rozdz 3 Finanse publiczne.pdf

Rozdzia³ III – Finanse publiczne

Najlepszym ze wszystkich planów finanso-

wych [pañstwa] jest ograniczenie wydat-

ków, a najlepszy ze wszystkich podatków

jest podatek najni¿szy

Jean Baptiste Say

Podatki to kradzie¿.

Murray N. Rothbard

Redystrybucja dochodów jest zwyk³ym z³o-

dziejstwem i nie mo¿na jej pogodziæ

z ¿adn¹ moralnoœci¹.

Leonard Liggio

(Prezes Mont Pelerin Society)

Rozdzia³ III

Finanse publiczne

Po co istniej¹ podatki? G³ównym celem podatków

jest utrzymanie pañstwa oraz realizacja przez pañstwo

ró¿norakich œwiadczeñ na rzecz spo³eczeñstwa. Ponie-

wa¿ libera³owie optuj¹ za radykalnym zawê¿eniem funk-

cji pañstwa, jest oczywiste, ¿e w takiej sytuacji pañstwo

nie musi mieæ du¿o pieniêdzy. Ponadto libera³owie opo-

wiadaj¹ siê za jak najni¿szymi obci¹¿eniami fiskalnymi,

poniewa¿ uwa¿aj¹, ¿e wtedy gospodarka rozwija siê

najszybciej, co z kolei powoduje, ¿e podnosi siê ogólny poziom dobrobytu ca³ego

spo³eczeñstwa. Libera³owie, ogólnie rzecz bior¹c, s¹ niechêtni podatkom. Profe-

sor Ludwig von Mises nie boi siê ich nawet nazwaæ „czêœciow¹ konfiskat¹ w³a-

snoœci prywatnej” 1 , a profesor Murray Rothbard – po prostu kradzie¿¹.

Dla profesora Witolda Kwaœnickiego „system podatkowy jest gospodarcz¹

hemofili¹. Wysysa on gospodarkê z pieniêdzy (kapita³u), które mog³yby byæ zain-

westowane gdzie indziej – np. we wzrost produkcji – z wiêkszym po¿ytkiem dla

konsumenta, a zatem do polepszenia standardu ¿yciowego. Poniewa¿ produk-

tywni ludzie s¹ praktycznie tymi, którzy robi¹ pieni¹dze, s¹ zatem jedynymi, od

których rz¹d mo¿e te pieni¹dze œci¹gn¹æ. Podatki zatem w sposób oczywisty karz¹

tych najbardziej produktywnych” 2 .

Jean Baptiste Say (1767-1832) – fran-

cuski liberalny ekonomista i przemys³o-

wiec, profesor Collège de France w Pa-

ry¿u.

Prawicowa koncepcja pañstwa – doktryna i praktyka

1. Zasady sprawiedliwego opodatkowania

Adam Smith sformu³owa³ cztery, klasyczne ju¿, zasady sprawiedliwego opo-

datkowania. Po pierwsze, obywatele „ka¿dego pañstwa powinni przyczyniaæ siê

do utrzymania rz¹du w jak najœciœlejszym stosunku do ich mo¿liwoœci, czyli pro-

porcjonalnie do dochodu, jaki ka¿dy z nich pod opiek¹ pañstwa uzyskuje” 3 . Po

drugie, ka¿dy podatek „powinien byæ okreœlony, a nie dowolny. Termin p³atnoœci,

sposób zap³aty, suma, jak¹ nale¿y zap³aciæ – wszystko to powinno byæ jasne

i zrozumia³e dla podatnika” 4 . Po trzecie, „ka¿dy podatek winno siê œci¹gaæ w ta-

kim czasie i w taki sposób, by podatnikowi by³o jak najdogodniej go zap³aciæ” 5 . Po

czwarte, „ka¿dy podatek powinien byæ tak pomyœlany, aby suma, jak¹ zabiera

z kieszeni ludnoœci lub do tych kieszeni nie dopuszcza, w najmniejszym, jak tylko

mo¿na, stopniu przekracza³a kwotê, jak¹ podatek ten wnosi do skarbu pañstwa” 6 .

W tym punkcie wy³ania siê kilka problemów. Pobór podatku nie powinien byæ kosz-

towny pod tym wzglêdem, ¿e pañstwo wydaje zbyt du¿o na aparat urzêdniczy,

który œci¹ga podatki. Podatek nie powinien zniechêcaæ ludzi do pracy i dzia³alnoœ-

ci gospodarczej. Pañstwo nie powinno ustanawiaæ takich podatków, które zachê-

caj¹ do oszukiwania fiskusa. Ponadto pañstwo przez pobór podatku nie mo¿e

nara¿aæ podatników na dodatkowe koszty i k³opoty 7 .

Klasyczne zasady podatkowe sformu³owa³ tak-

¿e ¿yj¹cy na prze³omie XVIII i XIX wieku francuski

liberalny ekonomista Jean Baptiste Say. Wed³ug nie-

go „najlepsze podatki, a raczej najmniej z³e, s¹ na-

stêpuj¹ce:

1. Najbardziej umiarkowane pod wzglêdem iloœci.

2. Te, które poci¹gaj¹ za sob¹ najmniej ciê¿arów

i nie przyt³aczaj¹ podatnika bez ¿adnej korzyœ-

ci dla skarbu.

3. Te, których ciê¿ar jest sprawiedliwie roz³o¿ony.

4. Te, które najmniej szkodz¹ produkcji.

5. Te, które raczej sprzyjaj¹, ni¿ sprzeciwiaj¹ siê

zasadom moralnoœci, to znaczy obyczajom po-

¿ytecznym dla spo³eczeñstwa” 8 .

Wed³ug brytyjskiego klasycznego ekonomisty

Davida Ricardo, ¿yj¹cego na prze³omie XVIII i XIX

wieku, wysokie podatki po-

woduj¹ pauperyzacjê spo³eczeñstwa i ca³ego kraju:

„w miarê wiêc jak wzrastaj¹ podatki lub jak rz¹d powiêk-

sza swoje wydatki, ludnoœæ coraz gorzej bêdzie w sto-

sunku rocznym zaspokajaæ swoje potrzeby, je¿eli nie

bêdzie mog³a odpowiednio powiêkszyæ swych kapita-

³ów i dochodów. Rz¹dy powinny prowadziæ politykê po-

pieraj¹c¹ tê sk³onnoœæ ludnoœci i nie wymierzaæ nigdy

takich podatków, które nieuchronnie bêd¹ obci¹¿a³y ka-

pita³. Nak³adaj¹c bowiem podobne podatki, uszczuplaj¹

fundusze przeznaczone na utrzymanie pracy i zmniej-

szaj¹ w ten sposób przysz³¹ produkcjê kraju” 9 . Ricardo twierdzi, ¿e ka¿dy podatek

jest z³em: „z³o le¿y nie tyle w wyborze przedmiotów opodatkowania, co w ogólnym

wp³ywie, jaki wywieraj¹ wszystkie podatki ³¹cznie” 10 .

David Ricardo

David Ricardo (1772-1823), angielski

ekonomista, geolog, matematyk. Wspó³-

twórca klasycznej szko³y angielskiej,

kontynuator i zarazem krytyk prac Ada-

ma Smitha. Zwolennik liberalizmu go-

spodarczego (Internetowa Encyklopedia

Wiem).

Rozdzia³ III – Finanse publiczne

Centrum im. Adama Smitha sformu³owa³o siedem zasad podatkowych:

1. Podatki nie powinny pe³niæ roli innej ni¿ fiskalna.

2. Stawki podatkowe powinny byæ umiarkowane, poniewa¿ p³acenie podat-

ków jest zawsze dokuczliwe.

3. Podatki powinny byæ ró¿norodne, tak by ka¿dy poszczególny podatek móg³

pozostawaæ stosunkowo niewielki, ale ich ³¹czna suma zaspokaja³aby po-

trzeby Skarbu.

4. Podatki powinny byæ proste i jasne. Nie powinno siê stosowaæ ró¿nych sta-

wek tego samego podatku ani ¿adnych ulg czy wy³¹czeñ przedmiotowych

lub podmiotowych. Wtedy bowiem podatnik trwa w wiecznej niepewnoœci

i obawie przed kontrol¹ skarbow¹.

5. Koszty poboru podatku powinny byæ jak najmniejsze, poniewa¿ koszty te to

bezpowrotnie utracona czêœæ gospodarczego i spo³ecznego potencja³u kraju.

6. Podatki powinny pozostawaæ neutralne wobec decyzji gospodarczych. To

znaczy, ¿e system podatkowy powinien byæ tak skonstruowany, by nie pro-

wokowa³ nieracjonalnych zachowañ podatników z punktu widzenia efektyw-

noœci ekonomicznej. Przyk³adem s¹ ulgi, które sk³aniaj¹ do ponoszenia

wydatków w normalnych warunkach nieuzasadnionych. Ludzie zamiast ku-

powaæ towary, które mog³yby przyczyniæ siê do wzrostu gospodarczego,

kupuj¹ te, które pozwalaj¹ na odpisy podatkowe, co powoduje, ¿e proces

gospodarczy staje siê mniej efektywny.

7. Podatki nie powinny byæ dokuczliwe ponad miarê 11 .

Ponadto libera³owie skupieni wokó³ Unii Polityki Realnej wysuwaj¹ nastêpu-

j¹ce postulaty dotycz¹ce podatków: podatki musz¹ byæ nak³adane i wydawane

oszczêdnie oraz mog¹ iœæ tylko na cele, z których wszyscy podatnicy tak samo

korzystaj¹. Oprócz tego system podatkowy nie mo¿e zamieniaæ spo³eczeñstwa

w stado, gdzie silniejsi (albo liczniejsi) grabi¹ s³abszych (albo mniej licznych), a pañ-

stwo dzieli i rz¹dzi. Podatki nie mog¹ byæ nak³adane na przysz³e pokolenia. Dzie-

je siê tak wtedy, gdy pañstwo zaci¹ga kredyty, wypuszcza obligacje lub gdy uchwala

deficyt bud¿etowy. Podatki powinny byæ traktowane tak samo, jak inne sprawy

cywilne: to nie podatnik ma wykazywaæ sk¹d ma pie-

ni¹dze tylko urz¹d skarbowy musi staraæ siê udowod-

niæ, ¿e zarobi³ je nieuczciwie. Poza tym, wed³ug libera-

³ów, urz¹d podatkowy nie powinien mieæ wgl¹du w ra-

chunki bankowe, jak i w ksiêgowoœæ przedsiêbiorstw,

która musi byæ tajemnic¹. Powinien istnieæ zakaz gro-

madzenia przez urz¹d podatkowy informacji o obywa-

telach, umo¿liwiaj¹cych wkraczanie w ich ¿ycie prywat-

ne – co mo¿e robiæ dziœ w stopniu wiêkszym ni¿ w tota-

litarnych re¿imach pozbawionych komputerów.

Jednak najwa¿niejszy dla libera³ów jest postulat jak najni¿szych podatków.

Jak twierdzi Robert Gwiazdowski, „historia gospodarcza œwiata nie zna ani jedne-

go przyk³adu przezwyciê¿enia stagnacji gospodarczej przy jednoczesnym zwiêk-

szaniu stopnia fiskalizmu i podwy¿szaniu podatków. Zna za to przyk³ady odwrot-

ne. Zawsze, kiedy w Stanach Zjednoczonych znacznie obni¿ano najwy¿sz¹ stawkê

podatkow¹, wzrasta³ ca³kowity dochód z podatków oraz udzia³ najwiêcej zarabia-

j¹cych i ich p³aceniu” 12 . Ronald Reagan obni¿y³ najwy¿sz¹ stopê podatku docho-

dowego od osób fizycznych z 70% do 28%. Dziêki temu „w krótkim czasie ekono-

mia ruszy³a z kopyta (…), ruszy³y inwestycje (…), obni¿y³a siê inflacja, bezrobo-

cie” 13 . Zyskali przede wszystkim biedni – badania „w latach 1979-88 pokaza³y, ¿e

w okresie tym 85,8% spoœród najni¿ej zarabiaj¹cych przeskoczy³o do grup wy¿ej

David Boaz – wiceprezes amerykañskie-

go Cato Institut, gra du¿¹ rolê w rozwoju

myœli libertariañskiej, autor kilku ksi¹¿ek

oraz wielu artyku³ów na tematy liberata-

riañskie (http://www.cato.org)

Prawicowa koncepcja pañstwa – doktryna i praktyka

Cato Institute – czo³owy amerykañski

oœrodek myœli libertariañskiej powo³any

w San Francisco. Obecna siedziba mieœ-

ci siê w Waszyngtonie. Nazwa wywodzi

siê od tytu³u Listów (1720 r.) miêdzy an-

gielskimi wigami Tomaszem Gordonem

i Johnem Trenchardem, z których naro-

dzi³ siê libertarianizm. („W³asnoœæ najle-

piej sprzyja niezale¿noœci, której tak go-

r¹co pragn¹ wszyscy ludzie”). (Miner B.,

Zwiêz³a encyklopedia konserwatyzmu,

Poznañ 1999, s. 236)

zarabiaj¹cych, z czego 14,7% dosta³o siê na sam szczyt

ludzi o najwy¿szych zarobkach” 14 . David Boaz, wice-

prezes Cato Institute, sformu³owa³ osiem argumentów

przemawiaj¹cych za tym, by obecny Prezydent Stanów

Zjednoczonych George W. Bush obni¿y³ podatki (co

zreszt¹ uczyni³ na pocz¹tku swojej prezydentury):

Pieni¹dze nale¿¹ do tego, kto je zarobi. Nikt nie

powinien ich odbieraæ pod przymusem.

Jednostki i przedsiêbiorstwa wykorzystuj¹ pieni¹-

dze efektywniej ni¿ rz¹dy. Pieni¹dz spowoduje

wiêcej dobra dla wiêkszej liczby ludzi, gdy bêdzie

w rêkach prywatnych, a nie rz¹dowych.

Wysokie podatki zniechêcaj¹ do pracy i inwesto-

wania.

W trzecim kwartale 2000 roku dochody federal-

ne, liczone jako udzia³ w produkcie krajo-

wym brutto, osi¹gnê³y 20,8%, co jest re-

kordem czasów pokoju.

5. Jeœli nie obni¿y siê podatków, Kongres te

pieni¹dze przepuœci. Cz³onkowie Kongre-

su lubi¹, gdy siê ich lubi i dlatego dla ka¿-

dej sumy pieniêdzy ³atwo znajd¹ jakiœ cel.

6. Ni¿sze podatki to jedyny realny sposób

kontrolowania wielkoœci rz¹du.

7. Politycy powinni dotrzymywaæ swoich

przedwyborczych obietnic, a Bush, bêd¹c

kandydatem na urz¹d prezydenta, obiecy-

wa³ obci¹æ podatki dochodowe.

8. Republikanie wygrywaj¹ wybory, gdy ob-

ni¿aj¹ podatki. Obni¿anie podatków jedno-

czy republikañsk¹ bazê 15 .

Narodowa Komisja do spraw Wzrostu Go-

spodarczego i Reformy Podatkowej powo³ana

przez 104. Kongres USA stwierdzi³a, ¿e istnieje

koniecznoœæ zmiany obecnego, Ÿle dzia³aj¹cego

systemu podatkowego. Nowy system powinien byæ:

David Boaz

sprawiedliwy i prostszy;

nagradzaæ, a nie karaæ za tworzenie nowych miejsc pracy;

wyeliminowaæ niepotrzebn¹ pracê papierkow¹;

zapewniæ bodŸce oszczêdzaj¹cym obywatelom;

pozwoliæ podatnikom zachowaæ wiêcej z tego, co zarabiaj¹;

pozwoliæ podatnikom ³atwo rozliczyæ siê z podatków – bez pomocy prawni-

ka i ksiêgowego;

wszyscy podatnicy musz¹ byæ w pe³ni poinformowani o tym, co dok³adnie

podlega opodatkowaniu, jak s¹ opodatkowani i jaka jest ich rzeczywista

odpowiedzialnoœæ podatkowa;

podatnik musi mieæ œwiadomoœæ kiedy i ile musi zap³aciæ;

wszyscy podatnicy powinni byæ traktowani równo wobec prawa; nale¿y uni-

kaæ umyœlnego ró¿nicowania podatników i osi¹ganych przez nie przychodów;

przepisy podatkowe powinny tak samo traktowaæ podobne dzia³ania i trans-

akcje gospodarcze, bez wzglêdu na atrybuty podatnika;

Rozdzia³ III – Finanse publiczne

nale¿y unikaæ wielokrotnego opodatkowania;

system podatkowy powinien byæ prosty; z³o¿onoœæ

sprawia, ¿e jest drogi w utrzymaniu, co zmniejsza

dochód skarbu pañstwa z powodu zwiêkszaj¹cych

siê kosztów poboru podatków;

Artur B. Laffer (ur. 1941) – amerykañ-

ski ekonomista liberalny, wp³ywowy do-

radca administracji prezydenta Reagana,

profesor kilku amerykañskich uniwersy-

tetów, odkry³ krzyw¹ nazwan¹ jego imie-

niem.

system podatkowy powinien byæ neutralny dla po-

dejmowanych przez podatników decyzji gospodar-

czych;

stawki podatkowe powinny byæ mo¿liwie niskie;

niska stawka podatkowa dla wszystkich rodzajów

podatników tworzy najmniej wypaczeñ w gospodarce; wysokie stawki niszcz¹

rozwój gospodarczy przez zmniejszanie bodŸców do pracy, oszczêdzania

i inwestowania 16 .

2. Krzywa Laffera

W 1974 roku amerykañski uczony Artur Laffer, wówczas asy-

stent na Uniwersytecie w Chicago, sformu³owa³ prawo ekonomiczne,

które zosta³o nazwane jego imieniem. Ilustruje ono zale¿noœci miê-

dzy wysokoœci¹ stopy opodatkowania, a ³¹cznymi wp³ywami do bu-

d¿etu pañstwa z tytu³u podatków (patrz wykres nr 10). Prawo to mówi,

¿e istnieje taki punkt w wysokoœci opodatkowania, ¿e po zwiêkszeniu

stopy podatkowej powy¿ej tego punktu dochody bud¿etu pañstwa

gwa³townie malej¹. Mimo podwy¿ki podatków pañstwo dostaje od po-

datników mniej pieniêdzy. Jest to spowodowane tym, ¿e ludziom nie

op³aca siê pracowaæ, a produkcja i handel staj¹ siê nieop³acalne. Fir-

my rezygnuj¹ z dzia³alnoœci gospodarczej, uciekaj¹ w szar¹ strefê

gospodarki lub lokuj¹ kapita³ za granic¹. Instytut Frasera porówna³

rozmiary szarej strefy „w sto-

sunku do PKB, odpowiednio

w latach 1978 i 1994. Wyniki

dla wybranych krajów s¹ na-

stêpuj¹ce (w %): W³ochy – 12

i 27, Belgia – 13 i 21, Japonia

– 4 i 12, USA – 6 i 12 (…).

W krajach tych nast¹pi³o w da-

nym okresie zwiêkszenie ogól-

nych obci¹¿eñ podatkowych

i zwiêkszenie roli pañstwa

w gospodarce” 17 . Podobnie

szara strefa wzros³a w latach

1960-1995 w pañstwach ogra-

niczaj¹cych wolnoœæ gospo-

darcz¹: Szwecji – z 2% PKB

do 16%, Danii – z 4,5% do

17%, Norwegii – z 1,5% do

18% 18 . W pañstwach, gdzie

podatki s¹ najwy¿sze, szara strefa kwitnie (Grecja – 28,5% PKB, W³ochy – 27%,

Polska – 27,4%), natomiast najmniejsza jest w pañstwach o najmniejszym fiskaliz-

mie (USA – 8,7%, Szwajcaria – 9,4%) 20 .

Artur Laffer

Wykres nr 10. Krzywa Laffera 19

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: