TROP I : PODSTAWOWE POJECIA I ZAŁOŻENIA
I. Pojęcia
1. Twórczość
Jako cecha wytworu:
Ujęcie triadowe - Trzy grupy kryteriów w każdej 5 kryteriów:
1. Cechy wytworu
a) trafność (sensowność, zaspokojenie jakiejś potrzeby materialnej lub inteleltualnej)
b) oryginalność (wolność od naśladownictwa)
c) niezwykłość (rzadkość występowania)
d) konieczność pojawienia się (to coś musiało się pojawić w takiej czy innej formie)
e) wartość estetyczna
2. Reakcja psychiczna odbiorcy
a) „skuteczne” zdziwienie (mieszanka szoku i akceptacji)
b) początkowa nieufność (brak zrozumienia)
c) efekt powtórnej oceny (przy kolejnym kontakcie co raz bardziej się podoba)
d) „nigdy bym na to nie wpadł!”
e) „tak bym właśnie zrobił!”
3. Cechy procesu myślenia
a) ruchliwość (skłonność do zmiany kierunku myślenia)
b) synteza (łączenie różnych wątków, faktów i idei)
c) aktywny stosunek to tworzywa, zadania (twórca w toku tworzenia zmienia cel)
d) przełamanie bloku mentalnego (przeszkody w myśleniu twórczym)
e) działania w sytuacji niedoboru środków materialnych lub intelektualnych
Jako cecha człowieka, kryteria talentu twórczego:
1. Zdolności - dostrzeganie podobieństw, kojarzenie odległych faktów i idei, łatwość rozumienia i użycia metafory, dokonywanie dalekosiężnych przekształceń – to są cechy które w jakimś stopniu cechują każdego, więc kiedy mówimy o talencie twórczym to mamy do czynienia z ponadprzeciętnym poziomem tych kompetencji.
2. Motywy – różne mogą doprowadzić do twórczości ale najskuteczniejsze są dwa – motywy immanentne (zajmowanie się jakąś czynnością dla niej samej; dwa szczególne przypadki – czysta ciekawość i autonomiczna motywacja poznawcza) oraz potrzeba naprawiania i ulepszania rzeczywistości.
3. Umiejętności – umiejętności specyficzne związane z dziedziną twórczości; umiejętności związane z pokonywaniem przeszkód (własnych, indywidualnych zahamowań); znajomość technik twórczego myślenia i umiejętność ich zastosowania.
2. Heurystyka
Dwa znaczenia:
1. interdyscyplinarna dziedzina wiedzy i umiejętności praktycznych związanych z twórczym rozwiązywaniem zdań, metodologia twórczego myślenia
2. metoda rozwiązywania problemów różna od algorytmu, użyteczna wskazówka (np. „najpierw zdefiniuj problem potem szukaj rozwiązań”), ma duże zakres zastosowań, ale jest zawodna i podatna na wpływy zewnętrzne
Podział heurystyk w tym drugim znaczeniu:
Góralski –
a) heurystyki refleksyjne – kult logiki i rozumu, postępowanie od jasno zdefiniowanych i uznanych za prawdziwe ustaleń ogólnych do spraw mniej jasnych i szczegółowych
b) heurystyki pragmatyczne – wypróbowane w praktyce, nie dbając o teorie i ogólne podstawy metodologiczne
Nęcka –
a) techniki analityczna – dążenie do systematyczności i obiektywizmu, problem bardzo dokładnie definiowany, następnie rozbijany na pod problemy, następnie ustalana jest hierarchia ważności i pilności a potem przypisywanie zgodnie z tą hierarchią właściwych zabiegów intelektualnych. To podejście cechuje dystans, chłód emocjonalny. Przykład – analiza morfologiczna, techniki pytaniowe.
b) techniki intuicyjne – całościowy ogląd problemu z pominięciem szczegółów, zamierzone eksploatowanie czynnika irracjonalnego, skojarzeń, analogii, snów etc., korzystanie z obrazowych form myślenia, środków pozawerbalnych, bazowanie na emocjach i intuicji. Przykład: burza mózgów.
3. Problem
Problem (sytuacja problemowa) – wtedy kiedy człowiek zmierza do celu, ale nie wie w jaki sposób przekształcić stan początkowy w końcowy
Zadanie (sytuacja zadaniowa) – każdy przypadek podejmowania i realizacji celu, staje się problemem gdy człowiekowi zabraknie szeroko rozumianych środków pozwalających osiągnąć cel.
Ta sama sytuacja może być problemem lub zadaniem w zależności od cech podmiotu (jedni znają skomplikowane wzory, inni muszą je sami wykombinować)
Zadanie i problem mają różne stopnie trudności w zależności od osoby je wykonującej.
Na temat natury twórczości, które są niezbędne aby posługiwać się technikami twórczego rozwiązywania problemów
1. Twórczość jest poznawalna i sterowalna – choć więcej wiemy o wyzwalaniu twórczych idei, niż o samym procesie narodzin tych idei, ale my psycholodzy dojdziemy do tego kiedyś no nie ;)
2. Twórczość jest zjawiskiem powszechnym i naturalnym – każdy ma dostęp do twórczego myślenia w dowolnej dziedzinie aktywności, oczywiście w różnym stopniu.
Dwie ważne rzeczy które mogłyby być na egzaminie:
Zjawisko wydawania sądów o twórczości – nietrafne oceny cudzych i własnych dzieł z powodu przyjęcia szczególnej perspektywy i osobistych kryteriów (np. to jest obraz pana X a X jest twórcą uznanym wiec ten obraz też jest twórczy na pewno.... a może akurat ten jeden jest kompletnym śmieciemJ )
Rozkład wyników w testach mierzących myślenie twórcze: najwięcej odpowiedzi słabych, mniej przeciętnych, a najmniej dobrych, a nie zgodnie z krzywą gaussa jak większość zdolności !!!
3. Twórczość jest aktywnością podlegającą zahamowaniom – przeszkody mogą mieć charakter emocjonalny (głownie lękowy), lub społeczno – kulturowe (np. konformizm)
4. Twórczość ma charakter paradoksalny i antynomiczny – koncepcja twórczej osobowości jako konglomeratu wzajemnie sprzecznych cech i umiejętności
Stróżewski wyróżnił aż 32 antynomie!!! Odnoszące się do (1) obiektywnych, ontologicznych uwarunkowań twórczości (2) postaw i zachowań twórczy (3) dzieła
5. W twórczości przejawia się szczególny rodzaj antynomii: natura – kultura – to założenie obrazują dwa podejścia do badania stymulowania twórczości i technik twórczych: 1) podpatrujemy twórców w warunkach naturalnych, potem rekonstuujemy te procesy w laboratorium; 2) wymyślamy ogólne zasady twórczego myślenia w oparciu o metodologie nauk a potem uczymy ludzi tych zasad
6. Twórczość dostarcza silnych samoistnych nagród – czyli należy do czynności autotelicznych – wytwarza silne samoistne nagrody i nie potrzebuje zewnętrznych (które nie tylko są zbędne ale i mogą hamować twórczość)
TRoP II: Przestrzeń rozwiązań i przestrzeń problemu.(typ heurystyki)
System TRoP:
1. Przestrzeń problemu (opracowywanie samego problemu)
2. Przestrzeń rozwiązań (wytwarzanie rozwiązań problemu)
Ad 1. PRZESTRZEŃ PROBLEMU
Co jest ważne na sam początek (3 etapy przestrzeni problemu)
1. Dostrzeżenie problemu (analiza trudności, przeszkód, kłopotów i ograniczeń powodowanych jakimś stanem rzeczy) i wstępne sformułowanie problemu stanowiącego pierwotną przyczynę trudności.
2. Zrozumienie problemu (jego istoty, kontekstu)
- zdobywanie wiedzy,
- kontemplowanie,
3. Formułowanie problemu
a) Refleksja nad sposobem sformułowania zadania (wykrycie wszystkich założeń, które tkwią w naszym myśleniu o problemie, uwzględnienie założeń ukrytych, niewyrażonych wprost)
b) Staranne sformułowanie problemu od początku tak, aby zawierał tylko założenie jawne i akceptowane przez rozwiązującego lub: Podział założeń na 3 grupy:
- zaakceptowane - odrzucone - zaakceptowane częściowo lub pod warunkiem zmiany ich treści
B) PRZESTRZEŃ ROZWIĄZAŃ
A--------------------------------------------------------------------→ X
Problem ↑ cel, rozwiązanie
Stan wyjściowy ciąg operacji
Intelektualnych
Początki takiego ujęcia: teoria Newella i Simona→ rozwiązanie problemu wymaga najpierw zbudowania jego poznawczej reprezentacji.
Rozwiązanie problemu jest to ciąg przekształceń odnoszących się do wewnętrznych stanów wiedzy ( stany wiedzy= A, X) Przekształcenia muszą spełniać warunek legalności (wykonalne w odniesieniu do konkretnego stanu wiedzy, np. dzielenie przez zero jest nielegalne)
Ciąg operacji→ przekształcenia legalne jednego stanu wiedzy w któryś z sąsiednich
stanów wiedzy
Zbudowanie wewnętrznej, poznawczej reprezentacji problemu
Połączenie stanu początkowego A ze stanem końcowym X,
! Tempo i prostota zbudowanego przejścia świadczą o klasie i elegancji rozwiązania.
! Niepowodzenia i błędy są spowodowane nietrafnym przedstawieniem problemu (błąd reprezentacji), zastosowaniem nieskutecznej lub „nielegalnej” transformacji jednego stanu wiedzy w drugi (błąd procesu)
2 rodzaje strategii rozwiązań problemów:
1. Strategia bezpośrednia (Najprostsza strategia postępowania)
A ---------------------------→ X
- Najkrótsza droga do celu, pozornie najbardziej wydajna,
- Nieustanna koncentracja na problemie
- Unikanie informacji niezwiązanych bezpośrednio z problemem
- Natychmiastowy pomysł
- Skutki uboczne: nie pomaga w rozwiązywaniu nietypowego problemu, brak
oryginalności, prawie wszyscy stosują to podejście (dublowanie pomysłów),
uleganie sztywnym nawykom myślowym (rutyna i przyzwyczajenie), gotowość
do stosowania zawsze tej samej reguły, często wymaga stosowania
specjalistycznego języka (wykluczenie laików z pracy nad problemem,
uruchomienie wiedzy zamiast wyobraźni)
! Wartościowe rozwiązania trudnych problemów wymagają dobrej wyobraźni, a nie dobrej pamięci.
! Skuteczność strategii bezpośredniej jest ograniczona
2. Strategia twórczego oddalenia- „nie wprost”
- celowe odejście od problemu i skoncentrowanie uwagi na sprawach pozornie niemających z nim nic wspólnego- powrót z bogatszym zasobem pomysłów
- okrężna droga do celu- omijanie grożących nam przeszkód
- kontrolowane wykorzystywanie roztargnienia w procesie rozwiązywania problemu
! Tę strategię poleca twórca TRoP. Kiedy się już na nią zdecydujemy, należy podjąć kolejne kroki:
3 etapy przestrzeni rozwiązań, czyli droga do celu:
1. Zbudowanie modelu zadania pierwotnego (wytworzenie struktury, którą będziemy zajmować się w zastępstwie problemu właściwego). Konstrukcja zadania zastępczego
- kontrola (nie przypadkowość)
- związek z problemem pierwotnym
- struktura zastępcza w pewien sposób przypomina właściwą
! Przypadek idealny: model zadania posiada wszystkie istotne cechy problemu wyjściowego, a pominięte są cechy nieistotne, przypadkowe, incydentalne.
(np. zmiana parametrów nieistotnych poprzez wyrażenie problemu w innym języku)
Przykład: Jak uwolnić ludzi od przesądów, którym powszechnie ulegają?
↓ analogia
Jak unieszkodliwić zakonspirowanego dywersanta działającego na tyłach naszej armii?
2. Szukanie rozwiązań dla zadania zastępczego (modelowego)
( często w rozwiązaniu posługujemy się strategią bezpośrednią, bo problem zastępczy ma być rozwiązany byle jak, tylko skuteczność się liczy)
3. Przystosowanie pomysłów etapu 2 do wymagań problemu właściwego (powrót do problemu)- odwrócenie etapu 1. (Analogia w odwrotnym kierunku)
! Niepełne postaci przestrzeni rozwiązań:
a) Wykorzystanie gotowego modelu
b) Bezpośrednie wykorzystanie materiału niezwiązanego z problemem.
Przesłanki teoretyczne systemu TRoP
1) Teoria procesu twórczego
- Zgodność TRoP z fasadowymi teoriami procesu myślenia,
Fazy procesu myślenia: dostrzeżenie problemu, sformułowanie problemu, wytwarzanie pomysłów, ocena pomysłów, przyjęcie jednego z nich jako akceptowalna wersja rozwiązania problemu,
„-„ wbrew teoriom fasadowym kolejność w. w. czynności bywa różna
„-„ brak rzetelnej wiedzy psychologicznej na temat procesu twórczego (proces intuicyjny, nieświadoma praca umysłu, myślenie twórcze jest dywergencyjne <Guilford>)
- Zgodność TRoP z ideami Parkinsa i Weisberga- próba demitologizacji procesu twórczego
Proces twórczy składa się z takich samych operacji intelektualnych jak każdy inny proces psychiczny (percepcja, pamięć, wyobraźnia), nadzwyczajny jest tylko układ tych operacji- możliwy dzięki aktywności jednostki na calu aktywności twórczej
Weisberg- teza o inkrementalnej naturze procesu twórczego- stopniowy przyrost aktywności twórczej (krok po kroku) prowadzi do wytworzenia dzieła spełniającego warunki nowości i wartościowości (podobnie do uczenia się sensomotorycznego (krzywa przyrostu wprawy w zależności od liczby prób)
- zwycięstwo koncepcji rewizjonistycznych nad koncepcjami podkreślającymi unikatowy charakter procesów twórczych (tu jest miejsce na założenia TRoP)- czyli uzwyczajnienie procesu twórczego.
- analogie
- abstrahowanie
- zabiegi intelektualne
2) Wiedza na temat wybitnie twórczych jednostek (zgodne z założeniami TRoP)
Osoby o wybitnej inteligencji charakteryzują się:
- szczególną selektywnością w przetwarzaniu informacji (wiedza- nie rozległa, lecz skutecznie wykorzystywana) selektywne nabywanie wiedzy i kombinowanie jej w nowe układy- SKOJARZENIA, tzw. Twórcze roztargnienie
↓
TRoP- jest to logika przestrzeni rozwiązań- odejście od problemu
- umiejętnością krytycznego myślenia (rygor intelektualny jako przeciwstawienie spontaniczności): wyszukiwanie luk w rozumowaniu, poddawanie czegoś w wątpliwość, analiza znaczenia słów
TRoP- etap formułowania problemu (krytyczna analiza problemu)
- umiejętnością dogłębnego rozumienia sytuacji stanowiącej przedmiot myślenia
Badania Newella i Simona- szachiści wybitni, w przeciwieństwie do średnich i słabych błyskawicznie „czytają” przedstawioną im sytuację szachową- dostrzegają w niej sens i znaczenie.
↓TRoP- etap rozumienia problemu
- Nasilona potrzeba poznawcza(wyszukiwanie sobie nowych problemów i
wyznaczanie pomysłów)
TRoP- etap dostrzegania problemów
...
malagota