Wykład IV – 23.11.03r.

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

Związek przyczynowy interesuje nas tylko w aspekcie prawa karnego materialnego, na tle materialnych typów przestępstw i tylko w przypadkach, kiedy przestępstwo podejrzewamy, że zostało popełnione przez dokonanie.

Żeby przypisać człowiekowi dokonanie przestępstwa typu materialnego musimy ustalić:

1. Wykonał czynność x
2. że w jakiś czas po czynności x nastąpił skutek y, przy czym skutek y jest wymieniony w ustawowych znamionach typu przestępstwa materialnego
3. Ustalenie, że między zachowaniem x a skutkiem y zachodzi ciąg powiązań przyrodniczych zwanych ogólnie związkiem przyczynowym.

Np., jeśli Jasio w celu zabicia Stasia dźgnął go nożem w wątrobę, Stasio z dziurą w wątrobie udał się do szpitala, gdzie posklejali go i obandażowali, a następnie odesłali do domu. W domu żona podała Stasiowi zupę z muchomorów i Stasio umarł, to Jasiowi nie możemy przypisać odpowiedzialności za dokonanie zabójstwa, a tylko za usiłowanie.

Dlatego, że zachowanie w postaci dźgania nożem było, zgon był, ale nie było tzw. związku przyczynowo-skutkowego.

Na tle materialnych typów przestępstw, które mogą być popełnione z winy umyślnej, problem istnienia lub nie związku przyczynowego jest problemem decydującym o zakwalifikowaniu zachowania sprawcy jako dokonanie przestępstwa lub jako usiłowanie przestępstwa.

Natomiast na tle typów przestępstw, które dają się popełnić tylko z winy nieumyślnej problematyka czy istniał związek ma jeszcze poważniejsze efekty, ponieważ jak jest związek przyczynowy to da się przypisać sprawcy odpowiedzialność za dokonanie przestępstwa typu materialnego z winy nieumyślnej.

Jeśli nie ma związku przyczynowego to sprawcy w ogóle nie da się przypisać żadnego przestępstwa.

Np. Jasio jest chory na szczurzy syfilis, jest to bardzo ciężka choroba, w której podaje się pacjentowi różowe pigułki w zielone kropeczki produkowane przez firmę Pierdziel & Pierdziel S.A.. Pan doktor dał Jasiowi owe pigułki, ale źle wyliczył dawkę. Pigułki przy przedawkowaniu w 90% pacjęci umierają, ale nasz Jasio żyje. Nie możemy lekarzowi przypisać odpowiedzialności za usiłowanie nieumyślnego spowodowania śmierci, także za dokonanie tego przestępstwa, bo Jasio złośliwie przeżył.

Teorii związku przyczynowo-skutkowego nie będzie na egzaminie.

Zaniechania są nieprzyczynowe, a jednocześnie, aby przypisać komuś odpowiedzialność za dokonanie przestępstwa typu materialnego przez zaniechanie w jakimś sensie należy ustalić związek przyczynowy, ( którego nie ma).

O tym czy między pewnymi, zarzeniem x a pewnym późniejszym zdarzeniem y zachodzi związek przyczynowy i czy możemy powiedzieć, że x było przyczyną, y, a y skutkiem x - o tym orzeka sąd na podstawie opinii biegłych.

Żeby komuś przypisać odpowiedzialność za materialne przestępstwo dokonane zaniechaniem, to trzeba ustalić, że:

1. Miał obowiązek wykonać odpowiednia czynność,
2. że czynności tej nie wykonał
3. Nastąpiło coś tam opisane w ustawie jako znamię skutku
4. że obowiązek, który ciążył na tym, który tej czynności nie wykonał był szczególnym prawnym obowiązkiem zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego
5. Gdyby ktoś spełnił czynność, którą miał spełnić to czynność ta zapobiegłaby temu skutkowi z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością.

WINA

Termin wina na gruncie prawa karnego pojawił się w II połowie XIX w

Są 3 teorie winy, które pojawiły się na gruncie niemieckiej doktryny pk.

Teorie winy:

- psychologiczna teoria winy

W/g tej teorii wina to psychiczny stosunek sprawcy do czynu.

Przykład: przy przestępstwach popełnionych z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim, (kto chce popełnić czyn zabroniony) winą był zamiar lub wola popełnienia czynu zabronionego wskazana przez człowieka.

W/g definicji winą było pewne przeżycie psychiczne, które tkwiło w umyśle sprawcy w chwili popełnienia czynu zabronionego.

- kompleksowa teoria winy ( psychologiczno- normatywna)

W/g tej koncepcji wina to zarzucalny stosunek psychiczny sprawcy do czynu.

Zarzucalny – to taki z powodu, którego można postawić rozsądny zarzut.

Założeniem filozoficznym tej teorii jest to, że przepisy prawa karnego z logicznego punktu widzenia mają oddziaływać na wszelkie możliwe sytuacje, które danym przepisem są objęte, natomiast praktyczne oczekiwania państwa wobec adresatów tych przepisów są takie, że państwo liczy, że przepisom podporządkują się te osoby, które znajdują się w normalnej sytuacji motywacyjnej.

Ta teoria wyjaśnia, dlaczego nie ma zawinienia w przypadku niepoczytalności, ( ponieważ, nie znajdował siew on w normalnej sytuacji motywacyjnej).

W/g założeń teorii kompleksowej nawet przy czynach zabronionych popełnionych umyślnie możemy uznać, że nie ma winy, gdy ktoś znajdował asie w jakiejś nienormalnej sytuacji lub był pod dużym naciskiem.

- czysta teoria normatywna

W/g tej teorii wina to czysta zarzucalność.

Teorie czynu – każda inaczej definiuje słowo czyn.

CZYN to działanie lub zaniechanie pod warunkiem, że jest ono dowolne, czyli stanowi wynik decyzji woli działającego.

Tą definicją posługujemy się na gruncie tzw. kauzalnej teorii czynu.

- teoria społeczno – wartościująca (pominiemy ją)

- kauzalna teoria czynu

Czyn człowieka to jego ruchy pod warunkiem, że są dowolne.

W/g tej teorii czyn powinien obejmować jednocześnie przedmiotową stronę zachowania człowieka wraz ze stroną motywacyjną i emocjonalną i przeżyciami psychicznymi.

Pojęcie winy używamy tylko w ujęciu teorii kompleksowej.

FORMY WINY

Art. 9 par. 1 Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeśli ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na to.

Przewiduje formy winy umyślnej:

1. Zamiar bezpośredni
2. Zamiar ewentualny

Par. 2 Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czyny przewidywał albo mógł przewidzieć.

Przewiduje formy winy nieumyślnej:

1. Lekkomyślność
2. Niedbalstwo

Zamiar bezpośredni – to przeżycie psychiczne, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony.

Zamiar ewentualny - to przeżycie psychiczne, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i godzi się na popełnienie czynu zabronionego.

Lekkomyślność, – kiedy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego popełnił go jednak na skutek niezachowania nieostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Mimo, że przewidywał możliwość popełnienia tego czynu tylko bezpodstawnie przypuszczał, że uniknie popełnienia tego czynu.

Niedbalstwo – sprawca nie ma zamiaru popełnienia czynu zabronionego, a nawet nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, a nieprzewidywał możliwości popełnienia czynu zabronionego, natomiast powinien był i mógł przewidzieć, że go popełni.

Wszystkie efekty naszych zachowań możemy podzielić na 2 grupy:

1. Te, które przewidujemy
2. Te, których nie przewidujemy

Efekty naszego zachowania, które przewidujemy:

§         Te, które przewidujemy (chciane) i naszą wolą jest żeby one zaszły

§         Pozostałe, czyli skutki uboczne

Te, które przewidujemy jako uboczne przewidujemy z dużym, średnim lub niewielkim prawdopodobieństwem.

Te, których nieprzewidujemy:

- takie, których, nieprzewidujemy ale można było je przewidzieć

- takie, których nieprzewidujemy i nie dało się ich przewidzieć

Pod zamiar bezpośredni podciąga się przypadki, gdy ktoś przewidywał pewien efekt swojego postępowania jako uboczny, ale pewny.

Przykład: Jasio mieszka gdzieś na działce – obok sąsiad wybudował bardzo nieładny wręcz obrzydliwy dom i Jasio postanawia się go pozbyć. Czeka aż od sąsiada wszyscy wyjdą, ale wie, że u sąsiada mieszka chora sparaliżowana babcia i chce go spalić. W ujęciu karnym Jasio chciał spalić dom i babcię i przypisujemy mu zamiar bezpośredni zabicia babci.

Zamiar bezpośredni jest pewnym typem przeżycia psychicznego.

Zamiar bezpośredni podlega w procesie karnym dowodzeniom, ponieważ wszystkie prawnie istotne składniki muszą być potwierdzone dowodowo.

Dowodzenie przeżyć psychicznych są piętą achillesową dowodzenia w procesie karnym.

Schematy dowodzenia przeżyć psychicznych:

1. Pamięć sprawcy – dowód z wyjaśnień oskarżonego

Motywy – to intelektualne przeżycia wpływające na podjęcie pewnej decyzji.

Pobudki – emocjonalne przeżycie wpływające na podjęcie pewnej decyzji.

2. Nie patrzymy na to, co człowiek miał w głowie, a na to jak on na pewnym odcinku czasowym się zachował, tym, co mówił, jakie gesty wykonywał i próbujemy wnioskować na podstawie tego, co robił obiektywnie, jaka była treść jego przeżyć subiektywnie.

To też jest metoda, b. zawodna

W prowadzeniu dowodzenia bierzemy pod uwagę (Założenia):

1. Pewne wypowiedzi, gesty i czynności są symptomatyczne dla odpowiednich przeżyć psychicznych,

2. Taki dowód powinien być prowadzony przy kompletnej znajomości stanu faktycznego.

DEFINICJA ZAMIARU EWENTUALNEGO

Zamiar ewentualny występuje wtedy, gdy:

1. Sprawca nie chce popełnić czynu zabronionego
2. Przewiduje możliwość jego popełnienia
3. I godzi się na jego popełnienie.

Sprawca przewiduje popełnienie czynu zabronionego – to ma być przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego połączone z subiektywną niepewnością, że do tego popełnienia dojdzie.

TEORIE ZAMIARU EWENTUALNEGO:

1. Teoria zgody - nazwa godzić się jest nazwą pewnego przeżycia psychicznego - ten, co się zgadza wyraża swoją wolę na to, na co wpadła osoba trzecia ( teoria do bani)
2. Teoria woli warunkowej - w/ Makarewicza zamiar ewentualny jest to pewne przeżycie psychiczne i to zarówno przewidywanie jak i godzenie się. Ale jakiego rodzaju przeżycie psychiczne? W/ Makarewicza zamiar bezpośredni jest wtedy, gdy ktoś chce bezwzględnie żeby coś się stało; natomiast zamiar ewentualny to ma być wola warunkowa, gdy ktoś chce na wypadek, gdyby względnie, chce pod warunkiem, że.

Problem polega na tym, że takich przeżyć w psychice nie ma ( teoria do bani)

3. Teoria zgody hipotetycznej - w/g tej teorii zamiar ewentualny to taki stan psychiki sprawcy, w którym sprawca nie wie czy dojdzie do popełnienia czynu zabronionego, czy nie, ale nawet gdyby wiedział, że dojdzie to tak zrobiłby to samo. ( Ta teoria też jest do bani)
4. Teoria prawdopodobieństwa – w/g tej teorii, jeśli Jasio wykonuje czynność x i jest przy tym przekonany, że niepewnym, ale b. prawdopodobnym efektem czynności x będzie skutek y, to skutek y jest objęty zamiarem ewentualnym. Jeśli natomiast Jasio wykonuje czynność x w przekonaniu, że skutek y jest średnio, mało albo znikomo prawdopodobnym efektem czynności x, to Jasiowi nie możemy przypisywać zamiaru ewentualnego, ale albo winę nieumyślną w postaci lekkomyślności, albo uznać, że jest niewinny.
5. Teoria obojętności – w/g tej koncepcji godzenie się w rozumieniu art. 9 par. 1 jest to: obojętność woli wobec przewidywanego zdarzenia. Obojętność woli, tzn. – że sprawca ani nie chce popełnić czynu zabronionego, ani nie chce nie popełnić czynu zabronionego tylko jego wola pozostaje wobec tej czynności neutralna.

Nie będzie pytań z teorii, ale może być definicja zamiarów.

WINA NIEUMYŚLNA

Definicje: lekkomyślności i niedbalstwa zaczyna się tak: sprawca nie ma zamiaru popełnienia czynu zabronionego ( bezpośredniego – ewentualnego). Popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, chociaż możliwość popełnienia czynu zabronionego przewidywał albo mógł przewidzieć.

Warunkiem wspólnym dla przypisania tego, co nazywa się w ustawie nieumyślnością jest niezachowanie przez człowieka ostrożności wymaganej w danych okolicznościach.

Wyjaśnienie:

Wszystkie czynności, które w życiu wykonujemy są niebezpieczne. Dlatego wszystkie czynności należy wykonywać w/g pewnego wcześniej utartego schematu, który minimalizuje, ( chociaż nie do zera) zagrożenie związane z wykonywaniem tej czynności.

Ostrożność –przewidzieć w znaczeniu subiektywnym to pewien stan koncentracji uwagi na wykonywaniu czynności potencjalnie niebezpiecznej.

Ostrożność w znaczeniu obiektywistycznym oznacza wykonywanie danej czynności w/g pewnych zobiektywizowanych reguł ( dotyczących przedmiotowej strony czynności), które podnoszą bezpieczeństwo podczas jej wykonywania.

Lekkomyślność

– Możliwość popełnienia czynu zabronionego ktoś przewidywał, albo mógł przewidzieć.

- przewidywał, ale z tak małym prawdopodobieństwem, że stwierdził, że nic się nie stanie.

Jeśli to prawdopodobieństwo było małe , ale nie znikome to wtedy takiemu kolesiowi  należy przypisać formę winy zwaną lekkomyślnością.

W starym KK definicja:

Przewidywał możliwość popełnienia czynu zabronionego i bezpodstawnie przypuszczał, ze uniknie jego popełnienia.

Jeśli prawdopodobieństwo jest w stopniu znikomym wtedy nie ma przewinienia.

Niedbalstwo – sprawca nie przewidywał możliwości czynu zabronionego, ale powinien był przewidzieć i mógł przewidzieć.

Aby przypisać komuś niedbalstwo jest potrzebne, aby on:

§         Nie przewidział możliwości popełnienia czynu zabronionego

§         Miał obowiązek przewidywania

§         Miał możliwość przewidywania

Obowiązek przewidywania nie ciąży na osobie, która mogła się powołać na tzw. zasadę ograniczonego zaufania..

Nawet wtedy, gdy ktoś ma obowiązek przewidywania możliwość popełnienia czynu zabronionego, może się zdarzyć, że niemógł przewidzieć tego czynu, bo był do tego intelektualnie niezdolny albo fakty, którymi dysponował były zbyt słabymi przesłankami żeby przeprowadzić rozumowanie, z którego by się tego domyślił…

W tych przypadkach również nie można człowiekowi przypisać niedbalstwa.

A także wtedy, gdy ktoś nie przewidywał możliwości popełnienia czynu zabronionego, nie miał powinności i nie miał możliwości przewidywania. – BRAK WINY.

Tylko wtedy, kiedy nie przewidział, miał obowiązek i miał możliwość przypiszemy mu winę nieumyślną w formie niedbalstwa.

1