FINANSE PUBLICZNE
23.02.2001
Literatura:
1. Stanisław Owsiak – Finanse publiczne, teoria, praktyka, PWN 2000.
2. Alicja Majchrzycka – Guzowska – Finanse w gospodarce rynkowej, WSIP 1996.
3. Alicja Majchrzycka – Guzowska – Finanse i prawo finansowe.
W gospodarce centralnie sterowanej opartej na społecznej własności środków produkcji nie było miejsca na finanse publiczne. Nie mogły funkcjonować właściwie.
Nieklarowne były stosunki własnościowe (wszystko należy do wszystkich ).
Specyficznie pojmowana była rola pieniądza i finansów w socjalizmie. Od 1945 roku do 1989 roku pieniądz przechodził różne koleje.
Funkcje pieniądza nie były istotne. Występowała prymat elementu rzeczowego.
Tworzone były plany:
1947 – 1949 – plan 3-letni odbudowy (tylko jeden w całości zrealizowany),
1949 – 1955 – plan 6-cio letni,
następne to pięciolatki.
Powrót do gospodarki rynkowej wymagał działalności prowadzonej w ramach finansów publicznych.
Występuje w gospodarce rynkowej ostra granica między tym co prywatne i publiczne.
Wykształcenie stosunków własnościowych jest nie tylko podstawą tworzenia funduszy publicznych, ale też niezbędnym warunkiem poddania państwa kontroli społecznej w zakresie wykorzystania środków publicznych.
Finanse publiczne są potrzebne, ponieważ państwo jest bytem obiektywnym.
W tradycyjnym ujęciu finanse publiczne były rozpatrywane z punktu widzenia skutków, jakie mają podatki i instrumenty fiskalne (czynniki zewnętrzne).
Przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe muszą uwzględniać je w swoich decyzjach .
Państwo nie pełniło tak szerokiego zakresu funkcji publicznych jak obecnie.
Pojawiły się problem y typu:
- wielkość i przyczyny nakładanych podatków,
- sposoby i kierunki wykorzystywania środków publicznych,
- rodzaj instrumentów finansowych funkcjonujących w gospodarce.
Wszystko to spowodowało, że takie traktowanie finansów publicznych stało się niewystarczające. Związane jest z makroekonomicznym podejściem do finansów.
Chodziło o wpływ decyzji władz fiskalnych na problemy strategiczne i wzrost, równowagę gospodarczą, problem inflacji, granice ciężarów publicznych, sposoby alokacji środków publicznych.
Istotnym elementem dla ustalenia definicji finansów publicznych jest kryterium własności.
W gospodarce rynkowej wyodrębniamy:
- własność prywatną i publiczną (działalność, sektory).
Zastosowanie tego kryterium własności pozwala zdefiniować przedmiot finansów publicznych.
Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
Granice między finansami prywatnymi i publicznymi - w odniesieniu do finansów prywatnych – mechanizmem rządzącym powstawaniem i rozdysponowywaniem prywatnych środków publicznych są prawa gospodarki rynkowej.
Mechanizm tworzenia i rozdysponowywania publicznych środków finansowych jest wyznaczany przez ingerencję Państwa.
W odniesieniu do finansów publicznych Państwo dysponuje przymusem w celu zapewnienia dochodów, nie podlega przymusowi w zakresie wydatków.
W odniesieniu do finansów prywatnych występuje przymus po stronie wydatkowej, nie występuje po stronie dochodowej.
PYTANIA Z FINANSÓW PUBLICZNYCH:
1. Dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej a nie innej wysokości?
2. Jakie czynniki kształtują wielkość tego popytu?
3. W jaki sposób popyt na pieniądz będzie zaspokajany i jakie są granice ciężarów fiskalnych?
4. Jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa spowoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne?
5. Jakie skutki dla społeczeństwa i gospodarki przynoszą wydatki dokonywane przez władze publiczne?
6. Jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych mają być zastosowane, aby ograniczyć do minimum skutki redystrybucji przez władze publiczne? (ustalenia proporcji między instrumentami podatkowymi a pozostałymi, definicje podatków bezpośrednich i pośrednich).
7. Jaką formę organizacyjną należy stosować w stosunku do gromadzonych i wydatkowanych pieniężnych środków publicznych (instrumenty budżetowe lub funduszowe)?
8. Jakie dziedziny życia społecznego i gospodarczego powinny być finansowane z funduszy publicznych i w jakich proporcjach?
9. Jakie techniki wydatkowania funduszy publicznych powinny być zastosowane aby wyznaczone cele społeczne były najlepiej zrealizowane?
10. Jakie powinny być relacje między poszczególnymi szczeblami władzy publicznej?
11. Jaki udział w gromadzeniu i wydatkowaniu środków publicznych powinny mieć władze państwowe a jakie samorządowe ażeby zapewnić bezpieczeństwo Państwa rozumiane jako zdolność władz państwowych do realizacji fundamentalnych funkcji publicznych a z drugiej strony, ażeby stworzyć warunki do rozwoju samorządności?
12. Jakie powinny być mechanizmy regulujące dopływ środków do poszczególnych szczebli władz państwa ażeby realizacja określonej polityki społecznej była najbardziej efektywna?
13. Do jakiego stopnia możliwe jest akceptowanie przez społeczeństwo nierównomiernego rozkładu dochodów traktowanego jako wynik działania mechanizmu rynkowego?(ustawa kominowa – płace samorządowe).
14. Jak powinien być zbudowany aparat skarbowy ażeby zapewnić jak najbardziej skuteczne ściąganie danin publicznych i jakie są granice społecznej akceptacji funkcjonowania mechanizmu skarbowego?
15. Jak umiejętnie łączyć cele czysto fiskalne czyli sprowadzające się do zaspokojenia zapotrzebowania władz publicznych na środki pieniężne z celami pozafiskalnymi?
Fakt występowania własności publicznej rodzi pytania:
- jakie są przyczyny powstania własności publicznej?
- Co jest podmiotem własności publicznej?
- Jakie funkcje spełnia własność publiczna?
Każda działalność gospodarcza jest nakierowana na zaspokajanie potrzeb.
Potrzeby przejawiają jednostki i grupy społeczeństwa (potrzeby indywidualne i zbiorowe).
Niektóre cechy niektórych potrzeb powodują, że nie mogą być zaspokojone w sposób indywidualny (np. bezpieczeństwo, ochrona zdrowia, granic, dobrych dróg, oświetlenia ulic).
Cechą charakterystyczną takich potrzeb jest to, że odbiorcą jest całe społeczeństwo.
Zaspokajanie potrzeb zbiorowych wymaga nakładów kapitałowych i bieżących.
Jeżeli te potrzeby nie mogą być zaspokajane w sposób indywidualny, jedynie Państwo może je zaspokoić.
Źródłem finansowania potrzeb zbiorowych są dochody innych podmiotów, głównie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw.
Im wyższy stan zaspokojenia potrzeb zbiorowych, tym niższe jest zaspokojenie potrzeb indywidualnych.
Zaspokojenia potrzeb zbiorowych ogranicza możliwość zaspokojenia potrzeb indywidualnych.
Wybór zakresu i rodzaju potrzeb finansowych z funduszy publicznych zależy od 3 uwarunkowań:
1. od istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego.
2. Od realizowanej doktryny społecznej
3. Od poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa.
Prawo Engla – maleje udział procentowy wydatków na żywność w miarę wzrostu dochodów.
Potrzeby wspólnie są odczuwane przez społeczeństwo bardziej po wystąpieniu potrzeby niż przed.
Alokacja środków między poszczególnymi rodzajami potrzeb nie zawsze jest akceptowana przez społeczeństwo.
02.03.2001
Negatywne skutki nie zabezpieczenia potrzeb zbiorowych są odczuwalne po fakcie.
Po odczuciu negatywnych skutków niezaspokojenia potrzeby godzimy się na ponoszenie wydatków na zaspokojenie danych potrzeb.
DOBRA PUBLICZNE.
Na podstawie cech fizycznych nie zawsze możemy stwierdzić czy dobro jest publiczne czy prywatne.
Istnieją tzw. czyste dobra publiczne np. czyste powietrze.
Kryteria stosowane do wprowadzenia granicy między dobrami publicznymi i prywatnymi:
Ze względu na cechy fizyczne;
1. kryterium użyteczności (korzyści społeczne),
2. kryterium odpłatności (korzyści ekonomiczne).
W oparciu o kryterium użyteczności:
1. prywatne - korzyści z tego dobra ograniczają się do jednej osoby lub wąskiego kręgu osób,
2. jeżeli jedna osoba korzysta z tego dobra, druga osoba z tego samego dobra w danym momencie nie będzie korzystała (np. samochód, szczoteczka).
3. Występuje rywalizacja w dostępie do dóbr prywatnych, między użytkownikami danego dobra.
4. publiczne np. powietrze, woda, parki narodowe - z dobra publicznego korzysta większa grupa osób, nie występuje rywalizacja, nie ogranicza innych osób.
O tym, czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny decyduje źródło odpłatności.
Każde dobro wymaga nakładów, nawet te, które są bezpłatne.
Dobra publiczne to te dobra, towary, usługi, które są finansowane z następujących źródeł:
1.budżet państwa,
2.budżety samorządowe,
3.inne fundusze publiczne.
Dobra publiczne tworzą to, co się nazywa konsumpcją zbiorową społeczeństwa: element funduszowy + budżet.
Dla odbiorców dóbr publicznych oznacza, że są one dostarczane bezpłatnie lub z niewielkim elementem odpłatności.
Fakt ten wywołuje trojakiego rodzaju konflikty:
1. dobra dostępne są bezpłatnie, ale opłacane zbiorowo (człowiek jest przeciwny zbiorowej odpowiedzialności). Oznacza to, że ciężar ich finansów spoczywa na całym społeczeństwie,
2. ograniczenie zasięgu konsumpcji indywidualnej wskutek występowania konsumpcji zbiorowej, która jest finansowana z dochodów indywidualnych,
3. konsumpcja zbiorowa jest konsumpcją przymusową (organizowanie imprez zbiorowych).
Dobra publiczne to tylko te dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć bądź zbiorowości lokalnej bądź całemu społeczeństwu.
Są to konsumpcje egalitarne, więc przez wszystkich członków danej zbiorowości.
Fakt korzystania z dobra publicznego przez 1 osobę nie może ograniczać dostępu do danego dobra innej osobie, zarówno co do ilości jak i jakości.
Korzyści z korzystania z czystego dobra publicznego są niepodzielne, nie można wyodrębnić jego części i przypisać jednostce.
Drugi rodzaj dobra to dobro społeczne.
Cechy:
n to takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale ze względu na cechy charakteryzujące politykę społeczno-ekonomiczną powinny być dostępne dla wszystkich obywateli,
n dobra społeczne są wytwarzane dzięki urządzeniom, które są własnością społeczną lub publiczną i są sfinansowane z funduszy publicznych (edukacja, zdrowie).
Taki lub inny zakres dóbr społecznych wpływa bezpiecznie na zakres finansów publicznych (wielkość środków jakie z finansów publicznych będzie przeznaczone na ich sfinansowanie).
Dobra społeczne mogą być finansowane też z finansów prywatnych.
Granica między dobrem społecznym i publicznym jest istotna z punktu widzenia korzyści, jakie są udziałem poszczególnych członków społeczeństwa.
Przesłanką tworzenia i ochrony dóbr publicznych są cechy istotne dla całego społeczeństwa.
Dobra publiczne muszą być chronione i tworzone niezależnie od tego, czy się to obywatelom podoba czy też nie (ochrona naszych granic, wyposażenie policji).
Przesłanką tworzenia dóbr społecznych jest umożliwienie konsumpcji tych dóbr obywatelom, których aktualne dochody indywidualne uniemożliwiłyby dostęp do tych dóbr, gdyby te dobra lokowane były na zasadach komercyjnych (odpłatnych).
Fakt istnienia dóbr społecznych finansowanych ze środków publicznych nie wyklucza możliwości istnienia takich samych dóbr, ale finansowanych ze źródeł prywatnych (ochrona zdrowia).
Dobra prywatne to dobra nabywane ze środków prywatnych, służące zaspokojeniu indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych.
Wielkość, rodzaj i ich zakres jest determinowany wielkością posiadanych zasobów indywidualnych.
Dobro publiczne finansowane jest z funduszy publicznych.
Dobro społeczne finansowane jest z funduszy publicznych i prywatnych.
Dobro prywatne finansowane jest tylko z funduszy indywidualnych, nie może być finansowane z zasobów publicznych.
Problem finansów publicznych nabiera znaczenia w okresie transformacji.
W poprzednim systemie nie istniał indywidualny dostęp do dóbr społecznych i prywatnych.
Państwo było odpowiedzialne za dostarczenie istotnych dla społeczeństwa dóbr.
W momencie transformacji mieliśmy do czynienia z filozofią rynkową (prywatne finansowanie dóbr społecznych, patologie w dziedzinach finansowania z funduszy publicznych np. cegiełka na rozwój szpitala).
Nastąpiła reorientacja doktryny liberalnej (samodzielne decydowanie o dostępie do dóbr i finansowaniu).
Podstawowe założenia doktryny społeczno-ekonomicznej:
1. przyjęcie przez władze publiczne odpowiedzialności za kluczowe dla życia obywateli dziedziny publiczne,
2. przyjęciu odpowiedzialności towarzyszy dążenie do odróżnienia odpowiedzialności formalnej od materialnej.
Odpowiedzialność formalna polega na stworzenie przez władze publiczne efektywnego systemu wytwarzania i dostarczania określonego dobra pozwalające na zaspokojenie potrzeb indywidualnych i zbiorowych.
Nabiera znaczenia gdy dobra utracą status publiczny i zostaną zakwalifikowane do społecznych.
Nic nie mówi się to o finansowaniu.
Odpowiedzialność materialna – oznacza przyjęcie przez władze publiczne obowiązku „bezpłatnego” dostarczenia określonego zakresu dóbr publicznych co wiąże się z obowiązkiem finansowych dóbr ze środków publicznych pochodzących ze środków indywidualnych.
Realizacja doktryny społeczno-ekonomicznej wymaga określenia realnych dochodów Państwa potrzebnych do sfinansowania.
Bez znaczenia jest fakt, że dobra, które mogą być dostarczone „bezpłatnie” będą dostarczone przez sektor publiczny czy prywatny.
Ważne jest określenie „kto i za co ma płacić” (decyzja o wysokości ciężarów podatkowych).
Jaki jest zakres ingerencji Państwa w mechanizm funkcjonowania gospodarki.
Interwencjonizm państwowy był uzasadniony w poprzednim okresie (cud niemiecki).
Mechanizmy bezpośrednie musiały być zmienione na pośrednie oddziałujące na popyt i podaż pieniądza . Pieniądz jest towarem.
Każdy towar ma wartość użytkową i wymienną.
Wartość użytkowa w przypadku pieniądza przejawia się w procesie wymiany. Muszą się uzupełniać.
I mechanizm pośredni to stopy procentowe NBP, następnie kursy walutowe i stopy rezerw obowiązkowych.
W sposób pośredni zaczęto kreować wydolność fiskalną.
Powstał nowy konserwatyzm fiskalny.
Założenia:
1. bezwzględnie zrównoważony budżet w okresie roku fiskalnego,
2. zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych, co powoduje wypychanie prywatnych zasobów gospodarki,
3. zmniejszenie budżetu poprzez cięcia w wydatkach gospodarczych i społecznych,
4. obniżenie ciężarów podatkowych (jak najmniejsze podatki).
Ciężary podatkowe tworząc dochód publiczny będą elementem neutralnym nie wpływającym na zakres podmiotu gospodarczego (paradygmatyzm fiskalny),
5. działania mające na celu radykalne zmniejszenie długu publicznego.
Korzyści z ograniczenia długu publicznego to my (spłata to pokolenia).
W 1995 roku były zapędy wprowadzenia założeń nowego konserwatyzmu fiskalnego. Rząd wycofał się z tego.
Konstytucja z 1997 roku nie zawiera zapisu o budżecie zrównoważonym, wprowadziła ważną decyzję – ograniczyła instytucjonalnie wielkość długu publicznego.
W krajach wchodzących w skład Unii Europejskiej deficyt budżetowy nie może być wyższy niż 3%, dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB.
09.03.2001
FUNKCJE FINANSÓW.
Państwo by móc realizować potrzeby musi posiadać dochody.
Występuje tu sprzeczność.
Istotą działalności gospodarczej jest zysk, natomiast naczelnym celem funkcjonowania Państwa nie jest zysk.
Samuelson wyróżnia 3 podstawowe elementy zakłócające się:
1. efektywność działania całej gospodarki przy niesprawiedliwości rynkowego mechanizmu alokacji zasobów,
2. zapewnienie sprawności i równości przy nadmiernej dysproporcji gotówki,
3. zapewnienie stabilności gospodarki rynkowej przy jej cyklicznym funkcjonowaniu.
Państwo wykorzystuje finanse publiczne.
Wpływa na funkcjonowanie gospodarki wykorzystując 3 elementy.
Pytanie egzaminacyjne: Wymień funkcje finansów publicznych. Omów jedną z nich.
Finanse publiczne pełnią 3 podstawowe funkcje:
1. Alokacyjna ( dot. zasobów).
Alokacja= zasoby.
Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że są one narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej.
Skutkiem alokacji część zasobów poprzez system finansów publicznych jest dostarczana obywatelom, społecznościom, państwu.
Zasoby= towary i usługi.
...
gosicka