GABRIELA GÓRSKA-ZATRUTE MORZE
-WĘZEŁ
-PAMIĘTNIK PRADZIADKA
Zatrute morze
— To ryzykowna sprawa.
— Wiem.
Odsiew może być duży. Zbyt wiele elementów niemożliwych do przewidzenia. Zupełnie przypadkowych.
— Inaczej nie da się zrobić. Kreatorem psychiki musi być inna osobowość. Matrycę animacyjną trzeba każdorazowo zaczerpnąć z prądów mózgu i tylko mózg — myślący — może stać się katalizatorem, dać bodziec, rozpoczynając cały proces...
Wzniesiony ponad plażą rozległy taras kawiarni od godziny znajdował się w pełnym słońcu; pasiaste parasole nakrywały stoliki skąpymi plamami cienia, który nie zachował już ani odrobiny porannego chłodu. Chłopiec pocił się w trykotowej koszulce; nieruchomy na swoim, zbyt niskim dla ośmioletniego dziecka, lekkim, biało lakierowanym kawiarnianym krzesełku, sztywno wyprostowany nad porcją nietkniętych lodów, tkwił jakby w zawieszeniu pomiędzy dwoma głosami: napiętym, histerycznie wysokim głosem matki, a obojętnym, znużonym — ojca, rozlegającymi się na przemian w dusznym i rozprażonym powietrzu. Nie słuchał, co mówili; być może w jakiejś chwili zrozumiał, że - tak naprawdę — słowa nie mają tu żadnego znaczenia, że liczą się tylko głosy: nieprzyjazne, skłócone, budujące wokół tych dwojga niewidoczny, a przecież niemożliwy do przebycia mur. Chciało mu się płakać i nie wiedział dlaczego, jak nie pojmował, skąd biorą się wciąż na nowo te łzy — jeszcze nie w oczach, jeszcze jak gdyby w gardle, zaciskając je tak, jakby utkwiła tam jedna z jego twardych i gładkich, szklanych kulek do gry. Odwrócił głowę i zaczął patrzeć na oddzielone ścianą plexiterralu morze. Nieruchome, nie pomarszczone nawet przybrzeżną falą, wyglądało jak demnobłękitna płyta, czasami tylko odbijająca niespodziewane lśnienia, ostre jak igły wypływające na jej gładką powierzchnię z mroku niewidocznego dna. Chłopiec nigdy jeszcze nie widział morza; odsunął się od stołu, przewiesił całym ciałem przez metalową barierkę i — czując rozgrzany metal przyciśniętym doń brzuchem, parzący nawet przez materiał koszulki — patrzył i patrzył, aż owe dalekie lśnienia zaczęły roztapiać się i rozmazywać, gdy wreszcie uległ, pozwalając łzom zbierać się pomiędzy powiekami szeroko otwartych oczu (pamiętał, że jest już duży i że to wstyd tak się mazać, więc
chciał, żeby łzy nie zaczęły mu kapać i żeby tamci — wci^ż oddzieleni, osobni za murem swojej rozmowy, nie mogli tych łez zobaczyć).
— Patrz, co on znów wyprawia. Vaine, nie wychylaj się, spadniesz! Vaine. czy słyszysz? Och. on jest coraz bardziej nieznośny! Tak samo zamknięty w sobie i uparty jak ty!
— Może nie byłby taki, gdyby miał matkę, którą obchodzi coś jeszcze poza konkursami be-longa, kli-kli-kli-terkiem i quizem w stereowizji!
— Vaine, słyszałeś chyba, co się mówi do ciebie? Chłopiec przestał przyglądać się wodzie, wyprostował się. usiadł. Przez chwilę jeszcze widział niezbyt wyraźnie te dwie gniewne twarze; roztapiały się we mgle. Siedząc sztywno pod ich podejrzliwymi spojrzeniami, przełykając nerwowo ślinę. pomyślał, że wcale go nie lubią, nie lubią już od dawna, że nie jest im potrzebny - żadnemu z nich. Twarda kulka wróciła, znów czuł ją w gardle; żeby się nie rozpłakać, zacisnął ręce na brzegu stołu (zaciśnięte, zaraz zaczęły mu się pocić), odchylił się na krześle i zaczął bujać na jego dwóch nogach. Wiedział, że żadne z nich nie może na to patrzeć, i nie rozumiał, po co to robi, skoro chce tylko, żeby przestali zwracać na niego uwagę i zajęli się sobą, choćby nawet to, co robili, miało być dalszym ciągiem ich nigdy nie kończącej się kłótni. Ale nie mógł inaczej, coś pchało go do tego. żeby sprzeciwiać się wszystkim — nawet samemu sobie. Kiedy próbował zastanowić się, dlaczego tak z nim jest, skądś — może znad ściany plexiterralu, znad odległego morza — nadleciał wątły powiew, przejął go chłodem, przygładził zwilgotniały wicherek jasnych włosów.
— Przestań się wreszcie kręcić z tym krzesłem, Vaine. I nie patrz tak na mnie! Boże. jakie nieinteligentne spojrzenie ma czasami to dziecko! Mógłbyś raz w życiu zająć się twoim synem, Nearht, pójść z nim do psychoneuriatry... On jest co najmniej dziwny... Ale ciebie to nie obchodzi, jak zresztą wszystko... Jedz lody. Vaine, nie podsłuchuj.
Od dawna roztopione, mdłą, rzadką papką wypełniały koliste zagłębienie pucharka — nie musiał nawet patrzeć na jego zawartość, by wiedzieć, że nie przejdzie mu ona przez gardło. Ze spuszczoną głową, grzebiąc bez przekonania w biało-różowej brei, powiedział — po raz trzeci już tego dnia:
— Ja chciałbym iść na plażę.
Tym razem nie mogli już udawać, że tego nie słyszą.
Wymienili spojrzenia, jak gdyby każde z nich chciało
zmusić do odpowiedzi to drugie. Matka załamała się pierwsza:
— Co za bzdury! Nie pójdziesz! Wiesz dobrze, że plaża nie jest do chodzenia.
— Mogłem chodzić nad wodę w zeszłym roku, a przecież byłem mniejszy. O cały ten rok.
— Ale to było jezioro, nie morze, Vaine. Nikt, żaden człowiek, nie zbliża się do morza.
— Dlaczego?
Na to pytanie nie było odpowiedzi; wiedział, że jej nie będzie, zanim je zadał. Nikt nie chciał mu powiedzieć, czemu nie wolno pływać, kąpać się i podchodzić do morza. Odwrócił głowę i wpatrzył się w nie znowu: odległe, gładkie. wybrzuszało się czasem łagodną, senną falą; pomyślał, że jest żywe i że oddycha — jak jakieś wielkie zwierzę. Zwierzę widocznie groźne, skoro dorośli bali się go tak bardzo, że aż bawili się sami z sobą w ową lękliwą zabawę-nie zabawę, jaką on kiedyś wynalazł sobie, gdy przerażała go ciemność: natychmiast po zgaszeniu lampy zamykał oczy starając się uwierzyć, że wcale ciemno nie jest i — gdy uchyli powiek — zobaczy zaraz światło. Oni, dorośli, robili coś, co było bardzo podobne do tego jego oszustwa:
udawali, że morza nie ma, starali się nie patrzeć, nie widzieć, że ono jednak jest. W każdej minucie zachowywali się tak. jak gdyby połyskliwa woda, ciągnąca się po horyzont, była holowizyjnym obrazem, znikającym natychmiast po naciśnięciu włącznika. A nawet jakby liczyła się jeszcze mniej: o holozłudach mówili przecież czasem, chwalili jedne, krytykowali drugie, zazdrościli sąsiadom, którym udało się wyszperać coś całkiem specjalnego, czego w swoich zestawach nie miał dotychczas nikt. Próbował to zrozumieć, ale nie udawało się, nie mógł. Więc pogodził się z myślą, że to jest jeszcze jedna z tych rzeczy zbyt trudnych dla ośmioletniego chłopca — jak zasada działania mikromaksu, pilotowanie grawistatu albo wykresy ojca; jedna z tych spraw, o jakich starsi mówią: ..zrozumiesz, jak dorośniesz".
Upał wzrósł jeszcze, powietrze drgało od żaru. Siedzący wokół ludzie skupiali się przy stolikach, by zmieścić się w cieniu parasoli; ich twarze w rozproszonym, łagodnym świetle sączącym się przez napięty plastyk były zielone, żółte, czerwone i granatowe — zależnie od koloru pasów, jakie mieli nad sobą. Odwróceni plecami od plaży i od morza, wygodnie rozłożeni w lekkich, wyplatanych fotelach. patrzyli z wysokości tarasu na wczasowe miasteczko:
kolorowe skwery i wesołe ulice, białe domy w glicyniach, kapryfolium w słońcu, barwne, trójkątne flagi powiewające na rozciągniętych między drzewami sznurach: tylko nieliczni z nich pamiętali, że owe szmatki nawiązują do okrętowej gali z czasów, gdy statki mogły poruszać się po morzach. Płacili za ten widok, za spędzenie urlopu w wytwornym uzdrowisku, które od nowa stało się teraz modne — być może właśnie przez swą bezużyteczność cenniejsze, niż było w czasach beztroskich małych żaglówek, katamaranów kołyszących się na niewielkiej fali, kabin i koszy plażowych schodzących aż nad wodę. Płacili — więc chcieli się napatrzeć: szerokim promenadom, gałęziom lip zwieszającym się nisko nad mięknącym w upale asfaltem grawistrad. stalowym mostkom wspinającym się srebrno w jasnoniebieskie niebo, stylowym domkom, kioskom z cukrową watą i zawijaną w różowe serwetki z polipieru vitalą. To wszystko tworzyło atmosferę beztroski, odprężenia. A oni chcieli odpocząć. I zabawić się lepiej, niż bawili się we wszystkie inne dni; spróbować nowych gier i rozrywek, wziąć udział w nieznanych quizach, sprawdzić swoją zręczność na innych automatach. Nawet teraz, pomimo rosnącego upału, kilka osób poszturchiwało ogromne, gumowe śmiecho-stwory zanoszące się chichotliwym, udzielającym się natychmiast każdemu rechotem, od których roiło się na ulicach; kilka innych próbowało wmieszać się w przeciągający promenadą krzykliwie kolorowy korowód animatorów i sterowanych masek. Tu, na tarasie, parę osób ospale targało czerwone rączki brzęczących, migających światłami automatów; oczy leniwie śledziły rozżarzanie się świateł, szczęki żuły miarowo kolejną porcję gum-glonu. Nawet ci, którzy znużeni spoczywali nieruchomo w fotelach, potrząsali co chwila pałeczkami jangh-kionga, w kolorowych sześcianach grzechotały kostki kli-kli-kli-terka, po blatach stołów toczyły się, uderzając o siebie z suchym trzaskiem, szklane kulki do gry. Nad wszystkim unosił się — nastrój beztroski, zabawy, odprężenia, podniecający jak zasady nowej, jeszcze do końca nie poznanej gry. Czasami ktoś się zaśmiał, czasem — wysokim, czystym dźwiękiem — odezwało się potrącone szkło.
Pies zjawił się jakby znikąd, jakby wyrósł spod ziemi, od razu skupiając na sobie uwagę wszystkich: stał na środku tarasu, w miejscu gdzie prześwit słońca między parasolami był największy. Vaine popatrzył także: pies był duży i żółty, z ciemniejszą sierścią na karku i wzdłuż grzbietu. Vaine
pomyślał, że to jest ładny pies i że chciałby takiego mieć, gdyby tylko rodzice mu na to pozwolili. Nie było w nim nic dziwnego, więc chłopiec nie mógł pojąć, dlaczego nagle umilkło grzechotanie kli-kli-kli-terka, trzask automatów i chichoty potrącanych przez ludzi śmiecho-stworów. Potem zobaczył: z pochylonego ku ziemi psiego pyska kapała krew. Ciemnoczerwone, rozpryśnięte gwiaździście plamy znaczyły ślad od schodów przez białe płyty tarasu, łeb psa zwieszał się coraz niżej, kałuża krwi rosła, rozlewała się coraz to większą plamą. W głębokiej ciszy przeraźliwie ostro rozległ się trzask upuszczonej przez kogoś kulki i szklany odgłos toczenia się jej po kamieniach. Vaine drgnął, obejrzał się. ale kulki nie dostrzegł; kiedy znów zwrócił oczy na psa, zobaczył, że jego łapy zaczynają rozjeżdżać się powoli, jak gdyby jakaś siła, jakaś olbrzymia pięść przyciskała grzbiet zwierzęcia do ziemi. W tej samej chwili wielkie, masywne dało targnęło się spazmatycznie — skurcz szarpnął je, wykręcił — pies, dławiąc się i krztusząc, zaczął zrzucać gęstą, żółtawą pianę. A potem, nagle, zmiękł jak zabawka, do której przestał dopływać prąd; zwiotczały, jakby pod skórą nie było wcale kości, upadł na białe płyty; łapy drgały kurczowo, całym ciałem wstrząsały potworne dreszcze.
— Nie patrz na to, Vaine, nie patrz! — gwałtownie uniesiony z krzesełka chłopiec poczuł znajomy zapach;
całą skórą twarzy przyciśniętej do twardej, szerokiej piersi czuł śliską gładkość koszuli ojca; nie widział teraz już nic, słyszał tylko — ponad głową — głos: podniesiony, chrypnący, pełen złości:
— Do diabła, kto wpuścił tu tego psa? To ma być lokal kategorii QX! Zabierzcie stąd to cholerne ścierwo! Przez chwilę była zupełna cisza, tylko serce — ojca, czy jego własne? — łomotało rozgłośnie. A potem Vaine usłyszał, że ojciec mówi znowu — tym razem już zupełnie cicho, tylko jakimś zduszonym głosem, martwym, bezdźwięcznym i chyba właśnie dlatego bardziej przerażającym niż krzyk:
— I ty chcesz, żeby nic mu nie mówić! Chcesz, żeby nic nie wiedział, niczego nie rozumiał... Czy do tej twojej głowy, do twego móżdżku, w którym jest tyle miejsca, co na pionki be-longa, nie doszło jeszcze, że wtedy on... on może... tak jak ten pies...?
Vaine nic nie rozumiał. Pewnie właśnie dlatego — a nie tylko ze strachu — nareszcie się rozpłakał. Płakał coraz głośniej, nie mógł się uspokoić. Wszystko było takie skomplikowane: ojciec i matka, ich kłótnie i to, że Vaine'a nie umieli już lubić — a teraz, nagle, ojciec zrobił się taki
dobry dla niego, chociaż krzyczał i klął. I jeszcze: bardzo żal było mu tego psa.
— Są takie owady, które składają jajka w ciałach innych, żyjących istot. Często: słabych, czy chorych. Pasożytując... czerpią siły ze swoich nosicieli.
— Czasami także składają je w ich ścierwie.
— Nie. My potrzebujemy żywych.
— Rozumiem... To miała być analogia. Czy... te owady... także nie mogą rozmnażać się w inny sposób?
— Nie. Ich istnienie uzależnione jest całkowicie od istnienia owych nosicieli;
— A zatem analogia jest pełna. Z jednym małym wyjątkiem. Niestety, zasadniczym; jeżeli dobrze rozumiem — tym owadom nie jest potrzebna... dobra wola czy zgoda stworzeń, na których pasożytują...
Kiedy się zbudził, leżał przez chwilę bez ruchu, patrząc w sufit, po którym przesuwały się plamy światła — przesiane przez liście krzewów rosnących tuż za oknem, rozedrgane, niespokojne ,,zajączki". Potem przypomniał sobie, dlaczego dziś chciał wstać wcześniej: ojciec miał mu opowiedzieć o morzu. Nawet tu, gdzie nie mógł widzieć niebiesko-białej tafli i gdzie nie dochodził jednostajny, niegłośny szum — ciekawiło, urzekało nieznaną tajemnicą ukrytą w jego głębi;
Vaine usiadł, poszukał koło siebie spodenek. Naciągnął je i — już ubrany — ostrożnie podszedł do drzwi; nasłuchiwał. Była cisza. Z nagłą nadzieją pomyślał, że może dzisiaj „oni" nie będą się kłócić.
W łazience przyjrzał się sobie krytycznie — bawełniana koszulka była bardzo wymięta (zapomniał zdjąć ją do snu), na przedzie ciemniała brzydka, duża plama od lodów. Odkręcił kran. umoczył koniec ręcznika, chwilę próbował zetrzeć nim zaciek; osiągnął tylko tyle, że plama powiększyła się jeszcze, rozpełzła na cały przód koszulki. Za to teraz wydawała się trochę bledsza. Wytarł ręce w wilgotny ręcznik, sięgnął po ciężką, włosianą szczotkę ojca (była ogromnie stara, już nie robiło się takich), dokładnie, ze skupieniem, przygładził nią wicherek jasnych włosów. Uznał, że jest gotów.
W hallu. przed drzwiami do pokoju rodziców, zatrzymał się na chwilę; przez drzwi dochodziły głosy, czasem niezrozumiałe, unoszące się w kłótliwym crescendo;
zacisnął palce, prosząc „ich" w myślach, starając się jak gdyby zaczarować ich tym proszeniem, żeby dziś — chociażby tylko dziś — spróbowali być dla siebie i dla niego mili. Ale to nie pomogło, głosy — podrażnione, zawzięte — nie ścichły za zamkniętymi drzwiami. Zapukał i gdy doszedł go wysoki, ostry głos matki wołający „wejdź", nacisnął wysoko umieszczoną, staroświecką klamkę. Siedziała na krzesełku przed lustrem, szczotkując włosy:
jasne i długie pasma trzeszczały sucho pod igiełkami masującego je prądu, szarpnięciem odsuwała wówczas stożkowaty ryjek aparatu; znów była zła. Na chwilę odwróciła od lustra oczy, które wydawały się jeszcze jaśniejsze niż zwykle pod niedokładnie zmytym, rozmazanym przez noc makijażem, popatrzyła na niego nieżyczliwie.
— O Boże, jak ty wyglądasz. Coś ty wyprawiał z tą koszulką, Vaine? Wygląda, jakbyś wycierał nią podłogi. Obiema dłońmi spróbował wygładzić załamania, ale nic z tego nie wyszło. Pod jej karcącym, niechętnym spojrzeniem przestąpił z nogi na nogę; poczuł się brzydki i śmieszny.
— Zapomniałeś mówić od wczoraj, tak? Co się mówi wchodząc do kogoś rano?
Przecież wiedział, a stał bez słowa, ciągle przestępując z nogi na nogę. Był chyba jednak głupi (mówiła to tak często!) — nie, nie mogłaby kochać kogoś takiego jak on... Ojciec popatrzył na niego teraz także, tyle że nic nie powiedział. Stał pod oknem jednym ramieniem wspierając się o framugę — poranne, zielonkawe światło przesączone przez liście ślizgało się po nie ogolonym policzku; wyglądał staro, znacznie starzej od matki, choć wcale starszy nie był.
— Idźcie stąd — powiedziała, na moment wyłączając aparat. — Zróbcie sobie śniadanie albo zajmijcie się czymś obaj. Nie stójcie tu i nie patrzcie. Czy w tym domu człowiek nie może być choć przez chwilę sam, mieć odrobiny spokoju?
Chyba znowu rozbolała ją głowa — w pokoju wisiał ciężki zapach wystygłego dymu papierosów z kelihuany. nie pomagały nawet otwarte na oścież okna. Na stole, parapecie i jeszcze w kilku miejscach stały popielniczki wypełnione po brzegi niedopałkami, kieliszki z resztką nie dopitego gloniaku — pewnie znów długo w noc przyjmowali gości, pewnie, jak zwykle, długo grała w be-longa.
— Chodź.
Ojciec oderwał się od futryny, podszedł. Vaine pomyślał, że mógłby — choć ra%, choć czasami — wziąć go za rękę. Ale ojciec wyminął go, podszedł do drzwi nie oglądając się.
czy chłopiec idzie za nim. Miał znowu swój zwykły, niechętny wyraz twarzy, cienkie rysy skrzywiły się w wyrazie wzgardliwego znużenia; wyglądał, jakby miał zaraz powiedzieć: ,,i znowu się zaczyna".
— Jadłeś coś?
— Nie.
W kuchni też było widać ślady ubiegłego wieczora:
spiętrzone talerzyki, których nawet nikomu nie chciało się włożyć w klosz zmywo-maszyny. polipierowe kubeczki z jakąś brunatną masą. resztki sałatki z cierpkich, marsjańskich glonów. Ojciec rozejrzał się po tym wszystkim bezradnie.
— Weź sobie coś do jedzenia — powiedział bez przekonania. — I idź się bawić. Widzisz przecież, że matka i ja. oboje, jesteśmy bardzo zmęczeni.
— Miałeś mi opowiedzieć o morzu — przypomniał Vaine. — Obiecałeś.
— Jakoś wcale sobie tego nie przypominam.
— Ależ tak — zapewnił Vaine gorąco. — Uczciwe słowo kosmity, tato. obiecałeś... — miał nadzieję, że ojciec się uśmiechnie; tym dawno zapomnianym zwrotem, który kiedyś stanowił pomiędzy nimi znak-klucz. przypomnieniem od dawna zaniedbanych zabaw próbował przywołać ten zapomniany uśmiech. Ale wyraz znudzenia, powściąganego z trudem zniecierpliwienia pogłębił się tylko. — Powiedziałeś, że wytłumaczysz mi wszystko, że mi opowiesz. Wtedy, kiedy ten pies tam zdechł. Powiedziałeś, że opowiesz mi wszystko. Żebym zrozumiał. Żebym już wiedział, dlaczego nie wolno mi się zbliżać do morza.
— Dlatego, że tak ci kazaliśmy — matka i ja... Zobaczył widocznie w twarzy Vaine'a przekorę i upór równe jego własnym, bo całkiem niespodziewanie zaczął jednakże mówić:
— Bo morska woda zabija. Samym zetknięciem, chociażby przypadkowym, choćby nie dłuższym niż trwające sekundę zanurzenie w niej rąk. Rozumiesz? Zabija nieodwołalnie każdego, kto był dość nierozważny, by się do niej przybliżyć. Jak tego psa. Psy nie zawsze są mądre, nie zawsze wyczuwają... Widocznie biegał po plaży, podszedł za blisko brzegu... może dosięgła go fala. a może bryzgi wody niesionej wiatrem... Ludzie strzegą się morza, ty także musisz wystrzegać się go. Vaine...
Urwał, może dlatego, że dostrzegł oczy chłopca: zogromniałe i przerażone. Vaine zacisnął rączki, wykrztusił:
— Woda... zabija? Jak to możliwe, tato? Dlaczego?
Gdyby był starszy, poznawałby — ze szkolnych podręczników — historię zatrucia morza, wszystkich na całej Ziemi mórz i oceanów; ta wiedza przychodziłaby powoli, etapami, nie przerażając go tak, jak przerażała teraz, kiedy słuchał nie zawsze zrozumiałych stów ojca, dowiadując się naraz więcej, niż chciał, więcej, niż ośmioletni chłopiec powinien wiedzieć o jednym z bardziej obłędnych okresów w dziejach ludzkości. Poznawał go od pierwszych, dokonywanych jeszcze w dwudziestym wieku, podwodnych prób nuklearnych, aż po trzydzieste lata ubiegłego stulecia, kiedy, po ostatecznym ratyfikowaniu przez wszystkie państwa konwencji o zaniechaniu naziemnych wybuchów bomb morza stały się terenem eskalacji zbrojeń. Potem, podczas ostatniej z wojen — Podwodnej Nuklearnej — przez cały czas jej działań były terenem walki, w której nie liczono się z niczym, poza — własną i cudzą — umiejętnie przez polityków i demagogów rozpalaną, ślepą, morderczą, zawziętą nienawiścią. I były nim tak długo, dopóki woda — nasycona cząstkami trujących substancji i zabójczym promieniowaniem, rozdzierana podwodnymi wybuchami rakiet dalekiego i bliskiego zasięgu, bomb kobaltowych, neutronowych i Głowic Specjalnego Rażenia — nie zaczęła zabijać walczących w jej głębinach i na powierzchni ludzi, zmuszając przeciwników do podpisania pokoju, który — wobec wytrucia prawie wszystkich żołnierzy wrogich armii i uniemożliwienia wydobycia całego posiadanego przez ludzkość, zgromadzonego w morzach bojowego sprzętu — był po prostu kapitulacją obydwu walczących stron. O tym wszystkim Vaine nie wiedział dotąd, tak samo, jak nie słyszał o trwającym pół wieku Wielkim Kryzysie będącym wynikiem wojny; okresie, w którym borykano się z głodem, największym, jaki kiedykolwiek nawiedził Ziemię, bo nie dotykającym poszczególnych narodów, lecz całą ludzkość. Zasoby (od dawna już w większości dostarczane • przez oceany i morza) przemieniły się w szybko zabijającą truciznę. Wygłodzeni ludzie z bezsilną wściekłością i rozpaczą patrzyli na gnijące na plażach, wciąż wyrzucane nową falą przyboju ścierwa morskich stad: zwierząt, ryb, skorupiaków, na brudnobure zwały rozkładających się wysokokalorycznych glonów, wzbogaconego w białko planktonu, jadalnych morskich roślin. Zdarzało się. że wpółobłąkani z głodu rzucali się żarłocznie na te szczątki;
ich kości bielały potem długo na pustych plażach, wśród muszli, krabich pancerzy i rybich szkieletów w słońcu
i słonym wietrze. A woda wyrzucała coraz to nowe zwały zgnilizny, jakby się chciała oczyścić z wszystkiego, co mieć mogło związek z człowiekiem i jego działalnością. Wybrzeża pustoszały, każdy podmuch rozwlekał nad nadmorskimi miastami i osadami, w całym pasie przybrzeżnym, straszliwy. słodkomdlący, nieustannie bijący od morza smród. — I nic... nic, tatusiu, nie dawało się zrobić? Nie można było wcale na to poradzić?
Ojciec popatrzył niewidzącymi oczyma, potem powiedział coś pośpiesznie, chrypliwie — może to było „nie", a może inne słowo, którego chłopiec nie zrozumiał. Wstał z krzesła i dalej mówił, chodząc. Nie zważał wcale na Vaine'a, mówił jakby do siebie.
Próbowano. Przez długi czas ginąca z głodu ludzkość czyniła wysiłki zmierzające do zneutralizowania tajemniczej trucizny znajdującej się w morzach globu. Nie dały rezultatów: nie zdołano nawet zidentyfikować zabijającej substancji. Nie było to skażenie promieniotwórcze. bakteriologiczne, chemiczne. Po latach badań stwierdzono tylko, że zabójcze właściwości wykazuje zawiesina mikroskopijnych kryształków, a raczej jakby igieł, znajdująca się w każdej kropli wody. niepojęta, bo nie podlegająca poznanym, ziemskim prawom. Jej obecność wykrywały jedynie promienie N. odkryte przed samą wojną przez Neanderta. nazwane jego imieniem, fale zdolne określać natężenie gotowości bojowej jednostki ludzkiej. Fale radiowe, akustyczne i świetlne a także wszelkie inne -przechodziły przez zawiesinę, jak gdyby znajdowały się w próżni. Nie działały na nią siły grawitacyjne. a jednocześnie coś zapobiegało rozprzestrzenianiu się jej poza obręb morza. Nic więcej nie dało się ustalić: to. co stwierdzono, zamykało się w serii pewników negatywnych:
„kryształki" nie reagowały na żadne środki chemiczne. okazywały zupełną niewrażliwość na twarde promieniowanie. temperatury dorównujące kosmicznym nie pozostawiały na nich żadnego śladu. Po zbombardowaniu ich ładunkiem antymaterii nie następował wybuch. W nieskończoność można by mnożyć owe „nie". Było tak. jak gdyby morza, po raz drugi w swych dziejach, stworzyły coś tak obcego ziemskiemu środowisku, jak różna od materii nieożywionej była niegdyś komórka białkowa. Coś. z czym mózg ludzki, z tych komórek złożony, nie był w stanie sobie poradzić. Vaine urodził się już w czasach, gdy od dawna zaprzestano tych bezowocnych wysiłków, osłaniając się przed poczuciem klęski, własnej nieporadności, bezsiły, milczeniem, którym
zaczęto pomijać sprawę morza. Ludzie zachowywali się tak, jakby za białym pasem plaż zaczynała się próżnia; dwa światy: ludzki — codzienny, zwyczajny, i niepojęty, niepoznawalny świat zatrutego morza, leżały obok siebie, egzystowały w sposób zupełnie niezależny. W okołoziemskich bazach satelitarnych, wybudowanych rozpaczliwym wysiłkiem zagłodzonej ludzkości, hydroponiczne szklarnie zaczęły wreszcie dostarczać ilośd białka wystarczające do wyżywienia zdziesiątkowanej ludności Ziemi, życie zaczęło się odradzać, jak zawsze po wszelkich kataklizmach pieniąc się z niesłychaną bujnością. Zapomniano szybko o latach klęsk i głodu, ludzie od nowa zaczynali się śmiać, cieszyć, bawić — nigdy chyba nie używano życia tak zachłannie i skwapliwie. Odżyły nawet wyludnione od lat nadmorskie miasta; tylko pas plaży, odgrodzony od nadmorskich promenad wałami ziemi obsadzonymi srebmolistną wikliną — pozostawał wciąż jednakowo pusty i martwy.
— Obiecaj, Vaine, że nigdy nie będziesz próbował przechodzić przez te wały. Nigdy bardziej niż do zarośli wikliny nie zbliżysz się do morza... Nareszcie ojciec spojrzał na niego: twarz miał szarą. zmęczoną, jakby minęło wiele godzin. Vaine oblizał wargi;
czuł gorzki smak w ustach i chciało mu się pić.
— Obiecuję — powiedział obcym, jakoś dorosłym etosem. Ojciec wyciągnął rękę, Vaine pomyślał, że teraz dotknie jego głowy, zmierzwi włosy jak dawniej. Ale ręka zatrzymała się — może dlatego, że drzwi skrzypnęły; weszła matka, w jej ręku grzechotały znowu kulki grav-maksa, drugiej po be-longujej ulubionej gry.
— Dlaczego Vaine ma taką minę? — spytała. Pochyliła się otwierając lodówkę, wyjęła wczorajszy metenllen — płyn zapienił się blado, białe bąbelki uniosły się ku jego powierzchni i zaraz zgasły. Potrząsnęła szklaneczką:
wyglądało, że odpowiedź nie interesuje jej wcale, że nie zależy jej nawet, żeby ją usłyszeć. Mimo to ponagliła:
— No? Pytałam przecież — czy żaden z was nie może mi odpowiedzieć? Coście tu obaj robili?
— Powiedziałem mu wszystko o morzu... Zrobiłby głupstwo, gdyby... wiesz, jaki jest przekorny.
— Uparty... — pociągnęła łyk płynu, banieczki zamrowiły
znowu. Patrzyła na nich kpiąco. Przeciągnęła: — Wszystko?
Powiedziałeś mu wszystko. Nearht? Czy o fantomach
także?
Przez chwilę ojciec patrzył na Vaine'a, jakby dopiero teraz
naprawdę go zobaczył; twarz chłopca wydała mu się
dorosła, prawie stara, a przy tym —mała, skurczona jak zaciśnięta pięść.
— Nie, tego mu nie mówiłem — odpowiedział gwałtownie. — To bzdura. Nonsens. Przywidzenia tych, którzy nadużyli mescyotlu. Czy nie widzisz, że dzieciak jest i tak dość wystraszony? Fantomy... Nie, nie będę z nim mówił o czymś tak idiotycznym... Bo nawet gdyby... Jego to nie dotyczy. To zdarza się tylko dorosłym. Nie dzieciom.... Jego nie może to spotkać. Jego nie...
— W jaki sposób możemy skłonić ich, żeby chcieli?
— Wykorzystując momenty ich słabości. Człowiek jest najsłabszy wtedy, kiedy się boi.
— Albo kiedy jest sam.
— Samotność to tylko jedna z form lęku. Kiedy człowiek się boi, staje się sam. A kiedy jest samotny, zaczyna bać się... Własnej samotności. I wtedy szuka kogoś, kto byłby... jak on. Jakoś do niego... podobny. Wydaje mu się, że ten ktoś drugi — jeżeli będzie czuł i rozumiał tak jak on sam — może stać się lekarstwem. Na strach...
— Myli się?
— Tak. Ale to nie jest ważne. Dla nas. To już nas nie obchodzi. Ważne jest, żeby zacząć. Żeby to się zaczęło. A więc decydujemy się?
— Tak.
Minęły aż trzy dni, zanim Vaine. znużony bezcelowym Nąkaniem się po przepełnionych wczasowiczami skwerach i samotnymi zabawami w wypalonym przez słońce ogródku poza domem, odważył się przekroczyć zaklęty krąg rozprażonych upałem uliczek nadmorskiego miasta. Za ostatnimi willami rozciągał się stromy stok porośnięty suchą, wydmową trawą — ledwie przetarta ścieżka zaprowadziła chłopca na grzbiet skarpy wznoszącej się nad plażą.
Stał teraz, z jej wierzchołka znowu patrząc na morze. Było inne niż kilka dni temu — nie błękitne i nie spienione bielą; gładką, zielono-srebmą taflą przechodziło w horyzont. Dalekie i uśpione, nie budziło lęku, tylko ciekawość; kiedy tak stał w słońcu i wietrze mierzwiącym mu krótkie, płowe włosy nad czołem, spróbował wyobrazić sobie to wszystko. o czym mówił ojciec: opuszczone podwodne bazy. arsenały,
wyrzutnie, rozpadające się z wolna fortyfikacje, zatopione okręty zaryte rozdartymi kadłubami w drobnym i czystym piasku dna, pogrążające się w nim coraz głębiej i głębiej. Milczącą, groźną tajemnicę morza utajoną pod jego senną powierzchnią, niepokojącą bardziej niż — oglądane na archiwalnych filmach — koralowe skały obrastające ukwiałami i lasem wodorostów, nad którymi barwne ryby przepływały ławicami ruchliwymi jak plamki światła odbitego od załamującej się fali. Żałował, że w morzach nie ma już ryb, zwierząt i roślin;
ów świat, nie istniejący, był chyba jednak bardziej godny poznania. Trzymaną w ręku odartą z liści witką uderzył kilka ra2y w zeschnięte grudki ziemi na samym brzegu skarpy, jak gdyby na nich właśnie chciał mścić się za to, że nigdy już nie uda mu się tego zobaczyć. Sypkie strumyczki piasku popełzły w dół, po zboczu; przyglądał im się chwilę, a gdy znieruchomiały, cofnął się znad krawędzi i znów przyjrzał się morzu. To nic — próbował, trochę nieszczerze, pocieszyć samego siebie — ale przynajmniej te inne rzeczy:
okręty, broń i budowle, ciągle tam jeszcze są. Kiedy już będę duży, wymyślę taki skafander, przez który to coś, co jest w morzu, nie będzie mogło mi szkodzić. Ten pomysł spodobał mu się, więc zaczął go rozwijać: Wtedy zobaczę na własne oczy. jak tam naprawdę jest. Będę badaczem morza, a wszyscy ludzie będą się dziwić i będą mi zazdrościć. Tylko ja jeden na całym świecie będę mógł wchodzić do morza i oni wcale nie będą rozumieli, jak ja to robię. Bo ten skafander to będzie taki mój sekret... Wiatr przejął go nagłym chłodem; odwrócił się, wciągnął głowę w ramiona. Zaczął iść brzegiem skarpy wypatrując dmuchawców w krótkiej, wysuszonej lipcowym upałem trawie; nie było ich widać, chociaż niżej, na zboczu, którym tu przyszedł, rosły gęsto. Zrobiło mu się smutno, tak jakoś, bez powodu. A może opowiem komuś o tym skafandrze —'•" pomyślał. — Może wtedy już będę miał dobrego kolegę. kogoś takiego, komu mówi się wszystko. Może nawet aż tak dobrego, że będę mu czasem pożyczał na trochę mego skafandra. Albo zrobi się drugi, dla niego. Będziemy sobie wędrować po dnie morza, razem, a inni ludzie — mama i ojciec i jego mama i ojciec — będą się zastanawiać, gdzie myśmy się podziali.
Wąska ścieżka rozdzieliła się przed nim, jedna z tych odnóg prowadziła ku plaży i ku morzu, ale on skręcił w drugą, nawet się nie zawahał. Pomimo buńczucznych planów — teraz gdy wiedział, że czysta, połyskliwa woda, spod której
prześwituje nie zamącone przez żadną żywą istotę dno, zabija — wolał być jak najdalej, odgrodzony szklanymi ścianami nadmorskich promenad albo wałami ziemi obsadzonej wikliną.
Dostrzegł właśnie przed sobą pasmo takich zarośli; skarpa obniżała się, spełzła w dół — w miejscu gdzie zrównywała się z gładzią piasku, wytryskiwały wiotkie, gęsto rosnące gałązki. Wiatr zginał je, odwracając wąskie, srebrno podbite listki, targał przywierające do stóp wału zieleni suche, wydmowe trawy. Chłopiec zawahał się; poczuł się mały i przez tę własną małość bezradny wobec ogromu morza, nieba i otaczającej go pustki. Byłby najchętniej zawrócił w stronę miasta, ale coś równie silnie ciągnęło go ku krzewom, ku tej ostatniej granicy między bezpiecznym i znanym światem ziemi a owym drugim, przerażającym i niepojętym — morza. Obejrzał się niepewnie, próbując opanować narastający w nim lęk. Ale nie działo się nic;
morze, senne jak przedtem, wpełzało małą falą na plażę, na której piasku mewy pozostawiały podobne do delikatnych gwiazdek ślady odciśniętych łapek. Mewy — zrywające się z piskiem, napełniające powietrze zgiełkiem swojego wrzasku — unosiły się nad wodą, wahając się. czy nie opaść na nią, jak opadały na wody rzek i jezior. Potem, w ostatniej chwili, porzucały ten zamiar; bo już i one zdążyły się nauczyć lęku przed morską falą.
Zapragnął nagle, gwałtownie, by chociaż te — jedyne oprócz niego żywe istoty tutaj — chciały go zauważyć; jeśli nawet nie wszystkie, to choćby jedna. Ta jedna mogłaby przecież znaleźć się trochę bliżej; wyobraził ją sobie, podlatującą;
czarne paciorki oczu i koralowe łapki podkurczone pod brzuszek. Pomyślał, że ona mogłaby nawet dać się złapać:
lekki, ciepły kształt w rękach, miękkie dotknięcie piórek, bicie ptasiego serca na krótką chwilę wyczuwane w opuszkach palców. Ale mewy nie zwracały na niego żadnej uwagi. Poczuł się jeszcze bardziej samotny; postanowił choć jedną z nich przywabić.Zaczął nerwowo przetrząsać kieszenie spodni; w jednej z nich znalazł zeschłe okruchy chleba. kawałki herbatników — pozostałości po zabranym ze sobą z domu śniadaniu. Zebrał skrzętnie to wszystko, przesunął się na brzeg skarpy i, wychylony, zaczął rzucać owe resztki w powietrze. Spadały w dół, ku plaży — wzgardzone czy może tylko nie dostrzeżone przez ptaki. Pomyślał, że mewy muszą być głodne — niewiele do jedzenia mogły znaleźć na opuszczonym wybrzeżu — a mimo to nie chcą jego okruchów; zrobiło się przykro.
Odwrócił się od morza i przeszedł kilka kroków. Ogarniało go niepojęte wrażenie, że jest obserwowany — choć skarpa była pusta i nikt nie mógł mu się przyglądać. Usiadł na kępce trawy, oplatając kolana obydwiema rękami. Nadleciał wiatr, zburzył mu znowu włosy, ale tym razem muśnięcie delikatnego powiewu nie stało się pokrzepieniem. Opierając brodę na podniesionych kolanach przyglądał się kępie wysokiej trawy; srebrzyste kity chwiały się lekko, nieustannie, po jednej z nich wędrowała biedronka. Wyciągnął rękę, dotknął strzępiastego kłosa; czerwony, krągły owad, podobny do zakrzepniętej kropli, mozolnie wspinał się nadal ku jego palcom. Starając się nie oddychać patrzył na wahanie stworzonka w chwili, gdy ciemne czułki dotknęły jego skóry: poczuł leciutkie łaskotanie łapek. Idedy biedronka pobiegła grzbietem dłoni, ku nadgarstkowi. Zostań ze mną — poprosił w myśli. Biedronka zawahała się znowu, rozłożyła i znów złożyła twarde pokrywy skrzydeł, jak gdyby ze zdziwieniem zaczęła przedzierać się przez złocisto połyskujące w słońcu włoski porastające przedramię. Przystanęła, znów rozłożyła skrzydła. Zostań — powtórzył. Spod chitynowych pokryw ukazały się cienkie, przejrzyste skrzydła; zanim spostrzegł. biedronka była już tylko czerwoną kropką ulatującą z brzękiem w niebieskie niebo.
Poczuł się nagle odtrącony przez wszystkich. Wstał wolno. Powróciło wrażenie, że ktoś przygląda mu się bacznie — jak gdyby jakieś oczy patrzyły na niego zewsząd. a jednocześnie znikąd, jakby patrzyło na niego morze, niebo i piasek pustej plaży. Pod tym patrzeniem był jeszcze bardziej samotny — skulił się, przymknął powieki. Znowu zamarzył o kimś. kto chciałby go polubić i kto chciałby z nim być. Ktoś taki jak Przyjaciel, którego prędzej czy później spotyka każdy chłopiec z komiksów. Ale takie rzeczy zdarzają się tylko w książkach i w stereowizji. Tak naprawdę, w żydu, to człowiek zawsze jest sam. Otworzył oczy i — zanim mógł pomyśleć, po co to robi — już biegł pędem w dół skarpy. Jakby przed kimś uciekał, choć nikogo nie było i nikt nie mógłby biec za nim. A jednak wydawało mu się. że nie jest sam — chociaż tym razem nie była to już owa milcząca, nieżyczliwa obecność, jaką odczuwał poprzednio. Pomimo to przys...
raptorx1