PRAWO FINANSOWE dla studentów prawa US
By MACIEJ JANOWSKI © 2006 maciej_janowski@wp.pl
Na podstawie: wykładów (ver. 2006) ; podręcznika Chojny-Duch ; Ustawy o Finansach Publicznych
All Rights Reserved © 2006
========================================================================
Prawo finansowe. Stanowi gałąź prawa publicznego. Jego przedmiotem są finanse publiczne. Reguluje ono działalaność finansową podmiotów publicznych poprzez normy prawnofinansowe. Ogół tych norm funkcjonujących w danym państwie i czasie tworzy system prawa finansowego.
Polityka finansowa. Jest to świadoma i celowa działalność ludzi i instytucji polegająca na ustaleniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych.
Systematyka prawa finansowego. Prawo finansowe dzieli się na następujące działy:
1. Prawo budżetowe. Zawiera: a) normy prawnofinansowego dotyczące struktury gospodarki budżetowej. b) normy ogólnych zasad budżetowych c) klasyfikację i procedurę budżetową d) zasady zarządzania długiem publicznym e) zasady dokonywania wydatków
2. Prawo podatkowe (normy regulujące konstrukcje podatkowe oraz zasady postępowania podatkowego)
3. Prawo walutowe (określa ustrój pieniężny państwa oraz zasady emisji i obiegu pieniądza)
4. Prawo bankowe (zawiera normy regulujące działalność bankową)
5. Prawo dewizowe (zawiera normy regulujące sprawy związane z dewizami, rezerwami dewizowymi etc.)
6. Prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego
7. Prawo finansowe podmiotów gospodarczych
Źródła prawa finansowego. Prawo konstytucyjne określa bezpośrednio zasady, organizację i środki działania niektórych organów finansowych oraz procedury budżetowe. Prawo administracyjne rozwija postanowienia prawa konstytucyjnego poprzez szczegółową regulację publicznej działalności administracyjnej, organizację aparatu władzy i administracji finansowej. Prawo pracy zawiera regulacje odnośnie wynagrodzeń ze sfery budżetowej. Prawo karne - zawiera regulacje prawa karno-skarbowego Prawo międzynarodowe publiczne – zawiera regulacje odnośnie kredytu publicznego, emisji papierów wartościowych itp.
Normy prawa finansowego. Składają się z trzech części: Hipotezy, Dyspozycji i Sankcji., z tym, że dla prawa finansowego charakterystyczne jest to, że: a) są to normy dwustronnie imperatywno – atrybutywne; b) zawsze występują dwa rodzaje podmiotów (czynne i bierne); c) indywidualizacja uprawnień i obowiązków następuje najczęściej w drodze postępowania finansowego i następuje tzw. Rozczłonkowanie normy. Podział norm finansowych. Ustrojowe – określają organizację, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organy władzy Materialne – tworzą one uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunków prawnych, np. ustawy powołujące podatki Proceduralne – określają reguły postępowanie przy stosowaniu norm materialnych, np. ustawa o prawie bankowyn.
2. FINANSE PUBLICZNE
Finanse Publiczne. To: a) Zjawisko ekonomiczne związane z mechanizmem podziału dochodu narodowego b) Środki państwa i innych jednostek publicznych na cele ogólnospołeczne c) Operacje finansowe podmiotów publiczno-prawnych polegające na gromadzeniu środków i ich redystrybucji
Finanse Prywatne. To prywatne zasoby pieniężne wykorzystywane do realizacji celów indywidualnych.
Finanse publiczne mają charakter 2stronny, tj. z jednej strony mamy do czynienia z gromadzeniem dochodów a z drugiej z ich redystrybucją na różnorodne potrzeby społeczne za pomocą pieniądza w formie wydatków i rozchodów. Gospodarowania środkami publicznymi następuje w drodze operacji finansowych, w formie:
- gromadzenia dochodów
- dokonywania wydatków
- zarządzania przychodami i rozchodami
- zarządzania długiem publicznym (w tym finansowanie deficytów budżetowych podmiotó sektora publicznego)
Finanse Publiczne a Finanse prywatne. Różnice pomiędzy tymi środkami przedstawiają się następująco:
- finanse publiczne służą realizacji funkcji państwa, -- finanse prywatne służą zaspokajaniu potrzeb jednostek
- finanse publiczne są dysponowane przez państwo -- finanse prywatne są dysponowane przez podmioty gospodarcze
- finanse publiczne skierowane są na cele ogólnospołeczne –- finanse prywatne skierowane są na maksymalizację zysku
- finanse publiczne co do zasady przewyższają finanse prywatne
- finanse publiczne podlegają ustawowym procedurom -– finanse prywatne podlegają procedurom rynkowym
Finanse publiczne a Sektor Finansów Publicznych. Różnice są następujące: a) tylko część środków publicznych jest związana z finansowaniem sektora finansów publicznych b) środki którymi dysponują jednostki sektora finansów publicznych pochodzą ze źródeł własnych jak i zewnętrznych. C) nie wszystkie środki publiczne sa przez sektor wykorzystywane.
Fiananse publiczne a System Finansów publicznych. System finansów publicznych to ogół zasad i instytucji stanowiących podstawę dokonywania publicznych operacji finansowych przy użyciu finansów publicznych.
Zakres podmiotowy Finansów Publicznych. Finanse publiczne dotyczą różnorodnynch podmiotów prawa publicznego, tj:
a) organy władzy publicznej, b) organy administracji rządowej c) organy kontroli państwowej d) organy ochrony prawa e) sądy i trybunały f) jednostki samorządu terytorialnego g) jednostki i zakłądy budżetowe i ich organizacje pomocniczne h) fundusze celowe i) państwowe szkoły wyższe j) ZUS k) NFZ i inne
Zakres przedmiotowy finansów publicznych. Ustawowo obejmuje: a) procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz dysponowanie nimi b) zarządzenie i wydatkowanie środków publicznych c) finansowanie deficytu budżetowego d) obsługę długu publicznego e) zaciąganie zobowiązań (np. obligacje)
Realizacja finansów publicznych. Opiera się na:
Jawności. Realizacja tej zasady następuje poprzez ujawnienie fazy planowania, uchwalania i wykonywania budżetu. Zasada ta wymaga spełnienia następujących wymogów:
a) regularnego publikowania danych budżetowych
b) dostępności debat budżetowych
c) przekazywania danych budżetowych do publicznej oceny
d) podawania do publicznej wiadomości zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych
e) publikowania całorocznych sprawozdań dotyczących finansów
Przejrzystości. Realizacja tej zasady następuje poprzez porządkowanie wszystkich dochodów i wydatków publicznych według określonego systemu wytycznych. Realizacja tej zasady wymaga:
a) stosowania przez wszystkie jednostki sektora, jednolitych zasad dotyczących rachunkowości, dochodów i wydatków
b) sporządzania sprawozdań finansowych według określonych przez Ministra Finansów zasad
Funkcje finansów publicznych. Przedstawiają się następująco:
1. Funkcja fiskalna – polegającą na gromadzeniu dochodów umożliwiających realizację zadań państwa
2. Funkcja redystrybucyjna – umożliwiającą dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego
3. Funkcja alokacyjna - polegająca na optymalnej alokacji środków publicznych w poszczególnych sektorach
4. Funkcja stymulacyjna – polega na oddziaływaniu na stosunki społ.-ekon. w celu stymulacji aktywności.
5. Funkcja ewidencyjno-kontrolna – polega na kontrolowaniu przebiegu procesów gospodarczych poprzez ich analizę i następnie podejmowanie na tej podstawie odpowiednich ruchów mających na celu ukierunkowanie przebiegu tych procesów w pożądanym kierunku i zapobieżenie niepożądanym zjawiskom
6. Funkcja polityczna – wyraża się w kształtowaniu, przekształcaniu i wpływaniu na rzeczywistość społeczno-gospodarczą w kierunku uznanym za pożądany przez władze publiczne.
Źródła prawne finansów publicznych. W zakres źródeł finansów publicznych wchodzą wszelkie regulacje prawne dotyczące stosunków finansowych zawierających się w finansach publicznych.
1. Konstytucja (Rozdział X dotyczący finansów publicznych, a także przepisy dotyczące trybu uchwalania ustaw)
2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe (np. dotyczące regulacji kwestii podatkowych)
3. Ustawy zwykłe (np. Ustawa o Finansach Publicznych, ustawy podatkowe)
4. Rozporzadzenia
5. Akty prawa miejscowego (np. uchwały samorządów terytorialnych dotyczące budżetu)
Sektor Finansów Publicznych obejmuje wszystkie organy finansowane z podatków oraz innych płatności pobieranych pod sankcją przymusu panstwa. Obejmuje więc:
- sektor państwowy (finanse organów władzy, kontroli państwowej, sądów, trybunałów i administracji rządowej)
- sektor samorządowy
- sektor ubezpieczeń społecznych
Jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych. Do jednostek sektora finansów publicznych zalicza się:
q organy administracji rządowej
q organy kontroli państwowej i ochrony prawa
q sądy i trybunały
q jednostki samorządu terytorialnego, ich organy i związki
q jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe
q państwowe szkoły wyższe
q jednostki badawczo – rozwojowe
q państwowe lub samorządowe osoby prawne z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych i spółek prawa handlowego oraz publiczne placówki naukowe i kulturalne oraz imiennie wskazane podmioty zajmujące się ochroną zdrowia.
FORMY ORGANIZACYJNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
1.) Jednostki budżetowe – są to niesamodzielne, państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nie posiadające osobowości prawnej. Swoje wydatki pokrywają bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
Jednostki budżetowe tworzą:
a) Ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie (państowej jednostki budżetowe)
b) Organy stanowiące samorzadu terytorialnego (gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe)
Do jednostek budżetowych zaliczamy:
a) urzędy administracji rządowej i gminnej,
b) sądy, prokuratury, zakłady karne,
c) jednostki organizacyjne MON, MSW,
d) szkoły podstawowe i średnie,
2.) Zakłady budżetowe – są to samodzielne, państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nie posiadające osobowości prawnej, wykonujące odpłatnie określone zadania. Swoją działalność pokrywają z własnych przychodów przy czym mogą otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe i celowe w przypadkach określonych ustawowo. Nadwyżki przychodów względem kosztów działalności odprowadzana są do budżetu.
Do zakładów budżetowych zaliczamy:
a) Stołówki i bufety studenckie
b) Kolonie, obozy, filharmonie
c) Teatry, domy wczasowe
3.) Gospodarstwa pomocnicze (jednostki budżetowej) stanowią wyodrębnioną pod względem organizacyjnym i finansowym częśc (podstawowej lub ubocznej) działalności jednostek budżetowych. Wyodrębnienie to przejawia się w nadaniu gospodarstwom odrębnej nazwy siedziby, przydzielenia odrębnego majątku oraz określenia odrębnego przedmiotu działalności. Gospodarstwa pomocnicze pokrywają koszty swej działalności z przychodów własnych z tym, że mogą otrzymywać dotacje przedmiotowe. Są tworzone, przekształcane i likwidowane przez kierownika jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody odpowiedniego organu. Swą działalność opierają na rocznym planie finansowym sprzedaży usług lub towarów na rzecz macierzystej jednostki budżetowej. Ponadto zobligowane są do wpłaty do budżetu połowy osiągniętych zysku.
Do gospodarstw pomocniczych zaliczamy:
a) Gospodarstwa rolne, kasyna, piekarnie
b) Pralnie, hotele pracownicze
c) Stołówki i bufety szkolne
4.) Środki specjalne (jednostki budżetowej) są to środki finansowe z tytułu prowadzenia działalności ubocznej, niewyodrębnione z budżetu ale gromadzone przez jednostki budżetowe na specjalnym, wyodrębnionym rachunku bankowym i wydatkowane na określone cele. Możliwość tworzenia środków specjalnych jest umocowana prawnie w ustawie o finansach publicznych.
Są gromadzone z tytułu:
a) Z tytuły spadków, zapisów i darowizn w postaci pienieżnej na rzecz jednostki budżetowej
b) Z tytułu odszkodowan i wpłąt za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd
5.) Fundusze celowe – to fundusze ustawowo powołane przed dniem wejścia w życie ustawy, których przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Mogą działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Swą działalność opierają na rocznym planie finansowym. Przychody funduszu pochodzą ze środkó publicznych, wydatki przeznaczane sa z kolei na realizację okreslonych zadań.
Rodzaje:
a) państwowy fundusz celowy – realizuje zadania wyodrębnione z budżetu państwa
b) gminny, powiatowy lub wojewódzki fundusz celowy – realizuje zadania wyodrębniony z budżetu w/w
Przykłady:
A. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych i Fundusz Pracy
B. Fundusz Rehabilitacji Osób NIepełnosprawnych
JEDNOSTKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
FUNDUSZ UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH – to państwowy fundusz celowy powołany do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społęcznych. Przychody FUS pochodzą: a) ze składek na ubezpieczenia społeczne (z wyjątkiem tych przekazywanych na OFE) b) z wpłat z budżetu. Natomiast wpływy FUS pochodzą z: a) z % rachunków bankowych funduszu b) ze zwrotu nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami c) z dodatkowych opłat wymierzonych płatnikowi w razie niepłacenia składek d) z kredytów zaciąganych przez FUS za zgodą MF
FUNDUSZ PRACY – to państwowy fundusz celowy posiadający osobowość prawną. Dochody FP pochodzą z: a) z obowiązkowych składek od pracodawców a także od osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu lub emerytalnemu (z wyjątkiem duchownych) b) z odsetek od pożyczek udzielanych przez FP c) z dotacji z budżetu państwa na wypłatę zasiłków zasiłków przedemerytalnych. FP przeznacza swoje środki na wypłatę zasiłków dla bezrobotnych, na prowdzenie poradnictwa zawodowego oraz realizację określonych zadań
FUNDUSZ GWARANTOWANYCH ŚWIADCZEŃ PRACOWNICZYCH – to państwowy fundusz celowy powołany do realizacji zadań z zakresu finansowania określonych roszczeń pracowniczych: a) w przypadku niewypłacalności pracodawcy b) z tytułu zasiłku chorobowego c) z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne d) z tytułu wypadku przy pracy czy chorób zawodowych. Dochody FGŚP pochodzą: a) ze składek płaconych przez pracodawców, któreych wysokośc ustala ustawa budżetowa. B) z zapisów i darowizn c) z odsetek od lokat.
FUNDUSZE REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH – To państwowy fundusz celowy powołany do ralizacji zadań z zakresu finansowania: a) zagrożonych likwidacją miejsc pracy osób niepełnosprawnych b) poradnictwa zawodowego c) warsztatów terapi zajęciowej. Dochodu FRON pochodzą z: a) obowiązkowych wpłat od pracodawców zatrudniających >25 osób b) z dotacji z budżetu państwa c) z % udzielonych pożyczek d) z odsetek od zakupionych obligacji
ŚRODKI PUBLICZNE
Środki Publiczne. To ogół zasobów finansowych państwa przeznaczonych na realizację zadań publicznych.
Relatywnie: Dochody publiczne – Wydatki publiczne == Przychody budżetowe – Rozchody budżetowe
Środki Publiczne. Są to:
1. dochody publiczne, do których zalicza się:
1. daniny publiczne – podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz skarbu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynikających z odrębnych ustaw.
2. ...
gosicka