Artur Grottger.doc

Artur Grottger

Malarz i rysownik, reprezentant późnego romantyzmu czynny w Wiedniu i Lwowie. Urodzony w 1837                               w Ottyniowicach, zmarł w 1867 w Amélie-les-Bains.

              Pierwszych lekcji rysunku udzielał mu ojciec, malarz z wykształcenia, Jan Józef Grottger. W 1849 rozpoczął systematyczną naukę we Lwowie w pracowni Jana Maszkowskiego, korzystając także                   ze wskazówek Juliusza Kossaka. Studia artystyczne kontynuował w latach 1852-1854                    w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Wojciecha Kornelego Stattlera                  i Władysława Łuszczkiewicza.

              Swe umiejętności warsztatowe doskonalił w okresie 1854-1859 w wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Karla Blaasa, Karla Mayera, Karla Wurzingera, Petera Geigera i Christiana Rubena. W Wiedniu rozpoczął też swą karierę artystyczną współpracując jako ilustrator z poczytnymi czasopismami, "Mussustunden" i "Illustrierte Zeitung". Mieszkając w stolicy austro-węgierskiej monarchii do 1865, odbył kilka podróży: do Monachium (1858), Wenecji (1864) i na Węgry (1856, 1860, 1862), gdzie gościł                       w posiadłościach hr. Aleksandra Pappenheima, swego wieloletniego patrona, mecenasa                     i przyjaciela. Odwiedzał też Kraków (1858) i Lwów (1863), oraz ziemskie majątki Erazma              i Emmy Larysz-Niedzielskich w Śledziejowicach pod Wieliczką (1855) i Jana Maszkowskiego w Barszczowicach (1860). Lwów i Kraków stały się miejscem pobytu artysty po powrocie do kraju; mieszkał ponadto w Śniatynce k. Drohobycza, należącej do Stanisława Tarnowskiego (1865, 1866), Pieniakach, Grybowie, Krynicy, Porębie i Dyniskach.

W 1866 zaręczył się we Lwowie               z Wandą Monné; związek                     ten odcisnął silne piętno na późnej twórczości artysty i zaowocował obfitą korespondencją pozwalającą m.in. na odtworzenie procesu twórczego nad cyklem rysunków "Wojna", rozpoczętym w 1866              w Porębie i przeznaczonym                  do eksponowania na paryskiej Wystawie Powszechnej w 1867. Pod koniec 1866 artysta wyjechał do Paryża z zamiarem dokończenia cyklu obrazującego nieszczęścia sprowadzane na ludzkość przez wojnę, a także moralną degradację człowieka, jako nieuniknioną konsekwencję wojny w uniwersalnym, powszechnym wymiarze. W Paryżu nawiązał kontakty z polską kolonią skupioną wokół Hôtel Lambert. Wybitny paryski akademik, Jean Léon Gérôme udzielał mu rad przy realizacji kartonów "Wojny". Pogarszający się stan zdrowia zmusił Grottgera do przeniesienia                  się w listopadzie 1867 do Pau na południu Francji, a następnie do Amélie-les-Bains, gdzie zmarł.

Swe prace artysta wystawiał w kraju           i za granicą, m.in. we Lwowie                  (od 1851), Krakowie (od 1857), Wiedniu (od 1859) i Warszawie (od 1866). Grottger zapisał się w historii polskiej sztuki przede wszystkim jako twórca patriotycznych cyklów rysunkowych, które, reprodukowane po wielekroć, stały się częścią kanonu sztuki narodowej. Cykle "Warszawa I" (1861), "Warszawa II" (1862), "Polonia" (1863) i "Lituania" (1864-1866), poświęcone wydarzeniom poprzedzającym wybuch powstania styczniowego 1863 roku, ukazujące jego dramatyczne epizody                         i następujące po nim akty represji ze strony zaborcy, stworzyły topos martyrologicznej ikonografii, utrwaliły w pamięci i wyobraźni wielu pokoleń Polaków sceny powstańczych walk, agonii i męczeństwa, a także kluczową dla wymowy grottgerowskich dzieł ideę solidaryzmu narodowego. Artystyczna rzeczywistość cykli, przeobrażona w stosunku                     do historycznych realiów, skondensowana, nasycona emocjami i przeniesiona w uogólniający wymiar symbolu posiada swój własny, wewnętrzny porządek, podporządkowuje dokumentalny wymiar dzieł ich metaforycznej wykładni; struktura cykli daje wyraz dążeniu Grottgera do zharmonizowania epickiej opisowości z elegijną poetyką.

              Repertuar tematyczny malarstwa Grottgera, łączącego estetyczne normy akademizmu z romantyczną uczuciowością i realistycznym odtworzeniem szczegółów przedstawionych zdarzeń, obejmował kompozycje historyczne, sceny rodzajowe i portrety. Najwcześniejsze rysunki artysty powstające pod okiem jego ojca, stały się zaczynem dla wykreowania twórczej wizji naznaczonej stygmatem patriotyzmu; były to sceny batalistyczne związane głównie z powstaniem listopadowym ("Egzekucja szpiega", 1847). Konie będą motywem często powracającym w akwarelach Grottgera pochodzących z lat 1850., malowanych                pod wpływem sztuki Juliusza Kossaka ("Szarża ułanów", 1850). Początkową fazę rozwoju malarstwa historycznego artysty wyznaczało zainteresowanie twórczością Januarego Suchodolskiego, jednego z koryfeuszy polskiego malarstwa narodowego. Jednocześnie Grottger wykonywał studia pejzażowe w plenerze; w Krakowie podjął przelotnie studia architektoniczne, uległ fascynacji sztuką Aleksandra Orłowskiego, wybitnego reprezentanta nurtu rodzajowo-realistycznego w polskim malarstwie, poszukiwał wątków do zobrazowania w ulubionych lekturach, szczególnie w utworach Józefa Ignacego Kraszewskiego i W. Scotta. Oddziaływanie Orłowskiego przejawiło się w kompozycjach z Czerkiesami, zaś studia kostiumowe żołnierzy z epoki Wazów świadczyły o znajomości dziejów wojny                     polsko-szwedzkiej. Kompozycje "Potyczka konfederatów barskich" i "Odbicie łupu Tatarom" (1854) reprezentują typowy dla akademickich konwencji obrazowania sposób reżyserowania sceny batalistycznej, dynamicznej, tłumnej, sugestywnie oddającej bitewny chaos.

Kolejnym etapem ewolucji historycznego malarstwa Grottgera były nauki pobierane                  w wiedeńskich pracowniach Blaasa                            i Wurzingera. Ważnym elementem jego edukacji było studiowanie w galeriach muzealnych dzieł Dürera oraz uznanych akademików, P. Corneliusa, P. Delaroche'a                    i A. Scheffera. Z kręgu wiedeńskiej akademii wywodzi się w dziełach Grottgera skłonność do teatralizacji przedstawień i nadawania obrazom patetycznego, wzniosłego tonu. Sztuka Geigera w zasadniczy sposób wpłynęła                    na ukształtowanie jego postawy jako ilustratora o znakomicie opanowanym warsztacie rysunkowym, wiernie oddającego kształty linią i światłocieniowym modelunkiem, sugestywnie budującego nastrój za pomocą bogatej gamy szarości i zarazem precyzyjnie odtwarzającego szczegóły kostiumów i rekwizytów. Artysta rozwijał swój zmysł narracji i zamiłowanie do anegdoty wykonując ilustracje do dzieł literackich, m.in. do poematu M. Bołoza-Antoniewicza "Anna Oświęcimówna", "Fausta" Goethego, "Würde der Frauen" F. Schillera i "Konrada Wallenroda" Adama Mickiewicza ("Podjazd Litwinów", "Krzyżak na czatach", 1857). Wspólnie z Geigerem ilustrował książkę A. Patuzzi "Oesterreichische Geschichte" (1862). Zakres tematyczny jego rysunków przeznaczonych dla czasopism był bardzo zróżnicowany: od reportażu o charakterze politycznym ("Po bitwie pod Montebello", "Szturm na Ponte di Magenta"), poprzez wątki obyczajowe ("W drzwiach przytułku") po widoki węgierskiej puszty ("Obóz cyganów", "Stadnina"). Grottger zdobił także łamy periodyków winietami, chętnie rysował karykatury                i sceny satyryczne (najczęściej w szkicownikach i na marginesach listów). Umiejętnie wpisywał przedstawione epizody w ornamentalne ramy złożonej, wieloczłonowej kompozycji określanej mianem "tableaubild", której genealogia sięgała średniowiecznych drzeworytów              i gotyckich ołtarzy.

Typ narracji wizualnej podporządkowującej fabularną sekwencję zdarzeń nadrzędnej strukturze o metaforyczno-symbolicznej wymowie, jaką Grottger wprowadził w cyklach patriotycznych, zapowiadały wcześniejsze prace, "Szkoła szlachcica polskiego" (1858), "Żywot rycerski", oraz "Wczoraj - dziś - jutro. Trzy dni z życia rycerza polskiego" (1858),              do których inspiracje czerpał z dzieł wiedeńskich "nazareńczyków" i ich następców, Corneliusa, Schwinda i Rethla.

Szereg obrazów i rysunków Grottgera, szczególnie przedstawień o tematyce rodzajowej i alegorycznej, cechowała sentymentalna poetyka i stylistyka wiedeńskiego biedermeieru. Z drugiej strony w kompozycjach historycznych ujawniła się z całą mocą romantyczna postawa artysty. Z fascynacją Orientem, znamienną dla romantyków, związany był heroizowany motyw Czerkiesa zbuntowanego przeciwko władzy caratu ("Czerkies z koniem", 1856; "Czerkies z dzidą", 1860). W grupie kompozycji spełniających wymogi akademickiej konwencji wyróżniają                się obrazy o pogłębionej nastrojowości i dramatycznym napięciu pokrewne romantycznemu historyzmowi Delaroche'a ("Ucieczka Henryka Walezego z Polski", 1860; "Modlitwa konfederatów barskich", 1860). Patetyczny ton i romantyczna symbolika cechują także inspirowane malarstwem pejzażowym Caspara Davida Friedricha obrazy takie, jak "Modlitwa wodza" (1857) i "Modlitwa wieczorna rolnika" (1865).

Motywem wciąż powracającym w twórczości Grottgera, najczęściej w epizodach                            o charakterze rodzajowym, był koń rysowany często akwarelą podczas podróży i pobytów                w majątkach ziemskich przyjaciół i protektorów ("Sprzedaż konia", 1855; "Klacz angielska", 1860).

Zachwyt światłem Wenecji w 1864 spowodował wzbogacenie palety artysty o żywe, jasne tony; szczególnej wagi nabrały wówczas reminiscencje malarstwa wielkich mistrzów renesansu, P. Bordone'a, G. Belliniego i Tycjana, widoczne w takich obrazach, jak "Portret rudowłosej" (1865), "Parki" (1864) i "Rozmowa posągów" (1865).

Istotną część spuścizny artystycznej Grottgera zajmuje sztuka portretowa oparta                                    na zróżnicowanych konwencjach obrazowania,                  od formuły wizerunku reprezentacyjnego ("Portret gen. F.H. Schlicka"; "Portret panien Dzieduszyckich z psem") poprzez liryczno-sentymentalne wizerunki kobiet ("Portret hrabianki Thun", 1860) po werystycznie ujęte i pogłębione psychologicznie portrety członków rodziny                        i przyjaciół ("Portret Marii Sawiczewskiej, siostry artysty", 1863; "Portret Jana Tarnowskiego", "Portret Jerzego Lubomirskiego", 1866)                      oraz dosadne w wyrazie studia portretowe wieśniaków ("Chłop z Barszczowic", 1860). Seria autoportretów odzwierciedlała zarówno zmiany fizjonomicznych rysów i psychicznego stanu twórcy, jak ewolucję jego języka plastycznego, coraz oszczędniejszego i wyrazistszego, o coraz bardziej zawężonej skali barw i ostrzejszych kontrastach światła i cienia ("Autoportret na palecie", 1865; "Autoportret w konfederatce", 1865; "Portret własny artysty", 1867).

              Tematyka martyrologiczna, popowstaniowa stanowiła motyw przewodni całej twórczości Grottgera. Prócz rysunkowych cykli wpisują się w ten nurt obrazy ukazujące tragizm śmierci ("Nokturn", 1864; antynomiczna para "Walka" i "Pojednanie", 1864),                  ból rozstania (antytetyczna para "Rok 1863 - Pożegnanie powstańca" i "Powitanie powstańca, 1865-1866"), dramat żałoby i kalectwa ("W Saskim Ogrodzie", 1863; "Po powstaniu", 1864) oraz cierpienia zesłańców ("Pochód na Sybir", 1867; "Zesłaniec w kopalni"). Istotną rolę odegrał w sztuce Grottgera wizerunek kobiety-Polki, żony i matki heroicznie wspierającej narodowowyzwoleńczą walkę ("Przejście przez granicę", 1865; "Pod murami więzienia", 1866). Formułę wizerunku z okresu żałoby narodowej stosował Grottger malując portrety bliskich sobie kobiet, szczególnie narzeczonej, Wandy ("Portret W. Monne z sówką", 1866).

W Saskim Ogrodzie, 1863, olej na tekturze, 39,5 x 49,5 cm., Muzeum Narodowe w Warszawie

Tatarzy w ucieczce, Ok. 1855. Akwarela na papierze. 29,5 x 41,2 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa.

Pobudka (Pobudka powstańców), 1858. Olej na plótnie. 79,5 x 95 cm., Muzeum Narodowe w Krakowie.

Ucieczka Henryka Walezego z Polski, 1860. Olej na płótnie. 100,3 x 158,7 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa.

Modlitwa wieczorna rolnika, 1860. Olej na płótnie. 45 x 55 cm., Muzeum Narodowe w Krakowie

Autoportret, 1865. Olej na palecie. 31,5 x 24,5 cm., Muzeum Narodowe w Krakowie.

Pożegnanie powstańca,1866. Olej na desce.            52,7 x 41,3 cm., Muzeum Narodowe w Krakowie

Powitanie powstańca, 1865. Olej na desce.                 52,7 x 40,6 cm. Muzeum Narodowe w Krakowie.

Pochód na Sybir, 1867. Kredka na kartonie. 75 x 126 cm., Muzeum Narodowe w Poznaniu

Autoportret, 1867. Olej na płótnie. 55,5 x 46 cm., Muzeum Narodowe, Warszawa.

Przed posągiem Napoleona, 1867. Kredka czarna i biała, papier na płótnie. 53 x 63,5 cm.  Muzeum Narodowe, Warszawa.

Cykl Warszawa I
1861

Polonia
1863