ŚRODKI PRZYMUSU
Ä czynności organów procesowych zmierzające do wymuszenia spełnienia obowiązków procesowych luz zapewnienie prawidłowego toku procesu
I. Istota i kategorie
● łączy je element przymusu (często fizyczny) lub jego zagrożenie
● zawsze ograniczają prawa obywatelskie
● w mniejszym lub większym stopniu dolegliwe
● wg podziału doktrynalnego wyróżniamy:
1. zatrzymanie
2. środki zapobiegawcze
3. środki wymuszające spełnienie obowiązków procesowych (kary porządkowe, przymusowe doprowadzenie)
4. środki wymuszające zachowanie porządku w czasie rozprawy – policja sesyjna
5. zabezpieczenie majątkowe
● wg podziału kodeksowego wyróżniamy:
3. poszukiwanie oskarżonego i list gończy
4. list żelazny
5. kary porządkowe
6. zabezpieczenie majątkowe
→ warunki zastosowania:
a. tylko w warunkach i formach przewidzianych przez przepisy prawa – zakaz analogii
b. niezbędność zastosowania
c. zastosowanie, aby ograniczyć do minimum uboczne skutki zdrowotne, majątkowe, dot. sytuacji życiowej oskarżonego i jego bliskich
Ad.1. Zatrzymanie art. 243-248 KPK
Ä krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowanie środka zapobiegawczego sensu stricte lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego
* zatrzymanie porządkowe – prewencyjne, w stosunku do osób stwarzających zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, a także dla mienia – zapobieżenie tym zagrożeniom
* zatrzymanie penitencjarne – policja ma prawo zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie wróciły do niego – dot. także służby więziennej
* zatrzymanie administracyjne – stosowane przez policję, na okres 24h, osób, które swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub w zakładzie pracy, znajdują się w sytuacji zagrażającej ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu lub zdrowiu innych osób
* zatrzymanie celem przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej – zarządza sąd, a prokurator w postępowaniu przygotowawczym art.247§1 KPK – taką osobę zatrzymuje policja bezpośrednio np. w mieszkaniu, zakładzie pracy i doprowadza ją do sądu lub prokuratora – możliwe przeszukanie pomieszczeń
Ä legitymowanie – bardzo krótkotrwałe zatrzymanie w celu stwierdzenia tożsamości osoby (uzasadnione wypadki)
Ä prawo ujęcia – przy oczywistości popełnienia przestępstwa, przysługuje każdemu (nie ma znaczenia: obywatelstwo, funkcja, stosunek do sprawcy):
1. na gorącym uczynku przestępstwa In flagranti
2. w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, gdy zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości
→ niezwłoczne oddanie w ręce Policji
Ä zatrzymanie bezpośrednie – Policja, może zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo, a zachodzi obawa, że się ukryje lub zatrze ślady przestępstwa lub nie można ustalić tożsamości
Ä zatrzymanie procesowe – z chwila oddania osoby podejrzanej w ręce Policji, gdy nie zwalnia jej się natychmiast na wolność, lub z chwilą bezpośredniego zatrzymania – czas zatrzymania ściśle określony w Konstytucji i KPK
→ „zatrzymany powinien być w ciągu 48h od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić w ciągu 24h, jeżeli od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami” – czas biegnie nie od ujęcia, ale od zatrzymania bezpośredniego; liczy się czas faktycznego zatrzymania – później obligatoryjnie zaliczany na poczet kary
→ koniec 24 godzinnego terminu, gdy:
1. ustanie przyczyna zatrzymania
2. zatrzymany zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania
3. zatrzymany zostanie zwolniony, ponieważ prokurator nie postawiło wniosku o tymczasowe aresztowanie
4. sąd lub prokurator wydał polecenie zwolnienia art.248p.1 KPK
* termin bezwzględnie nieprzekraczalny
→ termin 24 godzinny – biegnie od przekazania do dyspozycji sądu zatrzymanego wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania
Ä gwarancje praw zatrzymanego:
1. natychmiastowe poinformowanie o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach – należy go także wysłuchać art.,244§2 KPK
2. pouczenie o prawie:
a. do kontaktu z adwokatem i zawiadomieniu osoby najbliższej art.245§2 KPK
b. do zażalenia do sądu art.246§1 KPK
c. o uprawnieniach z art.300 KPK
3. protokół zatrzymania – bezzwłoczne spisanie, przed pierwszym formalnym przesłuchaniem; zamieszczenie w nim oświadczeń oskarżonego; podejrzany go podpisuje i dostaje odpis – podstawa zasadności i legalności zatrzymania
4. na jego żądanie należy mu umożliwić kontakt z adwokatem i bezpośrednią z nim rozmowę – zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny
5. zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania – w celu zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania
6. prawo do zażalenia do prokuratora właściwego miejscowo na sposób przeprowadzenia zatrzymania oraz warunki pobytu w areszcie policyjnym
Ad.2. Środki zapobiegawcze
→ środki przymusu stosowane wobec oskarżonego celem zabezpieczenia prawidłowego toku procesu
* tylko do oskarżonego (podejrzanego)
* zabezpieczenie przed faktami prawdopodobnymi, do których jeszcze nie doszło
* znacznie bardziej dolegliwe niż pozostałe środki przymusu
* nie obalają domniemania niewinności, – ale obalenie jest wysoko prawdopodobne
I. Funkcje
A. prewencyjna art.. 249§1 KPK – zasadnicza
● „zabezpiecza” się oskarżonego dla procesu – np. uniemożliwienie ucieczki
● utrudnienie naruszania prawidłowego toku procesu np. wpływania na zeznania świadków
B. ochronna – akcesoryjna
● zapobieganie popełnieniu nowego przestępstwa – utrata możliwości działania
● tymczasowe aresztowanie względnie predeliktualne – sprawca popełnił jedno przestępstwo i zachodzi podejrzenie, że popełni następne; art.249 §1 KPK
● tymczasowe aresztowanie bezwzględnie predeliktualne – nie zarzuca się oskarżonemu przestępstwa, lecz tylko zachodzi obawa, że jeżeli dłużej pozostanie na wolności to takie przestępstwo popełni
C. represyjna – akcesoryjna
● skutek uboczny kar zapobiegawczych
● wykazuje się np. w zaliczalności środków zapobiegawczych na poczet kary i środków karnych
II. Stosowanie
Ä podstawa ogólna: zespół okoliczności, – który musi istnieć w każdej sprawie, by dopuszczalne było zastosowanie środków zapobiegawczych – wskazujący na wysokie prawdopodobieństwo winy oskarżonego
prawdopodobieństwo tworzą istniejące w chwili podejmowania decyzji dowody
prawdopodobieństwo musi być duże
Ä podstawy szczególne: okoliczności określone w ustawie, z których przynajmniej jedna musi zachodzić, niezależnie od ogólnej podstawy, warunkujące zastosowanie środka zapobiegawczego; art. 258§ 1-3 KPK – szczególne podstawy tymczasowego aresztowania – stosowanie odpowiednio do innych środków zapobiegawczych
Ä dyrektywy adaptacji do sytuacji procesowej:
1. środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowanym lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie lub zmianę – wspólny dla wszytki ś.z. – art.253§1 KPK
2. zastosowany ś.z. może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora art.253§2 KPK
3. zasada minimalizacji środków zapobiegawczych – niestosowanie ostrzejszego, jeżeli wystarcza łagodniejszy – art. 257§1 KPK
III. Kompetencja do stosowania środków zapobiegawczych
Ä zastrzeżona na zasadach wyłączności sądowi i prokuratorowi, jednak uprawnienia sądu są nieporównanie szersze niż prokuratora
1. sąd ma pełną kompetencje we wszystkich stadiach procesu, łącznie z postępowaniem kasacyjnym i o wznowienie postępowania
2. prokurator może stosować środki zapobiegawcze jedynie w postępowaniu przygotowawczym z wyłączeniem tymczasowego aresztowania, którego stosowanie należy tylko do właściwości sądu
Ä zażalenie w przedmiocie środka zapobiegawczego
jest uregulowane w ten sposób że stosuje się do niego przepisy o zażaleniu
prawo do zażalenia ma ją tylko:
a. oskarżony,
b. jego obrońca
c. prokurator
d. pokrzywdzony (jeżeli zachodzi po jego stronie gravamen)
→ wyjątki od zasad ogólnych:
1) na postanowienie sądu w przedmiocie środka zapobiegawczego (w tym tymczasowego aresztowania) przysługuje zażalenie do sądu odwoławczego (sądu wyższej instancji), chyba że sam sąd odwoławczy zastosował tymczasowe aresztowanie à wówczas zażalenie przysługuje do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego
2) na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie
3) sąd ma obowiązek rozpoznać zażalenie niezwłocznie
4) niezależnie od zażalenia oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego
* w przedmiocie wniosku rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu- sąd
...
gosicka