JUSTYNIAN
Ur - 482, Tauresium, dzisiejsza Serbia. W 518 roku w Konstantynopolu. Przez wuja Justyna I stal się doradca cesarskim, współregentem. Cesarzem w 527. Panowal 38 lat. Zona Teodora. Odzyskal Afryke, poludniowa Hiszpanie i Italie. Ale poniosl kleski na wschodzie – łupieże perskie, i północne – Słowianie na Bałkanach i Grecji. Proby reform. Zasadniczym celem było zdobywanie pieniędzy na wojsko i fundacje cesarskie. Lud niezadowolony podatkami, 532 kulminacja, w K wybuchlo powstanie Nika, cesarz odzyskal panowanie nad sytuacja, ale rzeź na hipodromie przegranej frakcji politycznej. Kodyfikacja prawa rzymskiego pod kierownictwem Triboniana. Kodeks justynianus za zycia cesarza miał dwa wydania 529 i 534. Antyczne tradycje. Cesarz chrześcijański. Boskie pochodzenie władzy. Powszechna chrystianizacja imperium. 529 – zamkniecie akademii platońskiej Atenach. Odtad kościół przejal pałeczkę edukacji. Wspaniale fundacje cesarskie mialy nie tyle oddac chwale Bogu ale unaocznic swiatu wielkość władcy.
Katedra Konstantynopola.
Hagia Sophia i Hagia Eirene, zniszczone pozarem w czasie powstania Nika.
Hagia Sophia, proejtk odbudowy zlecil iznynierom teoretykom – Antemios z Tralles i Izydor z Miletu. Nowatorstwo kompozycyjne wnętrza. Nawiazuje do 3nawowej szerokiej bazyliki z zachodnim zewnętrznym i wewnętrznym narteksem. Dalsze notatki od Gosi Kępskiej.
Fundacja Anicji Juliany, przed wstapieniem Justyniana na tron, bazylika Hagios Polyeuktos. Zachowaly się fragmenty reliefow. Trojnawowa. Pewnie kilka kopul, sadzi się tak po grubości fundamentow.
527-536, kościół śś Sergiusza i Bakchusa , obecnie meczet turecki „mala Hagia Sophia”. Prawie kwadratowa. Wysokie nisze jako trompy do potrzymywania centralnej kopuly podobne do tych w Hagii Sophii. Bazylika kopułowa. Nawa glowna ma plan 8boku, kryje ja kopula z 8 oktogonami u nasady wsparta na dwukondygnacyjnych niszach. Od wschodu Nawe zamyka gleboka apsyda polokragla od wew i od zew wieloboczna, z dwoma rzedami okien. Nawy boczne z emporami przebiegającymi wzdłuż zachodniej sciany wejściowej zostaly zredukowane do waskiego obejścia nwy głównej o kolebkowym sklepieniu przy czym przejscie od czworoboku murow zew do wew 8boku ułatwiły cztery narozne nisze. Ona przylegala od poludnia do k ss pp, być może dlatego jest skrzywienie osi głównej ośmioboku w stosunku do osi czworoboku. Fundacja Justyniana i Teodory, inskrycpaj w marmurze na architrawie o tym mowi, wieńczącym dolna kolumnade oddzialajaca Nawe glowna od bocznej. Kolumbnade empor wienczy luk. Bogate fryzy reliefowe – azurowe kapitele.
Przebudowa Apostoleionu, budowa kopulowa na planie krzyza greckiego z 5 kopulami.
Przebudowa bazyliki sw Jana w Efezie, w czasach przed justyniańskich miala plan krzyza łacińskiego, w latach 548-565 wzniesiono w tym samym miejscu ogromna bazylike o 6 kopulach. 4 nad nawa glowne i 2 nad ramionami transeptu. Bema z wysokim półokrągłym synthrononem, cyborium i oltarzem, znajdowala się w centrum skrzyżowania nawy g;lownej i transeptem. Dluga solea prowadzila do bemy. Nawiązania – San Marco w Wenecji, Saint front w peregeux.
Hagia Ejrene, wzniesiona w miejscu wcześniejszej zniszczonej pozarem w czasie powstania Nika. 564 rok odbudowana. Ale gorna partia murow zrekonstruowana w 740 roku po trzesieniu ziemi. Trojanowa bazylika, kopula pośrodku, oparta na szerokich lukach prowadzacych do prezbiterium z apsyda. Liczne okna w apsydzie i scianach bocznych.
Klasztor sw Katarzyny na Synaju, bazylika matki bozej, mozaika w apsydzie z przemienieniem pańskim, fundacja Justyniana i Teodory. 548-565. Niebiesko blekitna mandorla, brodaty Chrystus, Glowa otoczona zlotym nimbem. Obok Eliasz i Mojżesz. Pod nia trzej apostolowie zdumieni i zatrwożeniu, poznajemy po gestach a nie po twarzy. Twarze wszystkich SA bez emocji. Obramowanie sklepienia apsydy stanowi szereg medalionow z Glowami apostolow prorokow o krola Dawida. Na froncie luku triumfalnego poniżej dwoch aniołów lecących w strone baranka, znajduja się dwa medaliony z Glowami MB i Jana chrzciciela. Powyżej aniołów dwie sceny z Mojżeszem zdejmującym sandaly przed krzakiem ognistym z lewej i otrzymującym dekalog z prawej. Mozaika rozni się od san apolliare In classe, ograniczony symbolizm, ale tez stylistycznie. Ziemia zaznaczona jest nie pejzażem lecz wielobarwnymi pasami, postacie ubrane jednakowo, jednoznaczne postawy i gesty, chodz SA bardziej plastyczne i zywsze od raweńskich. Przemiana natury ludzkiej Chrystusa w boska obrazuje nie symbol krzyza ale sama postac zbawiciela otoczona cieniowana mandorla i promieniami swiatla. Dwa malowidla pod apsyda z ST scenami – ofiara Abrahama i jeftego. Natomiast pewne szczegóły formalne wykazuja pokrewieństwo ze sztuka palestynska i egipska tego samego okresu. Bazylika mb na Synaju jest jedynym zabytkiem wczesnegochfrzescijanstwa który przetrwal do naszych czasow w całości. Bazylika trojnawowa z wew apsyda, podlozne pomieszczenia naw bocznych i dwuspadowy dach. Półkole apsydy zajmuje syntchronon. Oltarz i cyborium mieszcza się u jej wylotu, a brzegi dawnej bemy.
Bazylika Bozego Narodzenia, Justynian dorobil od wschodu cos tam. Od zachodu dodano narteks. Przesunął dawne kolumny z korynckimi kolumnami. 8boczna memoria nad grota zmieniona – powiększył i przebudowal na 3apsydowy prostokątny budynek polaczony z bazylika na calej jje szarokosci.
Fortyfikowal miasta, zakładał nowe obronne miasta (Macedonska Justyniana Prima – szczyt wzgorza, w centrum okrągły plac gdzie krzyżowały się arterie miasta. Kompleks katedralny z 3nawowa baz i 3 apsydach i baptysterium tetrakonchos. )
Trackie Filipi, duze podobieństwo kapiteli w bazylice B do dekoracji kościołów Konstantynopola.
Grecja, z czasow Justyniana
- Hekatonpylai na Paros, plan krzyza z centraln kopula
- bazylika Tytusa w Gortynie na Krecie.
Syria, ruiny graniczne na wschodzie miasto Rusafa i rezydencja obronna Kasr Ibn Wardan. W Rusawie dwie trójnawowe bazyliki, druga polowa V wieku. Budowla centralna tetrakonchos w Rusafa jest z czasow Justyniana.
Afryka Polnocna, budowle obronne, mury – Dougga, Mactar, Haidra, Timgat, Tebessa. Wiek VI w Afryce, okres ponownego rozkwitu architektury sakralnej. Bazyliki w Kartaginie – duze, wielonawowe, dwuspadowe bazyliki miejskie jak bazyliki Dermech 1,2,3 oraz cmentarna bazylika Cmentarna. Bazylika sewerianska w leptis magna, trzynawowa, dwuapsydowa w antycznej trypolitani dzisiejsza Libia.
Zespol świątyni pokoju w Rzymie, a właściwie pomieszczenie jednej z bibliotek przyelglych tam od poludnia zmieniono na kościół ss Kosmy Damiana wbudowując wew apsyda z mozaika, VI wiek. Chr triumfator na tle nieba, z obu stron męczennicy, apostolowie p i p, Teodor, papiez Feliks IV- fundator kościoła. Malenki feniks w promienistej koronie w gornej czesci mozaiki J antyczny. ‘
- klasztor synajski, 527
WYPOSAZENIE KOSCIOLOW
Niewiele się zachowalo.
W Rawennie mamy dwie kamienne ambony, dekoracja zadziwia, skromna acz elegancka.
Rawenna, k ss Jana i Pawla, druga polowa VI wieku, powierzchnia odzielona na kwadraty, reliefowe ryby, ptaki i czworonogi i dwoch apostolow.
Ambony marmurowe na wschodzie były podobnme konstrukcyjne jak zachod, ale inna dekoracja – ambona z kościoła priene Azji.
Rawenna, VI wiek, kwitnie produkcja sarkofagow: san appolinare In classe, sarkofag 12 apostolow – na froncie Chrystus na tronei przekazujacy zwoj prawa pawlowi z Piotrem niosącym krzyz z drugiej strony tronu oraz 4 innych apostolow. Na boku – 6 innych apostolow. Schematyczne twarze.
Dyptyki, oprawy kodeksow, trony, pyxidy, szkatułki i naczynia. Kosc sloniowa, zloto srebro kamienie.
Vi wiek, dyptyki konsularne, 5 czlonowe dyptyki cesarskie z władcami. Wzbogacone o symbole crzescijanskie.
Przedjunstynaniski – srodkowy fragment tryptyku z początku VI wieku ze stojaca cesarzowa Ariadna, Zona Zenona i anastazjusza I. w dwoch wersjach, wiedeńskiej i florenckiej. Cesarzowa w arch ramach z figurkami orlow cesarskich
Dyptyk cesarski Justyniana, Luwr. W centrum cesarz na koniu pod którym lezy kobieca personifikacja ziemi, tellus, dotykajaca stop jeźdźca w gescie oddania. Jeźdźca koronuje lecaca wiktoria. Poniżej wiktoria i 4 barbarzyncow – hold. Gorna czesc – nowy charakter nadaje, dwie lecace wiktorie niosace Duzy medalion z popiersiem chr blogoslawiocaego prawa i tryzmajacego krzyz w lewej rece. Zwyceistwo crzescijanskiego władcy walczacego w imieniu Chrystusa i jego triumf na polu wiary.
Stylistycznie oba SA wyrobami z terenow kosntatnynopola.
Stamtąd jest tez fotel biskupa maksymiuana z Rawenny, kształt fotela antycznego typu cathedra, wysopkie polokgragle oparcie, kosc sloniowa, fryzy ornamentalne z wijących się galzaek winnej latorośli, wplecione zwierzatka, pola z figuralnymi przedst.. na froncie Jan chrzciciel, 4 ewangelistow, wew oparcia – NT w wersji apokryficznej – panieństwo Marii, narodzenie i dzieciństwo Chrystusa, zew – cuda chrystusowe. Na zew bocznych oparc – ST historia Jozefa.
Te trzy podobny styl schyłkowy klasycyzmowy, ale rozni artyści.
Ten sam styl, char się zmanieryzowana, wygieta linia, repr inny dyptykl z polowy VI wieku , z K. z wizerunkami chr na tronie miedzy p i p oraz madonna z dizeciatkiem miedzy dwoma aniolami (Chrustus krasnoludkowy z uszami na czole).
Wyroby metalowe – prywatny uzytek i naczynia liturgiczne – figuralna dekoracja w podobnym stulu.
Prywatny uzytek – VI wiek – motywy antyczne, np. srebrny talerz z herkulesem i lwem, czy talerz z zamyslonym pasterzem koz. Oba z K w panowaniu Juistyniana.
Za Justyna II, dwie pateny liturgiczne z pozlacanego srebra zwane Richa i Stuma, od miejsc znalezienia w Syrii. Na dnie = półokrągły baldachim, cyborium; kolumnada z lukiem. Oltarz za nim chrustus podwojnie zobrazowany, rozdaje komunie.
Liturgiczne – poza K zwlaszca, Syria i Egipt.
Syria, VI wiek, rekopisy biblijne najstarsze:
- kodeks w Wiedniu, Genesis wiedenska, czesc ksiegi rodzaju
- kodeks paryski z sinope zawiera niekompletna ewangeli sw Mateiusz
- kodeks z Rosano, fragment Ew sw MAteiusza i Marka
Wszystkie pisane zlotym lub srebrnymi literami na purpurowym pergaminie, sceny figuralne. Watek narracyjny zap omoca skromnych wyrazistych srodkow. Wielopostaciowe sceny uproszczone. Hellenistyczny naturalizm, miękkie linie, stan emocjonalny, wpływy wschodnie.
Mnich Rabbula z mezopotamskiej miejscowości Zagba w 586 wykonal kodeks NT z całostronicowymi ilustracjami malowanymi na naturalnym tle pergaminu. Mimo wiekszych wymiarow i żywszych kolorow miniatury pokazuja duze podobnienstwo stylistncze do syryjskich.
Egipt, rekopisy nieilustrowane. Mamy tkaniny tzw koptyjskie, wełniane, wolniano lniane i jedwabne, oraz obrazki ikon malowane na desce enkaustyczna technika:
- tkanian welniana z muzeum w Cleveland. Wew floralnego obramowania medalionow z Glowami apostolow, podpisane, znajduja się dwa przedstawienia przedzielona pozioma inskrypcja grecka, objasniajaca postacie. Pośrodku na kosztownym tronie siedzi MB z dzieciatkiem a z obu stron archanioł michal z lewej i Gabriel z prawej. Na gorze chrustus w mandorli na tronie, mandorle unosza dwa lecace anioly. Tkanine char bogactwo żywych kolorow, sztywność ihieratywnosc.
Ikona ze Menasem, Egipt. Chrustus otacza go ramieniem z klasztoru sw apolona w bawit. Obecnie w Luwrze.
Ikony konstantynopolitańskie, sw K na Synaju
- polowa VI wieku, chr pantokrator
- sw Piotr, mb, Jerzy i Teodor
Sztuka Justyniana, mimo przewagi religijnych tematow, tkwila glebokow antycznej tradycji grecko rzymskiej. Idea władcy z bozej laski przewodnia idea w sztuce justyniańskiej. Bogactwo znaczeniowe, skomplikowane tresci eschatologiczne i dogmatyczne.
Konstantynopol wtedy stolica, zmiana stylu w plastyce, architektura priomieniowala statmad, dostarczala artystow. Tak rozchodzily się wzory antyczne.
iskierka_1986