FINANSE PUBLICZNE - PODSTAWOWE ZAGADNIENIA
Termin budżet pochodzi od łacińskiego słowa bulga, które znaczyło torbę, koszyczek do zbierania dochodów. Pojęcie przyjęło się w słownictwie angielskim, a potem w wielu innych krajach, od roku 1802 było powszechnie używane. Obecnie jest terminem ogólnie stosowanym.
Jako jeden z pierwszych, zdefiniował budżet znany teoretyk budżetu Rene Stourm. W swoim dziele „Le budget” ustalił zasady gospodarki budżetowej. Opowiadał się za określeniem, w którym istniałyby dwa odrębne człony definicji budżetu: jeden stanowiły przewidywane roczne dochody i wydatki, drugi - forma zatwierdzenia i aprobaty udzielana rządowi.
W Polsce teoria budżetu rozwinęła się szeroko po odzyskaniu niepodległości. Bardzo rozwinięta definicja budżetu została sformułowana w pracy Tadeusza Grodyńskiego, w której autor ustalił, że „budżetem jest szczegółowe zestawienie przewidywanych w pewnym przyszłym, ściśle określonym czasokresie, wydatków i dochodów państwa, ujętych w związek wyrażający się równowagą i zatwierdzonych jako obowiązująca granica działalności władzy wykonawczej przez powołaną do tego konstytucyjną władzę ustawodawczą”.
Powyższa definicja ma szereg zalet. Należy do nich zaliczyć powiązanie zasad podstawowej techniki budżetowej z wyeksponowaną zasadą konstytucyjnego podporządkowania władzy wykonawczej parlamentowi.
Formułowane we współczesnej nauce polskiej definicje budżetu oparto na scentralizowanych metodach działania państwa.
Karol Ostrowski, na przykład, określał budżet, jako uchwalony przez przedstawicielskie organy plan finansowy, ustalający wiążące zadania w zakresie gromadzenia i podziału scentralizowanych zasobów pieniężnych państwa, przeznaczonych na finansowanie potrzeb państwowych za pomocą metody bezzwrotnej, zgodnie z zasadami narodowego planu gospodarczego.
Natomiast definicja sformułowana przez Leona Kurowskiego, w sposób szczegółowy określa strukturę budżetu. Według tej definicji: budżet państwa to plan finansowy, tzn. akt normatywny, który określa środki finansowe, służące realizacji zadań państwa w ustalonym okresie. Jest on projektowany i wykonywany przez organy zarządzająco-wykonawcze, a uchwalony i kwitowany przez organy władzy państwowej oraz obejmuje w stosownym układzie wydatki i dochody gospodarki budżetowej danego państwa.
Na podstawowe elementy modelu gospodarki budżetowej wskazuje definicja:
Budżet stanowi - powiązany z innymi planami, zatwierdzony przez parlament - plan finansowy najważniejszej rangi, obejmujący zestawienie w ujęciu klasyfikacyjnym przewidywanych dochodów i wydatków państwa, w określonym przedziale czasowym.
Na podstawie cytowanych różnych definicji budżetu, formułowanych przez autorów czerpiących wiedzę z różnych warunków politycznych i ekonomicznych, trudno byłoby przyjąć jedną ogólną definicję budżetu, która łączyłaby elementy określające pojęcie budżetu. Stąd propozycja, aby w określeniu konkretnego budżetu państwa wychodzić od jego legalnej definicji.
Prawo budżetowe z 5 stycznia 1991 stanowiło, że:
„Budżet państwa jest rocznym planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa. Budżet państwa jest uchwalany przez Sejm na okres roku kalendarzowego w formie ustawy, zwanej ustawą budżetową. Ustawa budżetowa zapewnia realizację założeń polityki społeczno-gospodarczej państwa przyjętych przez Sejm."
Obecnie zagadnienia budżetu reguluje ustawa Finanse publiczne z dnia 26 listopada 1998 roku, która mówi :
„Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów:
1) władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa,
2) sądów i trybunałów,
3) administracji rządowej.
Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej „rokiem budżetowym”.
Najtrafniej można określić cechy budżetu za pomocą zasad budżetowych. Zasady budżetowe to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań. Można tu wymienić następujące zasady budżetowe:
- zasadę uprzedniości,
- zasadę zupełności,
- zasadę jedności,
- zasadę specjalizacji,
- zasadę ogólności
- zasadę jawności.
Zasada uprzedniości postuluje uchwalenie budżetu przed okresem, w jakim ma być wykonywany. Konstytucja i prawo budżetowe nakładają obowiązek uchwalenia budżetu w końcu roku poprzedzającego okres budżetowy. W praktyce częste są naruszania tej zasady i to zarówno ze strony rządu, jak i parlamentu. Dlatego prawo budżetowe przewiduje rozwiązania w okresie przejściowym, między upływem terminu do uchwalenia budżetu a jego rzeczywistym uchwaleniem.
Rozwiązaniami są:
-prowizorium budżetowe,
-prerogacja budżetu,
-prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu,
-upoważnienie rządu do dokonywania niezbędnych wydatków.
Zasada zupełności budżetu postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków.
Z tym łączy się budżetowanie brutto, które polega na tym, że dochody i wydatki nie są ujęte saldem, lecz w całości. Budżetowanie brutto stosowane jest przy finansowaniu administracji publicznej realizującej podstawowe funkcje państwa. Przedsiębiorstwa publiczne nie mogą być, z kilku powodów, rozliczane z budżetem brutto. Przede wszystkim spowodowałoby to "rozdęcie" budżetu, gdyż wszystkie przychody przedsiębiorstw byłyby odprowadzane do budżetu, z którego następnie pokrywano by wydatki. Tak więc w odniesieniu do rozliczeń z budżetem są stosowane dwie metody - budżetowanie brutto i netto. Wybór metody zależy od rodzaju rozliczanej działalności.
Zasada jedności budżetu postuluje, by dochody i wydatki organu prawa publicznego były ujęte w jednym budżecie. Jest to jednoznaczne z zasadą, fiskalnej jedności kasowej. Jedność budżetu służy kompleksowej ocenie gospodarki budżetowej.
W budżecie stosowany jest także podział na budżet bieżący i inwestycyjny tzw. kapitałowy.' Budżet bieżący finansowany jest z wpływów podatkowych, budżet inwestycyjny zaś - z zaciąganych pożyczek.
Zasada jedności budżetu ma dwa aspekty - formalny i materialny. Z punktu widzenia formalnego budżet powinien być zawarty w jednej ustawie budżetowej. Natomiast z punktu widzenia materialnego wpływy budżetowe powinny tworzyć jeden fundusz, z którego dokonywane są wydatki.
Zasada specjalizacji inaczej szczegółowość budżetu, postuluje by dochody i wydatki budżetowe były odpowiednio uporządkowane. Specjalizacja budżetu ma trzy aspekty - ilościowy, rzeczowy i czasowy.
Specjalizacja ilościowa polega na ujęciu w budżecie dochodów i wydatków w określonych kwotach. Po stronie dochodów kwotowe ujęcie stanowi wskazówkę o niezbędnej wysokości dochodów dla pokrycia wydatków. Natomiast kwoty wydatków budżetowych stanowią wielkości maksymalne.
Specjalizacja rzeczowa polega na tym, że w budżecie dochody ujęte są wg źródeł, a wydatki wg przeznaczenia. Takie ujęcie dochodów ma na celu wskazanie ich znaczenie fiskalne. Stanowią one granicę, poza którą w zasadzie wydatki nie powinny być dokonywane, gdyż inaczej pojawi się deficyt budżetowy i kwestia jego sfinansowania.
Specjalizacja czasowa polega na tym, że ujęte w budżecie dochody i wydatki mogą być, odpowiednio: uzyskiwane i dokonywane tylko w okresie obowiązywania ustawy budżetowej. Okresem tym jest najczęściej rok kalendarzowy lub budżetowy. Po upływie okresu budżetowego wygasa prawo do dysponowania środkami zawartymi w budżecie.
Zasada ogólności postuluje, by dochody budżetowe stanowiły źródło pokrycia dla wszelkich wydatków budżetowych. Wynika z tego zakaz wiązania dochodów z określonym celem, na jaki powinny być przeznaczone. Pozwala to na usprawnienie gospodarki budżetowej, gdyż mogłoby dojść do sytuacji, w której dochody z określonego źródła przewyższałyby potrzeby wynikające z danego celu, na jaki są przeznaczone.
Zasada jawności budżetu postuluje ujawnienie procedury planowania, uchwalania i wykonywania budżetu oraz samej ustawy budżetowej. Dane budżetowe są regularnie publikowane, debaty budżetowe zaś są dostępne dla publicznej wiadomości.
Do przedstawionego katalogu zasad należy jeszcze dołączyć zasadę podstawową, a mianowicie zasadę równowagi budżetowej, która współcześnie może budzić wątpliwości.
W ujęciu tradycyjnym, postulat równowagi budżetowej oznacza takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały one wysokości dochodów, tzn. by nie wystąpił deficyt budżetowy. Wspomniana równowaga budżetowa jest w praktyce trudna do osiągnięcia ze względu na dług publiczny i finansowanie zadań za pomocą deficytu. Deficyty budżetowe są nie tyle środkiem, ile efektem polityki gospodarczej, pojawiają się w trakcie wykonywania budżetu.
Teoria budżetu cyklicznego i impasu zakładają, że w zależności od cykli gospodarczych, naturalne są zarówno deficyty, jak i nadwyżki, lecz w dłuższych okresach winny się one bilansować.
Obok omówionych zasad budżetowych, należy przedstawić funkcje, jakie pełni budżet. Wśród nich wyróżnia się:
-funkcje polityczne,
-funkcje ekonomiczne,
-funkcje prawne.
Funkcje polityczne budżetu sprowadzają się do kontroli narodu poprzez parlament nad działalnością rządu. W związku z obejmowaniem przez budżet tylko części operacji finansowych państwa, od dawna reprezentowany jest pogląd, że budżet nie spełnia funkcji politycznych w tradycyjnym ich rozumieniu. Jednak np. J. Harasimowicz uważa, że szczególna polityczna rola budżetu (funkcja) polega na ujmowaniu w nim finansowania działań państwa, jako aparatu władzy i administracji, a więc tej części działalności, która powinna podlegać szczególnej kontroli społecznej.
Funkcje ekonomiczne budżetu polegają na dokonywaniu za jego pośrednictwem podziału znacznej części dochodu narodowego oraz na oddziaływaniu przez budżet na kształtowanie się proporcji podziału dochodu narodowego i przebieg procesów gospodarczych. Niektórzy specjaliści twierdzą, że także funkcje ekonomiczne budżet spełnia w coraz bardziej ograniczonym zakresie, ze względu na fakt, iż tylko nieznaczna część dochodu narodowego jest rozdzielana przez budżet (przeważnie od 20 do 50%), a poza budżetem pozostają takie podstawowe kategorie ekonomiczne jak: ceny, płace, stopa kredytowa, kursy dewizowe itp.
Funkcje prawne budżetu można sprowadzić do uchwalenia go w formie ustawy oraz jego prawnej mocy wiążącej, czyli dyrektywności.
Wzajemne proporcje między funkcjami decydują o charakterze konkretnego budżetu. Bardzo często budżety w krajach kapitalistycznych mają stabilizacyjny bądź pobudzający charakter. Nasze budżety na lata 1990 - 1994 cechuje natomiast położenie nacisku na funkcję fiskalną. Prowadzi to do drenażu dochodów poszczególnych podmiotów i nazywa się fiskalizmem. Skutkiem zaś nadmiernego fiskalizmu może być recesja gospodarcza.
Budżet państwa jest planem finansowym gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez państwo jako podmiot władzy. Działalność państwa, jako podmiotu władzy, polegającą, na gromadzeniu dochodów i dokonywaniu wydatków nazywamy gospodarką budżetową lub działalnością budżetową. Gospodarka budżetowa dzieli się na dwie zasadnicze części:
1. gospodarkę budżetową objętą całkowicie planem budżetowym zgodnie z zasadą zupełności, zwaną gospodarką budżetową brutto,
2. gospodarkę budżetową nie objętą w pełnych sumach dochodów i wydatków planem budżetowym, zwaną gospodarką budżetową netto.
Całokształt zasad i instytucji finansowych służących prowadzeniu gospodarki budżetowej państwa tworzy system budżetowy. Jego nazwa pochodzi od instytucji budżetu państwa, tworzącego zwarte ramy organizacyjne gospodarki budżetowej.
"Urządzenia składające się na system budżetowy obejmują zatem urządzenia w zakresie wydatków budżetowych oraz urządzenia organizacyjne budżetu państwa wraz z jego przybudówkami. Prawno-finansowe regulacje tych urządzeń składają się na prawo finansowe systemu budżetowego”.
Wykonywanie budżetu państwa polega na gromadzeniu dochodów oraz dokonywanie wydatków ustalonych w ustawie budżetowej w ramach zakreślonych klasyfikacją budżetową.
Głównymi dysponentami środków budżetowych są podmioty budżetowe, których dochody i wydatki ujmuje się w ramach odrębnych części klasyfikacji budżetowej, do tego typu podmiotów należą przede wszystkim ministerstwa lub urzędy centralne zrównane z ministerstwami, aktualnie w Polsce także wojewodowie i inne jednostki, którym Minister Finansów przyznał uprawnienia dysponenta głównego. Państwowe jednostki podległe bezpośrednio dysponentom głównym realizują dochody i wydatki jako dysponenci środków budżetowych drugiego stopnia, mogą oni być jednocześnie dysponentami trzeciego stopnia, jeżeli są bezpośrednimi wykonawcami zaplanowanych zadań. Dysponenci trzeciego stopnia bezpośrednio wydatkują otrzymane środki bez prawa ich dalszego przekazywania,
Układ (budowa) planu budżetowego jest określany przez tzw. klasyfikację budżetową. Klasyfikacja budżetowa, zwana także klasyfikacją dochodów i wydatków budżetowych. jest instytucją systemu budżetowego o długich tradycjach i dużym znaczeniu. Jest to odpowiednio skonstruowany układ dochodów i wydatków budżetowych stosowany w fazie sporządzania, uchwalania i wykonywania budżetu państwa. Klasyfikacja ta jest wyrazem zasady szczegółowości i związanych z nią zasad - przejrzystości i operatywności, o obowiązującym układzie dochodów i wydatków budżetowych decydują odpowiednie organy centralne (w Polsce - Minister Finansów), w drodze regulacji prawnej. Klasyfikacji budżetowej nie ustala się przy tym na okres roczny lecz z zamiarem trwałości w dłuższym okresie, zmiany układu dochodów i wydatków utrudniają bowiem porównywanie budżetów w czasie
Do podstawowych kryteriów grupowania dochodów i wydatków w ramach klasyfikacji budżetowej zalicza się kryterium podmiotowe, przedmiotowe i rodzajowe. Kryterium podmiotowe wiąże się z zasadą operatywności, gdyż wymaga grupowania dochodów i wydatków budżetu jako planu finansowego państwa według podmiotów odpowiedzialnych za wykonanie tego planu. Układ podmiotowy klasyfikacji budżetowej wynika z istniejącej w danym kraju struktury organów państwowych oraz z ich kompetencji. Zgodnie z kryterium przedmiotowym dzieli się dochody i wydatki budżetowe ujmowane w układzie podmiotowym według przedmiotu finansowania, który może być rozmaicie wyrażany. Aktualnie dąży się do tego, aby dochody i wydatki grupowane zgodnie z kryterium przedmiotowym były wyrazem zadań, jakie realizują poszczególne podmioty systemu budżetowego. Kryterium rodzajowe skłania do wyodrębnienia poszczególnych rodzajów dochodów, np. podatków i opłat występujących w systemie budżetowym danego kraju oraz rodzajów wydatków, zagregowanych w ramach podziałek (przedziałek) poprzednio wymienione go układu podmiotowego i przedmiotowego.
Konstrukcja klasyfikacji budżetowej wynika z funkcji i zadań spełnianych przez budżet państwa. Biorąc pod uwagę funkcję polityczną budżetu, klasyfikacja budżetowa powinna służyć określeniu, jakie podmioty gospodarki budżetowej są odpowiedzialne za wykonanie określonych zadań i zapewnić kontrolę ich wykonania. Klasyfikacja budżetowa występuje bowiem we wszystkich fazach gospodarki budżetowej, w jej ramach budżet jest opracowywany przez rząd, rozpatrywany i uchwalany przez parlament, a następnie wykonywany przez podmioty gospodarki budżetowej i kontrolowany przez upoważnione do tego organy, a szczególnie przez parlament.
Na podkreślenie zasługuje znaczenie klasyfikacji budżetowej jako instrumentu oddziaływania na działalność jednostek gospodarki budżetowej - głównie jednostek budżetowych. Uchwalone wydatki budżetowe ujęte w ramach poszczególnych podziałek klasyfikacji budżetowej stanowią bowiem swoiste limity o oznaczające górną granicę wydatków, której podmioty budżetowe nie mogą przekroczyć. Inaczej należy podchodzić do podziałek klasyfikacji budżetowej odnoszących się do dochodów. Planowane dane zawarte w ich ramach informują bowiem tylko o przewidywanych dochodach, które w trakcie wykonywania mogą być wyższe lub nawet niższe od zaplanowanych, gdyż na ogół nie są to wielkości zależne od podmiotów gospodarki budżetowej.
Dochody i wydatki budżetowe nie zawsze są ujmowane w układzie pełnej klasyfikacji budżetowej. Nie ma takiej potrzeby, a nawet byłoby to niewłaściwe w etapie przedstawiania budżetu parlamentowi do uchwalenia.
Zasada rocznego planowania budżetowego (zasada tzw. jednoroczności) zapewnia periodyczne uchwalanie przez parlament budżetu. co odgrywa istotną rolę w umocnieniu funkcji politycznej budżetu. Koniec i początek roku budżetowego nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym; w niektórych państwach rok budżetowy rozpoczyna się 1 kwietnia lub 1 lipca, a kończy - odpowiednio z dniem 31 marca lub 30 czerwca roku następnego. Jest to jednak dosyć trudne do pogodzenia z równoważeniem w tych okresach dochodów i wydatków budżetowych. Wynika to nie tylko z cykliczności rozwoju gospodarczego. przyczyniającej się do pojawiania się w niektórych latach nadwyżek, a w innych deficytów budżetowych. lecz także z obejmowania finansowaniem budżetowym zadań realizowanych w okresach kilkuletnich, jak zadania inwestycyjne (roboty publiczne). W związku z tym podejmowane są w niektórych krajach próby przejścia do kilkuletnich okresów planowania budżetowego.
Z jednorocznością okresu budżetowego wiążą się również pewne trudności związane z uchwalaniem budżetu przez parlament przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Wzrost znaczenia funkcji ekonomicznej i socjalnej budżetu doprowadza do takiego rozbudowania jego treści, że coroczne opracowywanie i rozpatrywanie budżetu przez parlament znacznie wydłuża okres jego przygotowania i uchwalania. Właściwe zaprojektowanie dochodów i wydatków budżetowych wymaga przystąpienia do tej pracy w poszczególnych resortach rządowych i podporządkowanych im jednostkach organizacyjnych na kilka miesięcy (w praktyce: od 4 do 6 miesięcy) przed początkiem nowego roku budżetowego. Uniemożliwia to opieranie się w planowaniu budżetowym na wykonaniu budżetu w roku poprzedzającym rok planowany, a jeśli brałoby się przy tym pod uwagę przewidywane wykonanie budżetu w roku poprzedzającym rok planowany, należałoby je najpierw opracować co zwiększałoby i tak dużą pracochłonność planowania budżetowego. Wszystko to ogranicza, w mniejszej lub większej mierze, realność uchwalanego przez parlament budżetu, doprowadzając do szybkiej dezaktualizacji obejmowanych budżetem wielkości (już w uchwalanym przez parlament budżecie mogą one być częściowo zdezaktualizowane). Przyczynia się to do zwielokrotnienia zmian wprowadzanych do budżetów po ich uchwaleniu lub do uchwalania budżetów dodatkowych w trakcie roku budżetowego.
Zasada roczności planowania budżetowego nie staje na przeszkodzie podziałowi okresu planowego na okresy krótsze, najczęściej kwartalne. Odgrywa to dużą rolę w planowaniu budżetowym. Terminy, w jakich wpływają dochody budżetowe, nie pokrywają się z reguły z terminami ponoszonych wydatków, nieuniknione jest więc pojawianie się w okresach krótszych od roku nadwyżek i niedoborów, które powinny się wyrównywać z końcem roku. Jeśliby trudności z równoważeniem dochodów i wydatków budżetowych powodowały pojawianie się w okresach kwartalnych nadmiernych nadwyżek lub, tym bardziej, niedoborów, zapowiadałoby to prawdopodobieństwo braku zrównoważenia budżetu z końcem roku.
Samorząd terytorialny wprowadzono w Polsce jako model organizacyjno-ustrojowy funkcjonowania jednostek lokalnych od 27 maja 1990 r., na mocy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o zmianie konstytucji RP (Dz. U. nr 16, poz. 94).
Istotą samorządu terytorialnego jest przyznanie jednostkom lokalnym określonej niezależności od państwa, reprezentowanego przez władzę centralną. Atrybutami tej niezależności są przede wszystkim:
- osobowość prawna,
- możliwość wyłaniania przez społeczności lokalne w demokratycznych wyborach własnej reprezentacji (władzy lokalnej),
- prawo samorządu do własnego majątku,
- własne kompetencje samorządu oraz względnie niezależna gospodarka finansowa, którą można nazwać finansami lokalnymi.
Finanse lokalne - to publiczne zasoby pieniężne samorządu terytorialnego, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące. Istotą finansów samorządu terytorialnego jest ich odrębność od finansów państwa. Jest ona jednak zawsze względna, gdyż finanse lokalne w żadnym współczesnym kraju nie mogą być w pełni autonomiczne.
Wyodrębnienie lokalnej gospodarki budżetowej należy wiązać przede wszystkim z przesłankami ustrojowymi, jest to bowiem zjawisko historyczne. Pierwsze budżety lokalne zostały opracowane we Francji w XVII w. jako zestawienia dochodów i wydatków komun. Następnie stosunkowo szybko stały się przykładem dla innych państw europejskich i współcześnie występują powszechnie. Wyodrębnienie lokalnej gospodarki budżetowej państwa podyktowane jest szeregiem przesłanek. Wśród nich należy wymienić:
- utrudnione centralne kierowanie i zarządzanie małymi i licznymi jednostkami organizacyjnymi, rozproszonymi na obszarze całego państwa;
- wzmocnienie odpowiedzialności lokalnych organów władzy państwowej za powierzane im zadania;
- zamiar pobudzenia inicjatyw społeczności lokalnej w kierunku pełniejszego zaspokojenia potrzeb lokalnych.
Budżet w gospodarce finansowej gminy pełni bardzo ważną rolę. Budżet gminy to plan działalności finansowej gminy, uchwalony na okres roku kalendarzowego.
W świetle obowiązujących, przepisów budżet gminy zbudowany jest w oparciu o zasadę jedności formalnej budżetu. Oznacza to, że jest on zawarty w jednym dokumencie. Wewnętrznie budżet gminy zawiera dwa odrębne elementy: budżet własny gminy i plan finansowy zadań zleconych gminie.
Ogólne zasady i tryb gromadzenia środków pieniężnych oraz przeznaczenie tych środków na finansowanie zadań wynikających z funkcji państwa i gmin regulowała ustawa z dnia 5 stycznia 1991 r. Prawo budżetowe (tekst jednolity: Dz. U. nr 72, poz. 344 z 1993 r.) obecnie zaś ustawa Finanse publiczne z dnia 26 listopada 1998 roku (Dz. U. nr 155 poz. 1014). Dowodzi to istnienia zasady jedności finansów publicznych w sferze budżetowej. Ponadto, wspomniana ustawa ustala formy organizacyjno-prawne jednostek wykonujących zadania objęte budżetem państwa i budżetami samorządowymi.
Definiując pojęcie budżetu gminy, należy powiedzieć, że funkcjonuje on według zasad budżetowych budżetu centralnego. Należy również wskazać na powiązania między budżetem państwa a budżetami gmin. Przejawiają się one w :
-rozbudowanym mechanizmie zasilania budżetów gmin, zwłaszcza stosowania subwencji ogólnej z budżetu państwa,
-tworzeniu rezerw celowych na szczeblu budżetu państwa na uzupełnienie subwencji ogólnych dla gmin i dotacji celowych na zadania z zakresu administracji rządowej zlecane gminom.
UWAGA! W związku z tymczasowością rozwiązań prawnych w odniesieniu do finansów pozostałych stopni samorządu terytorialnego w naszym kraju, niniejsze opracowanie nie podejmuje zagadnień z nimi związanych. (patrz: Ustawa z dnia 26 listopada 1998 O dochodach jednostek samorządowych w latach 1999-2000)
Dochody budżetowe są częścią dochodów publicznych gromadzonych w budżecie. Pochodzą one przede wszystkim z danin publicznych (podatków i opłat) pobieranych w sposób przymusowy i bezzwrotny. Ponadto dochody budżetowe napływają z działalności gospodarczej państwa oraz z jego majątku. Państwo korzysta także z dochodów zwrotnych, zaciągając dług publiczny (pożyczki wewnętrzne lub kredyty zagraniczne).
Struktura dochodów budżetowych w danym państwie zależy od jego ustroju polityczno-gospodarczego. Źródłem pokrycia dochodów budżetowych danego państwa jest część dochodu narodowego.
W formacjach społecznych opartych na prywatnej własności środków produkcji państwo w niewielkim zakresie prowadzi działalność produkcyjną i w konsekwencji tylko nieznaczna część dochodu narodowego może znajdować się bezpośrednio w dyspozycji państwa. Państwo zmuszone jest zatem sięgać do tych dochodów w ramach wtórnego podziału dochodu narodowego. W tym celu stosuje się opodatkowanie bezpośrednie i pośrednie.
Instrumenty gromadzenia dochodów publicznych
...
gosicka