskiej (co za zbieg okoliczności!)

Kiedy ożenił się i rozwiódł z pierwszą żoną, Marią Czerniaw-

ską, nie wiem. Nie było wtedy plotkarskich pisemek.

Stefania Cybulska i Maksymilian Chmielarczyk pobierają się.

W 1929 roku rodzi im się syn Andrzej. Rodzice widzą w nim

przyszłego prawnika.

W latach trzydziestych pracują w Teatrze Ziemi Pomorskiej.

Andrzej Chmielarczyk

B iuletyn I nformacyjny 16 -2010

PORTRETY

RÓD

Cybulskich – Chmielarczyków

Stefania uczy się w szkole baletowej przy Teatrze Miejskim

iwroku 1934 zdaje eksternistyczny egzamin aktorski ZASP-u.

Maksymilian Chmielarczyk włącza się w pracę społeczną

i działa w ZASP-ie razem z Bolesławem Mierzejewskim. Chmie-

larczykowie mieszkają najpierw w Bydgoszczy, potem w Toru-

niu. Teatr Ziemi Pomorskiej objeżdża Pomorze. Kontakt z małym

Andrzejem ogranicza się do kartek. Mieszkają w wagonach. Ich

adres to nazwa miejscowości z dopiskiem „wagon teatralny .

W 1939 wyrzuceni przez Niemców z Torunia przyjeżdżają do

Lublina, do rodziny p. Stefanii. Sytuacja jest bardzo ciężka.

50-letni Chmielarczyk przyjmuje dorywczo prace fizyczne.

W 1940 roku poznaje w kawiarni„U Aktorów” prezesa powia-

towej Spółki Rolniczo-Handlowej w Biłgoraju. Dostaje pracę ka-

sjera. We wrześniu 1944 zwalnia się z posady i wraca do pracy

wteatrze. Reżyseruje „Grube ryby” Bałuckiego w teatrze prowa-

dzonym przez Irenę Ładosiównę i Józefa Klejera. Bierze udział

whistorycznym przedstawieniu „Wesela” wystawionego w Lu-

blinie przez Teatr Domu Wojska Polskiego. Ma propozycję wy-

jazdu. Pozostaje wierny Lublinowi. Angażuje się do Teatru Miej-

skiego i w latach 1947–52 jest jego dyrektorem (kierownikiem

artystycznym była Zofia Modrzewska, a literackim – M. Bechczyc-

-Rudnicka). To najświetniejszy okres tego teatru – teatru gwiazd.

Widziałem tam wiele znakomitych spektakli i wspaniałych akto-

rów.

Wroku 1949 Maksymilian Chmielarczyk obchodzi 35-lecie

pracy artystycznej. Od młodych aktorów wymaga rzetelnej pra-

cy, ale też daje im szansę pokazania się na scenie, zdobywania

szlifów aktorskich.

A ndrzej chciał być pilotem. To była jego pasja. Wolny

czas spędzał na studiowaniu „Skrzydlatej Polski , na wie-

ży spadochronowej, a podczas wakacji latał na szybow-

cach. Pierwszy kurs pilotażu ukończył w 1948, a drugi – w 1949.

Równocześnie działał w szkolnym zespole dramatycznym

w gimnazjum im. Zamoyskiego. Kiedy wystawiono „Damy i hu-

zary” (przygotowane przez p. Eugeniusza Gołębiowskiego, na-

uczyciela, który przez pewien czas pełnił funkcję kierownika li-

terackiego w Teatrze Muzycznym w Lublinie) na czoło

młodocianych wykonawców wysunął się Andrzej Chmielarczyk

grający rolę Majora.

Andrzej, tak jak chcieli rodzice, poszedł na prawo. Ożenił

się, więc dorabiał statystowaniem. Wiadomo, że „czym sko-

rupka za młodu…” Zaczęły się rozterki. Tata dyrektor wziął sy-

na na rozmowę i postawił warunek – albo prawo, albo teatr, ale

jeżeli teatr, to szkoła teatralna. Zrobił mu przeszkolenie na kolej-

nych szczeblach pracy teatralnej, począwszy od pracownika

technicznego. Chyba dlatego Andrzej jako dyrektor umiał doce-

nić wszystkich swoich pracowników. Znał teatr od podszewki.

Aktywnie działał w ZASP-ie. Czuł się świetnie w teatrze drama-

tycznym. Nie lubił operetki i jeżeli szedł na spektakl operetkowy,

to po to, żeby zrobić przyjemność żonie.

Oironio losu! Pewnego dnia wzywają go władze i proponu-

ją objęcie dyrekcji Teatru Muzycznego, w którym nie najlepiej

się działo. Z trudem udało mu się uzyskać czas na porozumienie

zrodziną i rozmowę z szefem – dyrektorem Teatru im. J. Oster-

wy,Torończykiem.

Cisza. Andrzej szczęśliwy, że sprawa „przyschła ,atu jak grom

z jasnego nieba – umowa do podpisu.

Stało się! Teatr Muzyczny zyskał znakomitego dyrektora,

a dyrektor pokochał operetki.

Czy na Andrzeju skończyła się trwająca 160 lat przygoda

zteatrem rodu Cybulskich – Chmielarczyków? Nie wiem. Zosta-

ły jeszcze wnuczki.

5 marca 2010 roku

odbyła się w Teatrze

Muzycznym w Lublinie

uroczystość odsłonięcia

tablicy upamiętniającej

34-letnią kadencję

dyrektorską

Andrzeja Chmielarczyka

inadanie Jego imienia

sali teatralnej.

”

Zbigniew Rymarz

Serdecznie dziękuję koleżance Annie Nowak, aktorce Teatru im. J. Osterwy

wLublinie za bezcenne informacje na temat rodu Cybulskich – Chmielar-

czyków.

B iuletyn I nformacyjny 16 -2010

JUBILEUSZE

KWIECIE¡ –

CZERWIEC

2010

OLilianie

Wolskiej-Hornung

L iliana Wolska urodziła się w Warsza-

Drogie Koleżanki i Koledzy!

W imieniu własnym, jak też Związku

Artystów Scen Polskich pragnę wyrazić

najserdeczniejsze gratulacje

z okazji obchodzonych Jubileuszów

pracy artystycznej, złożyć gorące

podziękowania za wieloletnią

działalność na scenach polskich, pracę

artystyczną i pedagogiczną, wspaniałe

kreacje. Życząc zdrowia, pomyślności,

radości z nadchodzących dni pragnę

podziękować za Państwa pracę na rzecz

Związku Artystów Scen Polskich.

Joanna Szczepkowska

– Prezes ZASP

wraz z Zarządem

wie. Była uczennicą prywatnej

Szkoły Baletowej Lidii Winogradz-

kiej oraz Kursu Dokształcającego Liceum

Choreograficznego, gdzie pedagogami

byli Leon Wójcikowski, Marian Winter,

Zygmunt Dąbrowski i wielu innych zna-

komitych artystów-pedagogów.

Wroku 1951 Liliana Wolska jest już na

scenie. W roku 1952 jako solistka, a w ro-

ku 1955 jako pierwsza solistka Baletu

Opery w Warszawie. Najważniejsze jej ro-

le to: Najpiękniejsza Kobieta Wschodu,

Królowa Olkusza, Krasawica w„Panu Twa-

rodowskim , Dama w „Dylu Sowizdrzale ,

Panna Młoda w „Harnasiach , Młoda

Dziewczyna w „Suicie hiszpańskiej , Julia

w „Romeo i Julii”,Odylia w „Jeziorze łabę-

dzim , zjawiskowa Wieszczka Lalek w du-

ecie z profesorem Marianem Winterem.

Niezapomniana również w suicie „Colas

Breugnon” i „Sonetach miłosnych” do

słów Szekspira w Operze Kameralnej.

Liliana Wolska

65-lecie

PRACY ARTYSTYCZNEJ

Liliana Wolska występowała na sce-

nach w kraju i za granicą, była też laureat-

ką III nagrody na Międzynarodowym

Konkursie Tańca Klasycznego w ramach

Światowego Festiwalu Studentów i Mło-

dzieży w Warszawie w roku 1955.

W 2008 roku została odznaczona

Brązowym Medalem Zasłużony Kultu-

rze „Gloria Artis .W 2010 roku Zarząd

Sekcji Tańca i Baletu ZASP uhonorował

artystkę „Statuetką Terpsychory”z oka-

zji Międzynarodowego Dnia Tańca.

– szkolna ubikacja, jakie kostiumy do ćwi-

czeń, jakie baletki? Bieda aż piszczała!

Za to z zapartym tchem słuchałyśmy

opowiadań o teatrze, aktorach, solistach

baletu, występach i podróżach zagra-

nicznych. A opowiadała nam o tym, już

okrąglutka pani Lidia o złotym sercu.

A potem lekcje w baraku Szkoły Tech-

nik Teatralnych przy Al. Niepodległości,

gdzie z okien widzieliśmy pasące się kro-

wy,aprzed wejściem na salę ćwiczeń nie-

rzadko trzeba było „wytupać” biegające

szczury. Następnie chciało się już cało-

wać podłogę sali baletowej w lewym

skrzydle Teatru Narodowego. Uczyli nas

nasi kochani, znani nam pedagodzy oraz

Leon Wójcikowski, Janusz Warnecki i wy-

kładowcy historii teatru, tańca, wiedzy

o sztuce, historii kultury i nauki o społe-

czeństwie – o zgrozo!

1 kwietnia – Maria Białobrzeska-

-Habdank, Zasłużony Członek ZASP;

Sekcja Teatrów Dramatycznych

1 kwietnia – Krystyna Królikiewicz;

Sekcja Teatrów Dramatycznych

17 kwietnia – Ryszard Zarewicz,

Zasłużony Członek ZASP;

Sekcja Teatrów Dramatycznych,

1 maja – Stanisław Kosmalewski;

Sekcja Teatrów Dramatycznych

8 maja – Witold Sadowy,

Zasłużony Członek ZASP;

Sekcja Teatrów Dramatycznych

13 maja – Maria Bakka-Gierszanin;

Sekcja Teatrów Dramatycznych

17 maja – Janina Marisówna;

Sekcja Teatrów Dramatycznych

9 czerwca – Zofia Bielewicz;

Sekcja Teatrów Dramatycznych

29 czerwca – Alina Janowska,

Zasłużony Członek ZASP;

Sekcja Estrady

Kochana Lilu, wspominam ze wzru-

szeniem nie tylko czas nauki w szkole

pani Lidii Winogradzkiej i pedagogów

M. Wintera, Z. Dąbrowskiego, J. Grafczyń-

ską ale nasze serdeczne spotkania w jej

domu na ulicy Noakowskiego, w cudem

nieograbionym mieszkaniu.

Pamiętasz? Tam przy herbacie siedzia-

łyśmy na podłodze, a pani Lidia „uczyła”

nas miłości i szacunku do zawodu i ser-

deczności dla siebie nawzajem. Kochały-

śmy się!

Jeszcze dzisiaj widzę panią Lidię, pięk-

ną, na przedwojennym portrecie.

Awjakich warunkach uczyłyśmy się

na ul. Rozbrat! Śliskie podłogi, umywalnia

Poruszyłam tylko temat szeroki jak

morze, ale uważam, że były to dobre lata

w naszym życiu. A ja zawsze widzę Ciebie

jako piękne zjawisko na scenie, wzór do

naśladowania i

kochanego,

dobrego

człowieka.

Ewa Przybytkówna-Czałkowska

B iuletyn I nformacyjny 16 -2010

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: