Fides et ratio.pdf

Fides et ratio - Ioannes Paulus PP.II - Encyclical Letter (1998.09.14)

Strona 1 z 74

The

Holy

See

back

riga

Ioannes Paulus PP.II

Fides et ratio

Do Biskupów Kosciola katolickiego o relacjach miedzy wiara a rozumem

1998.09.14

Czcigodni Bracia w biskupstwie,

pozdrowienie i Apostolskie Błogosławieństwo!

Wiara i rozum ( Fides et ratio ) są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi

się ku kontemplacji prawdy. Sam Bóg zaszczepił w ludzkim sercu pragnienie

poznania prawdy, którego ostatecznym celem jest poznanie Jego samego, aby

człowiek poznając Go i miłując mógł dotrzeć także do pełowiek — poznając Go

i miłując — mógł dotrzeć także do pełnej prawdy o sobie (por. Wj 33, 18; Ps 27

[26],

Blessing

«POZNAJ SAMEGO SIEBIE»

1. Zarówno w dziejach Wschodu, jak i Zachodu można dostrzec, że człowiek w

ciągu stuleci przebył pewną drogę, która prowadziła go stopniowo do spotkania z

prawdą i do zmierzenia się z nią. Proces ten dokonał się nie mogło bowiem być

inaczej w sferze osobowego samopoznania: im bardziej człowiek poznaje

rzeczywistość i świat, tym lepiej zna siebie jako istotę jedyną w swoim rodzaju, a

zarazem coraz bardziej naglące staje się dla niego pytanie o sens rzeczy i jego

własnego istnienia. Wszystko co jawi się jako przedmiot naszego poznania, staje

się tym samym częścią naszego ż— nie «poznaj samego siebie» , wyryte na

architrawie świątyni w Delfach, stanowi świadectwo fundamentalnej prawdy,

którą winien uznawać za najwyższą zasadę każdy człowiek, określając się pośród

całego stworzenia właśnie jako «człowiek», czyli ten, kto «zna samego siebie».

Wystarczy zresztą przyjrzeć się choćby pobieżnie dziejom starożytnym, aby

dostrzec wyraźnie, jak w różnych częściach świata, gdzie rozwijały się różne

kultury, ludzie równocześnie zaczynali stawiać sobie podstawowe pytania

towarzyszące całej ludzkiej egzystencji: Kim jestem? Skąd przychodzę i dokąd

zmierzam? Dlaczego istnieje zło ? Co czeka mnie po tym życiu? Pytania te są

obecne w świętych pismach Izraela, znajdujemy je w Wedach, jak również w

Awestach; spotykamy je w pismach Konfucjusza czy Lao-Tse, w

przepowiadaniu Tirthankhary i Buddy; są obecne w poematach Homera czy w

tragediach Eurypidesa i Sofoklesa, podobnie jak w pismach filozoficznych

Platona i Arystotelesa. Wspólnym źródłem tych pytań jest potrzeba sensu, którą

file://D:\Książki\Jan Paweł II\hf_jp-ii_enc_14091998_fides-et-ratio_pl....

2009-12-19

Fides et ratio - Ioannes Paulus PP.II - Encyclical Letter (1998.09.14)

Strona 2 z 74

człowiek od początku bardzo mocno odczuwa w swoim sercu: od odpowiedzi na

te pytania zależy bowiem, jaki kierunek winien nadać własnemu życiu.

2. Ten proces poszukiwania nie jest i nie może być obcy Kościołowi. Od chwili,

kiedy w Tajemnicy Paschalnej otrzymał w darze ostateczną prawdę o życiu

człowieka, Kościół pielgrzymuje drogami świata, aby głosić, ż2. Ten proces

poszukiwania «drogą i prawdą, i życiem» (J 14, 6). Pośród różnych posług, jakie

winien pełnić dla dobra ludzkości, jedna nakłada nań odpowiedzialność całkiem

szczególną: jest to diakonia prawdy 1 . Misja ta z jednej strony włącza

społeczność wierzących we wspólny wysiłek, jaki podejmuje ludzkość, aby

dotrzeć do prawdy 2 , z drugiej zaś zobowiązuje ją, by głosiła innym zdobytą

wiedzę, zachowując wszakże świadomość, że każda odkryta prawda jest zawsze

tylko etapem drogi ku owej pełnej prawdzie, która zostanie ukazana w

ostatecznym objawieniu Bożym: «Teraz widzimy jakby w zwierciadle, niejasno;

wtedy zaś [zobaczymy] twarzą w twarz. Teraz poznaję po części, wtedy zaś

poznam tak, jak i zostałem poznany» (1 Kor 13, 12).

3. Wiele jest dróg, którymi człowiek może zmierzać do lepszego poznania

prawdy, a przez to czynić swoje życie coraz bardziej ludzkim. Wyróżnia się

wśród nich filozofia , która ma bezpośredni udział w formułowaniu pytania o sens

życia i w poszukiwaniu odpowiedzi na nie: jawi się ona zatem jako jedno z

najwznioślejszych zadań ludzkości. Termin filozofia wedle źródłosłci. Termin

filozofia «umiłowanie mądrości». Istotnie, filozofia narodziła się i rozwinęła w

epoce, gdy człowiek zaczął sobie stawiać pytania o przyczynę i cel rzeczy. Na

różne sposoby i w wielu formach ukazuje ona, że pragnienie prawdy stanowi

nieodłączny element ludzkiej natury. Wrodzoną cechą umysłu ludzkiego jest

skłonność do zastanawiania się nad przyczyną zjawisk, chociaż odpowiedzi,

jakich sobie stopniowo udzielał, są osadzone w kontekście wskazującym

wyraźnie na wzajemne oddziaływanie różnych kultur, w których człowiek żyje.

Filozofia wywarła silny wpływ na ukształtowanie i rozwój kultury na Zachodzie,

nie powinniśmy jednak zapominać również o jej oddziaływaniu na sposoby

pojmowania egzystencji rozpowszechnione na Wschodzie. Każdy naród posiada

bowiem swoją pierwotną, oryginalną mądrość, stanowiącą prawdziwy skarb

kultury, która dąży do wyrażenia się w sposób dojrzały także w formach ściśle

filozoficznych. Prawdziwość tego stwierdzenia potwierdza fakt, że pewną

podstawową formę wiedzy filozoficznej, istniejącą także w naszej epoce,

spotykamy nawet w postulatach, którymi inspiruje się prawodawstwo różnych

krajów oraz prawo międzynarodowe określające reguły życia społecznego.

4. Trzeba jednak zauważyć, że za jednym słowem kryją się tu różne znaczenia.

Na wstępie należy zatem ściślej określić jego sens. Przynaglany pragnieniem

odkrycia ostatecznej prawdy swojego istnienia, człowiek stara się zdobyć pewne

elementy uniwersalnej wiedzy, które pozwalają mu lepiej rozumieć samego

siebie i coraz pełniej się realizować. Ta podstawowa wiedza bierze początek z

zadziwienia , jakie budzi w nim kontemplacja tego, co stworzone: człowiek

odkrywa ze zdumieniem, że żyje w świecie i jest związany z innymi istotami

podobnymi do siebie, z którymi łączy go wspólne przeznaczenie. W tym właśnie

momencie wchodzi na drogę, którą będzie potem zmierzał do odkrycia coraz to

nowych horyzontów wiedzy. Bez zadziwienia człowiek popadłby w rutynę,

file://D:\Książki\Jan Paweł II\hf_jp-ii_enc_14091998_fides-et-ratio_pl....

2009-12-19

Fides et ratio - Ioannes Paulus PP.II - Encyclical Letter (1998.09.14)

Strona 3 z 74

przestałby się rozwijać i stopniowo stałby się niezdolny do życia naprawdę

osobowego.

Zdolność do abstrakcyjnej refleksji właściwa dla umysłu ludzkiego pozwala, aby

nadał on poprzez aktywność filozoficzną ścisłą formę swojemu myśleniu i w ten

sposób wypracował wiedzę systematyczną, odznaczającą się logiczną spójnością

twierdzeń i harmonią treści. Dzięki temu procesowi w środowisku różnych

kultur i w różnych epokach osiągnięto rezultaty, które doprowadziły do

zbudowania prawdziwych systemów myślowych. W praktyce rodziło to często

pokusę utożsamiania jednego tylko wybranego nurtu z całą filozofią. Jest jednak

oczywiste, że w takich przypadkach dochodzi do głon — «pycha filozoficzna»,

która chciałaby nadać własnej wizji, niedoskonałej i zawężonej przez wybór

określonej perspektywy, rangę interpretacji uniwersalnej. W rzeczywistości

każdy system filozoficzny, choć zasługuje na szacunek jako pewna spójna całość,

nie dopuszczająca jakiejkolwiek instrumentalizacji, musi uznawać

pierwszeństwo myślenia filozoficznego, z którego bierze początek i któremu

powinien konsekwentnie służyć.

W tej perspektywie można wyodrębnić pewien zbiór prawd filozoficznych, który

mimo upływu czasu i postępów wiedzy jest trwale obecny. Wystarczy

przytoczyć tu jako przykład zasady niesprzeczności, celowości i przyczynowości

lub koncepcję osoby jako wolnego i rozumnego podmiotu, zdolnego do poznania

Boga, prawdy i dobra; chodzi tu także o pewne podstawowe zasady moralne,

które są powszechnie uznawane. Te i inne elementy wskazują, że mimo

różnorodności nurtów myślowych istnieje pewien zasób wiedzy, który można

uznać za swego rodzaju duchowe dziedzictwo ludzkości. Mamy tu do czynienia

jak gdyby z filozofią niesprecyzowaną , dzięki której każdy człowiek ma

poczucie, że zna te zasady, choćby tylko w formie ogólnej i nieuświadomionej.

Zasady te, właśnie dlatego że w pewnej mierze uznają je wszyscy, powinny

stanowić jakby punkt odniesienia dla różnych szkół filozoficznych. Jeżeli rozum

potrafi intuicyjnie uchwycić i sformułować pierwsze i uniwersalne zasady

istnienia oraz wyprowadzić z nich poprawne wnioski natury logicznej i

deontologicznej, zasługuje na miano prawego rozumu, czyli jak mawiali

starożuguje orthos lógos, recta ratio .

5. Kościół ze swej strony wysoko ceni to dążenie rozumu do osiągnięcia celów,

które czynią osobowe istnienie coraz bardziej godnym tego miana. Widzi

bowiem w filozofii drogę wiodącą do poznania podstawowych prawd o życiu

człowieka. Zarazem uznaje filozofię za nieodzowne narzędzie, pomagające

głębiej rozumieć wiarę i przekazywać prawdę Ewangelii tym, którzy jeszcze jej

nie znają.

Nawiązując zatem do podobnych przedsięwzięć moich Poprzedników, ja

również pragnę przyjrzeć się tej szczególnej formie aktywności rozumu. Skłania

mnie do tego przeświadczenie, że zwłaszcza w naszych czasach poszukiwanie

prawdy ostatecznej często nie ma wyraźnie określonego kierunku. Niewątpliwie

wielką zasługą współczesnej filozofii jest skupienie uwagi na człowieku.

Wychodząc od tego i stając w obliczu wielu pytań, rozum jeszcze mocniej

odczuł pragnienie coraz szerszej i coraz głębszej wiedzy. W rezultacie

zbudowano złożone systemy myślowe, które zaowocowały rozwojem różnych

dziedzin wiedzy, sprzyjając postępowi w kulturze i w dziejach. Antropologia,

file://D:\Książki\Jan Paweł II\hf_jp-ii_enc_14091998_fides-et-ratio_pl....

2009-12-19

Fides et ratio - Ioannes Paulus PP.II - Encyclical Letter (1998.09.14)

Strona 4 z 74

logika, nauki przyrodnicze, historia, język w pewien sposób cały obszar wiedzy

został objęty tym procesem. Pozytywne osiągnięcia nie powinny jednak

przesłaniać faktu, że tenże rozum, skupiony jednostronnie na poszukiwaniu

wiedzy o człowieku jako podmiocie, wydaje się zapominać, iż powołaniem

człowieka jest dążenie do prawdy, która przekracza jego samego. Bez

odniesienia do niej każdy zdany jest na samowolę ludzkiego osądu, a jego

istnienie jako osoby oceniane jest wyłącznie według kryteriów pragmatycznych,

opartych zasadniczo na wiedzy doświadczalnej, pod wpływem błędnego

przeświadczenia, że wszystko powinno być podporządkowane technice. Rezultat

jest taki, że zamiast wyrażać jak najlepiej dążenie do prawdy rozum chyli się ku

samemu sobie pod brzemieniem tak rozległej wiedzy, przez co z dnia na dzień

staje się coraz bardziej niezdolny do skierowania uwagi ku wyższej

rzeczywistości i nie śmie sięgnąć po prawdę bytu. Nowoczesna filozofia

zapomniała, że to byt winien stanowić przedmiot jej badań, i skupiła się na

poznaniu ludzkim. Zamiast wykorzystywać zdolność człowieka do poznania

prawdy, woli podkreślać zyk — w pewien sposób cały

Doprowadziło to do powstania różnych form agnostycyzmu i relatywizmu, które

sprawiły, że poszukiwania filozoficzne ugrzęzły na ruchomych piaskach

powszechnego sceptycyzmu. W ostatnich czasach doszły też do głosu różne

doktryny próbujące podważyć wartość nawet tych prawd, o których pewności

człowiek był przekonany. Uprawniona wielość stanowisk ustąpiła miejsca

bezkrytycznemu pluralizmowi, opartemu na założeniu, że wszystkie opinie mają

równą wartość: jest to jeden z najbardziej rozpowszechnionych przejawów braku

wiary w istnienie prawdy, obserwowanego we współczesnym świecie. Od takiej

postawy nie są wolne także pewne koncepcje życia pochodzące ze Wschodu:

odbierają one bowiem prawdzie charakter absolutny, wychodząc z założenia, że

objawia się ona w równej mierze w różnych doktrynach, nawet wzajemnie

sprzecznych. W takiej perspektywie wszystko zostaje sprowadzone do rangi

opinii. Mamy tu do czynienia jakby z ruchem pozbawionym stałego kierunku: z

jednej strony refleksja filozoficzna zdołała wejść na drogę zbliżającą ją coraz

bardziej do ludzkiej egzystencji i do form, w których się ona wyraża, z drugiej

zaś woli zajmować się raczej zagadnieniami egzystencjalnymi,

hermeneutycznymi lub językowymi, które omijają zasadniczą kwestię prawdy o

życiu osobowym, o bycie i o Bogu. W wyniku tego ukształtowała się w ludziach

współczesnych, a nie tylko u nielicznych filozofów, postawa ogólnego braku

zaufania do wielkich zdolności poznawczych człowieka. Pod wpływem

fałszywej skromności człowiek zadowala się prawdami cząstkowymi i

tymczasowymi i nie próbuje już stawiać zasadniczych pytań o sens i najgłębszy

fundament ludzkiego życia osobowego i społecznego. Można powiedzieć, że

stracił nadzieję na uzyskanie od filozofii ostatecznych odpowiedzi na te pytania.

6. Kościół, mocą autorytetu, który posiada jako depozytariusz Objawienia Jezusa

Chrystusa, pragnie potwierdzić konieczność refleksji na temat prawdy. Dlatego

postanowiłem zwrócić się do Was, Czcigodni Współbracia w biskupstwie, z

którymi łączy mnie misja otwartego «okazywania prawdy» (por. 2 Kor 4, 2), jak

również do teologów i filozofów, na których spoczywa obowiązek badania

różnych aspektów prawdy, a także do ludzi poszukujących, i podzielić się

pewnymi refleksjami na temat dążenia do prawdziwej mądrości, aby każdy kto

file://D:\Książki\Jan Paweł II\hf_jp-ii_enc_14091998_fides-et-ratio_pl....

2009-12-19

Fides et ratio - Ioannes Paulus PP.II - Encyclical Letter (1998.09.14)

Strona 5 z 74

żywi w sercu miłość do niej, mógł wejść na właściwą drogę, która pozwoli mu ją

osiągnąć, znaleźć w niej ukojenie dla swych trosk i duchową radość.

Skłania mnie do tego przede wszystkim świadomość, którą wyrażają słowa

Soboru Watykańskiego II, stwierdzające, że biskupi są «świadkami Boskiej i

katolickiej prawdy» 3 . Świadectwo o prawdzie jest zatem zadaniem powierzonym

nam, biskupom; nie możemy się od niego uchylać, gdyż byłoby to niewiernością

wobec posługi, jaką podjęliśmy. Potwierdzając prawdę wiary, możemy

przywrócić człowiekowi naszych czasów szczerą ufność we własne zdolności

poznawcze, a zarazem rzucić wyzwanie filozofii, aby mogła odzyskać i umocnić

swą pełną godność.

Jeszcze jeden szczególny motyw skłania mnie do przedstawienia tych refleksji.

W Encyklice Veritatis splendor zwróciłem uwagę na «niektóre fundamentalne

prawdy doktryny katolickiej w kontekście współczesnych prób ich podważenia

lub zniekształcenia» 4 . W niniejszej Encyklice pragnę kontynuować tę myśl,

skupiając się na zagadnieniu samej prawdy oraz na jej fundamencie w relacji do

wiary. Nie sposób bowiem zaprzeczyć, że przede wszystkim młode pokolenia,

do których należy i od których zależy przyszłość, w obecnym okresie szybkich i

złożonych przemian mogą czuć się pozbawione autentycznych punktów

odniesienia. Potrzeba znalezienia fundamentu, na którym można zbudować życie

osobiste i społeczne, daje się szczególnie mocno odczuć zwłaszcza wówczas,

gdy człowiek przekonuje się, jak niepełne są propozycje, które rzeczywistość

doraźną i przemijającą wynoszą do rangi wartości, budząc fałszywe nadzieje na

odkrycie prawdziwego sensu istnienia. Pod ich wpływem wielu ludzi

doprowadza swoje życie na krawędź przepaści, nie zdając sobie sprawy, co ich

czeka. Przyczyną tego jest także fakt, że niejednokrotnie ci, którzy zostali

powołani, aby w różnych formach kultury ukazywać owoce swoich przemyśleń,

odwrócili spojrzenie od prawdy, przedkładając doraźny sukces nad trud

cierpliwego poszukiwania tego, co naprawdę warto uczynić treścią życia.

Filozofia, która ze względu na swą wielką odpowiedzialność za kształtowanie

myśli i kultury winna nieustannie wzywać do szukania prawdy, musi stanowczo

powrócić do swego pierwotnego powołania. Właśnie dlatego odczuwam nie

tylko potrzebę, ale także obowiązek wypowiedzenia się na ten temat, aby u

progu trzeciego tysiąclecia ery chrześcijańskiej ludzkość wyraźniej uświadomiła

sobie, jak wielkimi zdolnościami została obdarzona, i odważnie podjęła na nowo

realizację planu zbawienia, w który są wpisane jej dzieje.

I. OBJAWIENIE MĄDROŚCI BOŻEJ

Jezus objawia Ojca

7. U podstaw wszelkiej refleksji, jaką podejmuje Kościół, leży jego

przeświadczenie, że zostało mu powierzone orędzie, które bierze początek z

samego Boga (por. 2 Kor 4, 1-2). Wiedzy, którą pragnie przekazać człowiekowi,

Kościół nie uzyskał w drodze samodzielnych przemyśleń, choćby

najwznioślejszych, ale dzięki przyjęciu z wiarą słowa Bożego (por. 1 Tes 2, 13).

U początków naszej wiary znajduje się spotkanie, jedyne w swoim rodzaju, które

file://D:\Książki\Jan Paweł II\hf_jp-ii_enc_14091998_fides-et-ratio_pl....

2009-12-19

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: