stosowanie kwasów omega u dzieci.pdf

Kwasy tłuszczowe omega-3 a stan zdrowia dzieci.

The fatty acid omega-3 and the health of children.

Elżbieta Pac-Kożuchowska

Klinika Pediatrii UM w Lublinie

p.o. Kierownika Kliniki Pediatrii – dr hab.n.med. Elżbieta Pac-Kożuchowska

W ostatnich latach rola długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w

żywieniu dzieci jest ważnym tematem dyskusji i publikacji naukowych. Problem ten

wywołuje wiele kontrowersji i stanowi trudny temat badań. Praca stanowi przegląd

piśmiennictwa w zakresie oceny korzystnego działania kwasów omega-3 na stan zdrowia

dzieci.

Słowa kluczowe: kwasy tłuszczowe omega-3, żywienie, suplementacja, dzieci

The topic of long-chain polyunsaturated fatty acid in relation to the development of children

has been important undertaken in medial discussions and publications in recent years. This is

a difficult problem for investigation and raises many controversies. This review covers

numerous publications dealing with different aspects of the profitably effect the fatty acid

omega-3 on the health of children.

Key words: fatty acid omega-3, nutrition, supplementation, children

Od wielu lat prowadzone są badania, na podstawie których badacze starają się odpowiedzieć

na pytanie od czego zależy zdrowie człowieka. Wiadomo, że dużą rolę odgrywają

uwarunkowania genetyczne (czynniki endogenne), ale również należy zwrócić uwagę na rolę

czynników środowiskowych (egzogennych). Żywienie uznawane jest za jeden z

najważniejszych czynników środowiskowych odpowiedzialny za stan zdrowia we wszystkich

okresach życia człowieka, a szczególnie w okresie wczesnego dzieciństwa.

Dieta, zwłaszcza w pierwszych latach życia, może programować metabolizm ustrojowy

poprzez oddziaływanie na aktywność enzymów, układ wewnątrzwydzielniczy czy

immunologiczny. Prawidłowe żywienie dzieci i młodzieży ma nie tylko podstawowe

znaczenie dla prawidłowego rozwoju i dobrego stanu zdrowia, ale również jest najlepszym

sposobem profilaktyki niektórych chorób cywilizacyjnych, które występują w późniejszych

latach życia, ale początki mogą mieć już w dzieciństwie. Do nich zaliczamy: podwyższone

stężenie cholesterolu i zaburzenia gospodarki lipidowej, otyłość, cukrzycę typu 2,

nadciśnienie, miażdżycę czy osteoporozę [1,2]. W ostatnich latach wiele uwagi poświęca się

opracowaniu zaleceń żywieniowych, zarówno dla dorosłych jak i dla dzieci, których celem

jest między innymi obniżenie ryzyka chorób cywilizacyjnych [3,4,5,6]. Zapotrzebowanie na

tłuszcz zależy od zapotrzebowania energetycznego organizmu, które jest związane z wiekiem,

płcią, rodzajem wykonywanej pracy, a u kobiet również ze stanem fizjologicznym, tj.

okresem ciąży i laktacji. Ze względu na bardzo zróżnicowany metabolizm, zapotrzebowanie

na energię i różne składniki odżywcze na poszczególnych etapach rozwoju dziecka, istnieje

potrzeba opracowania specjalnych zaleceń żywieniowych dla poszczególnych grup

wiekowych. Szczególnie ważne jest opracowanie zaleceń dotyczących roli tłuszczu

w żywieniu niemowląt i małych dzieci [7].

W ustalaniu zaleceń żywieniowych dla dzieci ważna jest nie tylko ilość dostarczanego

w pożywieniu tłuszczu, ale także udział poszczególnych kwasów tłuszczowych. W tłuszczach

pożywienia występują kwasy tłuszczowe nasycone i nienasycone (jednonienasycone i

wielonienasycone). Z punktu widzenia fizjologii najważniejsze są kwasy wielonienasycone:

kwas linolowy (n-6) i alfa linolenowy (n-3) oraz ich długołańcuchowe pochodne. Kwas

linolowy i alfa linolenowy oraz ich pochodne mają właściwości kwasów niezbędnych.

W wyniku przemian (elongacja i desaturacja) zachodzących w wątrobie i mózgu, kwas

linolowy metabolizowany jest do kwasu arachidonowego (AA), a kwas α-linolenowy

do kwasu eikozapentaenowy (EPA) i dekozaheksaenowego (DHA). Kwasy te spełniają

w organizmie bardzo ważne funkcje. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe

są ważnym składnikiem błon komórkowych, stanowią istotny składnik ludzkiego mózgu

i biorą udział w różnych jego funkcjach. Kwas dokozaheksaenowy (DHA) jest obecny w

dużej ilości w tkankach mózgu i w siatkówce oka. Odgrywa ważną rolę w dojrzewaniu

siatkówki oka, poprawia ostrość widzenia oraz pełni ważną rolę w funkcjonowaniu komórek

mózgowych, przeciwdziała depresji i stresowi. Natomiast kwas eikozapentaenowy (EPA)

bierze udział w syntezie eikozanoidów, które wykazują działanie przeciwzakrzepowe,

przeciwzapalne i hamują nadmierną kurczliwość naczyń krwionośnych. Wielonienasycone

kwasy tłuszczowe zapewniają także prawidłowe tempo wzrostu i rozwoju, odgrywają istotną

rolę w regulacji wzrostu i regeneracji tkanek oraz modulacji procesów immunologicznych [8,

9,10,11,12]. Są one odpowiedzialne za odpowiedni rozwój płodu, za wyższą średnią masę

urodzeniową noworodków, a następnie za prawidłowy rozwój noworodka i małego dziecka.

W okresie życia płodowego dziecko czerpie długołańcuchowe wielonienasycone kwasy

tłuszczowe od matki poprzez łożysko. Najbardziej decydującym dla rozwoju mózgu i narządu

wzroku płodu jest trzeci trymestr ciąży. W tym czasie zachodzi intensywne gromadzenie

kwasu DHA w tkance mózgowej. A więc, wcześniaki są szczególnie narażone na niedobory

długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Niedobór kwasów omega-3

powoduje zaburzenia w rozwoju i funkcjonowaniu układu nerwowego u dzieci urodzonych

przedwcześnie. Łożysko pełni rolę selektywnego transportera i między innymi dlatego,

stężenia kwasu DHA we krwi pępowinowej są wyższe niż u matki. Przedwczesny poród

uniemożliwia gromadzenie kwasu DHA przez płód w tkankach i wcześniak musi go czerpać z

pokarmu, ponieważ własna synteza nie jest wystarczająca.

Pokarm kobiecy zawiera procentowo dużą ilość tłuszczu, ale jednocześnie ma

optymalny i unikalny skład, jeśli chodzi o jego jakość. Skład tłuszczów w mlekach

do żywienia sztucznego został opracowany w oparciu o wzorzec pokarmu kobiecego,

w którym tłuszcze są głównym źródłem energii (40-55% energii). Pokarm kobiecy zawiera

50% kwasów tłuszczowych nienasyconych, 40% kwasów tłuszczowych jednonienasyconych

oraz 10% kwasów tłuszczowych wielonienasyconych. Spośród kwasów wielonienasyconych

w pokarmie kobiecym zawarte są głównie kwas linolowy (LA) i α-linolenowy (ALA), ale

także obecne są pewne ilości ich pochodnych.

Wg rekomendacji ESPGHAN, aby zapewnić odpowiednią gęstość energetyczną

pożywienia i dobre tempo przyrostu masy ciała, zawartość tłuszczów w mlekach

początkowych dla zdrowych niemowląt w pierwszym kwartale życia i w mlekach dla

wcześniaków powinna wynosić 40-55% energii, natomiast w mlekach następnych (dla

niemowląt powyżej piątego miesiąca życia) – 35-55% energii. Kwas linolowy (n-6) i α-

linolenowy (n-3) muszą być bezwzględnie zawarte w mieszankach dla niemowląt. Zalecana

zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych dla niemowląt powinna wynosić 4-6%

całkowitej energii, a proporcje pomiędzy kwasami szeregu n-3 i n-6 w granicach 1/5 do 1/15

[13,14].

Ze względu na ogromne znaczenie intensywnego rozwoju ośrodkowego układu

nerwowego we wczesnym okresie niemowlęcym metody oceny wpływu długołańcuchowych

kwasów tłuszczowych dotyczą głównie czynności mózgu i siatkówki oka. Niestety

ośrodkowy układ nerwowy jest trudnym przedmiotem badań, tym bardziej gdy mają być

oceniane niewielkie zaburzenia jego funkcji. W badaniach posługiwano się najczęściej oceną

narządu wzroku i wykładnikami rozwoju ostrości widzenia oraz testami oceniającymi rozwój

psychoruchowy. Znane są wyniki badań klinicznych, w których suplementacja kwasem

dokozaheksaenowym poprawiała ostrość widzenia w pierwszych miesiącach życia zarówno

u wcześniaków, jak i u niemowląt urodzonych o czasie. Wykazano także korzystny wpływ

podawania LC-PUFA na rozwój psychoruchowy niemowląt w pierwszych miesiącach życia,

który był oceniany za pomocą skali Brunet-Lezine. Prowadzono również badania oceniające

wpływ karmienia piersią na parametry neurofizjologiczne u dzieci jednorocznych i starszych,

które pierwszy raz były badane w okresie niemowlęcym. Wskaźnik rozwoju umysłowego

oraz wskaźnik rozwoju psychomotorycznego oceniano posługując się testem Bayley [15].

Korzystny wpływ wielonienasyconych kwasów tłuszczowych można badać oceniając słuch za

pomocą wywołanych potencjałów słuchowych oraz ostrość widzenia za pomocą wywołanych

potencjałów wzrokowych. Dostępne dane w piśmiennictwie dowodzą, że zbilansowana podaż

długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w mieszankach mlecznych

jest bezpieczna, co znajduje odbicie w obecnych zaleceniach dotyczących stosowania

mieszanek mlecznych dla niemowląt [14].

Wiele przeprowadzonych badań wskazuje na istnienie związku między sposobem

żywienia dzieci w okresie niemowlęcym a występowaniem zaburzeń gospodarki lipidowej

oraz chorób układu sercowo-naczyniowego w wieku dojrzałym oraz na ochronną rolę

karmienia naturalnego. Singhal i wsp. prowadzili badania długofalowe i oceniali wpływ

karmienia piersią na stężenie cholesterolu w surowicy u dzieci w kolejnych latach życia.

Badania prowadzono u dzieci w wieku 13-16 lat. W tej grupie były dzieci urodzone o czasie

oraz przedwcześnie. Analizowano sposób żywienia od urodzenia (karmienie mlekiem matki

lub sztucznie) oraz oceniano parametry przemiany lipidowej i białko C-reaktywne (CRP). W

wyniku przeprowadzonych badań u dzieci w wieku 13-16 lat, stwierdzono niższe stężenie

cholesterolu oraz białka CRP w surowicy u tych dzieci, które były karmione piersią,

niezależnie od ich wieku płodowego. Badania te potwierdzają korzyści wynikające z

karmienia mlekiem matki w profilaktyce miażdżycy [16]. Bardzo ciekawe wyniki badań

przedstawili Owen i wsp. W wyniku przeprowadzonej metaanalizy wykazano, że niemowlęta

karmione w sposób naturalny mają wyższe średnie stężenie cholesterolu całkowitego w

surowicy krwi, w porównaniu z żywionymi sztucznie, ale osoby dorosłe, które były karmione

piersią w okresie niemowlęcym mają niższe stężenie cholesterolu całkowitego [17].

Do końca drugiego roku życia nie należy ograniczać tłuszczu i cholesterolu jako

składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju układu nerwowego. W tym okresie

szczególnie ważne jest dostarczenie odpowiedniej ilości długołańcuchowych

wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Po ukończeniu drugiego roku życia podaż

tłuszczów w diecie dziecka powinna być stopniowo zmniejszana tak, aby w wieku 5 lat

otrzymywało nie mniej niż 20% a nie więcej niż 30% kalorii z tłuszczów na dobę. Wartość

energii pochodząca z tłuszczów nasyconych nie powinna przekraczać 10%. Natomiast

niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe powinny pokrywać 6-10% energii , a proporcje

kwasów omega-6 do omega-3 powinny wynosić 5-8% : 1-2%. Takie zalecenia dotyczące

spożycia tłuszczów powinny być stosowane u dzieci i młodzieży do 18.roku życia.

W ustalaniu proporcji kwasów tłuszczowych w żywieniu dzieci należy również zwrócić

uwagę na ograniczenia w stosowaniu nasyconych kwasów tłuszczowych. Wysokie spożycie

tych kwasów, a szczególnie kwasu laurynowego i mirystynowego, powoduje wzrost stężenia

cholesterolu całkowitego, cholesterolu we frakcji LDL i VLDL w surowicy, zwiększenie

krzepliwości krwi, a także dysfunkcję śródbłonka naczyniwego. Izomery „trans” kwasów

tłuszczowych uważane są także za czynnik aterogenny [18]. Badania doświadczalne

wykazują, że izomery „trans” kwasów tłuszczowych nienasyconych znajdujących się

w pożywieniu przechodzące przez łożysko do płodu mogą wpływać na niską masę

urodzeniową noworodków, a w wyniku karmienia piersią mogą przechodzić do organizmu

niemowlęcia [18]. Natomiast u dzieci na miażdżycorodny typ diety mają wpływ szczególnie

popularne w tym wieku produkty typu „fast food”, zawierające dużo tłuszczów i kwasów

tłuszczowych „trans”, słodycze - źródło cukrów prostych oraz jogurty zwiększające spożycie

tłuszczów nasyconych [19].

W okresie poniemowlęcym zachodzą istotne zmiany w sposobie żywienia. Jest to

okres w którym zaczynają kształtować się nawyki żywieniowe. Jest to również okres w

którym często występują niedobory pokarmowe, które hamują procesy wzrastania.

W żywieniu dzieci powyżej roku zalecany jest już szeroki asortyment produktów,

z uwzględnieniem ich wysokiej wartości odżywczej, wysoki udział węglowodanów

złożonych i produktów o obniżonej zawartości tłuszczu. Dzieci i młodzież w wieku

szkolnym, to kolejna grupa wiekowa, która charakteryzuje się intensywnym dojrzewaniem i

wzrastaniem, a więc jest szczególnie wrażliwa na niedobory ilościowe jak i jakościowe.

Dziecko od najwcześniejszych lat powinno zdobywać informacje o roli żywienia

w zachowaniu zdrowia i zapobieganiu chorobom dietozależnym. W kształtowaniu nawyków

żywieniowych dziecka główną rolę odgrywa środowisko rodzinne i szkolne. Dzieci

i młodzież stanowią grupę społeczną szczególnie podatną na skutki niewłaściwego żywienia

[20].

Skuteczną metodą profilaktyki wielu chorób jest prawidłowa dieta wzbogacona

w produkty żywności funkcjonalnej, a więc zawierająca sterole i stanole roślinne, probiotyki,

prebiotyki, witaminy oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe [20,21]. Intensywny rozwój i

dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego obserwuje się we wczesnym dzieciństwie ( do

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: