dysleksja
opracowała mgr Marta Jędryka-Plesińska
Prowadzone badania statystyczne szacują, iż około 15 % populacji w krajach rozwiniętych społecznie przejawia znaczne trudności w nauce czytania i pisania, których nie można wyjaśnić odwołując się jedynie do uwarunkowań społecznych czy niskich możliwości intelektualnych.
Zdarza się, że osoby pomimo dużego wysiłku fizycznego, pomocy otoczenia, dobrych warunków do nauki, ponadprzeciętnego ilorazu inteligencji, wykazujących nieprzeciętne zdolności nie mogą nauczyć się sprawnie czytać i pisać.
„Każde dziecko ma w sobie ziejącą pustkę nastawioną na pobudzenie i jeżeli jej nie wypełnimy czymś, co jest ekscytujące, ciekawe i dobre dla niego, ono samo wypełni ją czymś co jest ekscytujące i ciekawe i co nie jest dla niego dobre”
[T.Roosevelt]¹[1]
Odkrycie problemu jakim są specyficzne trudności w uczeniu się, czyli czytaniu i pisaniu ,stało się rewolucyjne dla systemów edukacji w krajach Europy i całego świata, szczególnie na przełomie XX i XXI wieku.
Dziś każdy pedagog, nauczyciel, psycholog musi wiedzieć czym jest dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia, czym jest ryzyko dysleksji jak je diagnozować, czy usprawniać.
Dziś w dobie ogólnie pojętej cywilizacji dziecko z zaburzeniami rozwojowymi o podłożu dyslektycznym ma prawo i obowiązek wiedzieć, dlaczego tak się dzieje i jakie niesie to za sobą konsekwencje.
Niejednokrotnie ogromnym pocieszeniem dla rodziców i dzieci staje się fakt iż przypadłości o charakterze dyslektycznym mieli lub mają sławni ludzie.
Historyczne źródła podają, iż pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych George Washington (1732-1799) robił błedy ortograficzne i gramatyczne jeszcze w wieku lat 14, światowej sławy klasyk literatury dziecięcej Hans Chrystian Andersen (1805-1875) popełniał mnóstwo błędów ortograficznych, a w swoich listach opisywał jak wiele przykrości i zniewag przeżył w szkole. W jednym z listów z 1826 r Andersen pisał :”Języków uczę się z trudem, gramatyki, które ich trzon stanowią szczerzą ku mnie zęby, niczym ohydne szkielety, czują słabość moją, a to mi wiarę odbiera”.
Brytyjski mąż stanu, polityk i historyk Sir Winston Churchill (1874-1965) wspomina iż:”(…) czas szkoły to czas ciemności, czarna dziura na mapie mojej życiowej podróży”, a Albert Einstein (1879-1955) uważany za największego naukowca wszech czasów zaczął bardzo późno mówić, miał trudności z nauką pisania i czytania (zaczął mając 9 lat),do szkoły dostał się poprzez koneksje, a i tak nauczyciele nie wróżyli mu świetlanej przyszłości, twierdząc ,że nic z niego nie wyrośnie.
Podobne problemy miał Thomas Alva Edison (1874-1931)-twórca między innymi żarówki, Olaf V król Norwegii i inni znani ludzie.
Tak więc na przełomie prawie 150 lat problem dysleksji pojawiał się często, nikt jednak nie potrafił zdiagnozować czym ona jest.
Prawda jest taka, że dysleksja pojawiła się zapewne wtedy gdy tylko pojawiło się pismo, które do dnia dzisiejszego jest jednym ze sposobów porozumiewania się między ludźmi.
Dysleksję u dzieci opisano już prawie sto lat temu. Podobno pierwszy opis nabytej aleksji (czyli utraty zdolności czytania) znaleziono pismach Valeriusa Maximusa i Pliniusza w I wieku naszej ery, którzy wspominają o przypadku wykształconego człowieka –Ateńczyka, który z powodu urazu głowy stracił, jak w tamtych czasach mówiono „pamięć liter”, natomiast samą dysleksję rozwojową opisano dopiero w XIX wieku, a pierwszeństwo oddaje się angielskiemu okuliście W.Pringle Organowi, który 7 listopada 1896 roku opublikował w Britisch Medical Journal opis pierwszego przypadku właśnie dysleksji rozwojowej, który to przypadek dotyczył 14 letniego chłopca który nie mógł się nauczyć czytać pomimo normalnej inteligencji. Pringle pisał :”Słowo pisane lub drukowane zdawało się zupełnie nie docierać do świadomości chłopca, dopiero przeczytane na głos nabierało dla niego znaczenia. Możliwe ,że schorzenie to jest wrodzone.”¹
W historii badań nad dysleksją można wyróżnić kilka okresów :
I-obejmuje lata 1896-1917 ,okres identyfikacji i rejestracji objawów dysleksji w formie publikacji zawierających opisy przypadków (od ukazania się pierwszej publikacji do czasu wydania monografii J.Hinshelwooda „Wrodzona ślepota słowna (Congenital Word-blindness),która była podsumowaniem tego okresu badań
II okres trwał od pierwszej do drugiej wojny światowej, badania przeniosły się z Europy do stanów Zjednoczonych, a uwagę skupiały przyczyny dysleksji
III okres rozpoczyna się od zakończenia drugiej wojny światowej, a badania zdominowały patomechanizmy dysleksji i rozwijanie się opieki terapeutycznej.
Najpopularniejszą definicją opublikowaną w 1994 roku przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji (International Dyslexia Association) jest definicja iż :„dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych, Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu (reading problems), dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu czynności pisania (writing) i poprawnej pisowni (spelling)” ¹
Symptomy te zaobserwować można u dzieci : które obciążone są genetycznie, to znaczy gdy u członków najbliższej rodziny (matka, ojciec, rodzeństwo) dziecka występuję lub występowała dysleksja u których można zaobserwować dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu .
· Wiek niemowlęcy (0-pierwszy rok życia)
-motoryka duża- dzieci charakteryzują się nietypowym rozwojem ruchowym, co oznacza, że nie raczkują lub raczkują bardzo mało, słabo utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej. Można zaobserwować również minimalne dysfunkcje neurologiczne, takie jak obniżone napięcie mięśniowe, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.
· Wiek poniemowlęcy (2-3 lata)
-motoryka duża- opóźniony rozwój ruchowy; dzieci mają trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją ruchów w trakcie chodzenia, znacznie później zaczynają chodzić i biegać,
-motoryka mała- opóźniony rozwój motoryki rąk, co oznacza, że dzieci są mało sprawne manualnie (głównie trzeba zwrócić uwagę na czynności samoobsługowe takie jak mycie rąk, jedzenie sztućcami, zapinanie dużych guzików), a co za tym idzie dziecko jest mało sprawne w trakcie zabaw manipulacyjnych, które polegają na przykład na budowaniu wieży z klocków.
-funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo- ruchowa-brak inicjatywy dzieci do samodzielnego rysowania, opóźnienie rozwoju grafomotorycznego, w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii, w wieku 2 lat 6 miesięcy nie potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego linii, w wieku 3 lat mają problemy z narysowaniem koła.
-funkcje językowe- wyraźne opóźnienie rozwoju mowy co charakteryzuje się tym, że dziecko w pierwszym roku życia później wypowiada pierwsze słowa , w wieku 2 lat zdania proste i w wieku 3 lat zdania złożone.
· Wiek przedszkolny (3-5lat)
-motoryka duża-niska sprawność ruchowa w zakresie całego ciała, która objawia się tym, że dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi (można to zaobserwować gdy dziecko nie umie chodzić po krawężniku), nie umie jeżdzić na rowerku trzykołowym lub na hulajnodze, jest mało sprawne w ruchach, żle funkcjonuje w zabawach ruchowych,
-motoryka mała-utrzymująca się mała sprawność ruchowa rąk szczególnie w czynnościach samoobsługowych (zapinanie małych guzików, sznurowanie butów), czy w przypadku zabaw polegających na nawlekaniu ,przewlekaniu (na przykład korali na sznurek),
-koordynacja wzrokowo-ruchowa- dziecko nie umie bawić się klockami i budować z nich konstrukcji, nie lubi rysować, lub rysuje bardzo uproszczone nieadekwatne do jego wieku rysunki, źle trzyma narzędzie do pisania ,czy rysowania (trzyma zbyt mocno, lub zbyt słabo), nie umie w wieku 3 lat narysować koła, w wieku 4 lat kwadratu i krzyża, w wieku 5 lat trójkąta i kwadratu opartego na kącie,
-funkcje wzrokowe- zaburzenia objawiają się nieporadnością w rysowaniu , trudnościami w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, układanek, mozaik,
-funkcje językowe-zaburzenia obserwujemy gdy dziecko nadal słabo lub niewyraźnie mówi, mowa charakteryzuje się nieprawidłową artykulacją wielu głosek, dziecko ma trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów, przekręca wyrazy, okres posługiwania się neologizmami jest zdecydowanie wydłużony, ma trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji (gdy początek słów brzmi tak samo np.ok_o, ok._ręt), nie umie zapamiętać krótkich wierszyków piosenek, ma trudności z budowaniem wypowiedzi, używa przeważnie równoważników zdań i prostych nie rozbudowanych zdań,
-lateralizacja ,czyli funkcjonalna przewaga ,stronność przejawiająca się preferencja do używania ręki, nogi, oka leżących po jednej stronie ciała brak przejawów jednej ręki,
-orientacja w schemacie ciała i przestrzeni- końcem wieku przedszkolnego dziecko nadal nie umie wskazać prawej ręki, lub często się myli.
· Klasa O (6-7 lat)
-motoryka duża-niska sprawność ruchowa w zakresie całego ciała, która objawia się tym, że dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi (można to zaobserwować gdy dziecko nie umie chodzić po krawężniku), nie umie jeździć na rowerze lub na hulajnodze, jest mało sprawne w ruchach, żle funkcjonuje w zabawach ruchowych, ma problemy w nauce jazdy na nartach, łyżwach,
-motoryka mała-utrzymująca się mała sprawność ruchowa rąk szczególnie w czynnościach samoobsługowych (zapinanie guzików, sznurowanie butów posługiwaniu się widelcem, nożem, nożyczkami), czy w przypadku zabaw polegających na nawlekaniu ,przewlekaniu (na przykład korali na sznurek), dziecko nieprawidłowo trzyma narzędzie do pisania, niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry )i linie poziome (od prawej do lewej),
-koordynacja wzrokowo-ruchowa- trudności z rzucaniem i łapaniem piłki, trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych(na przykład z rysowaniem rombu w wieku 6-7 lat) ,dziecko nadal nie umie bawić się klockami i budować z nich konstrukcji, nie lubi rysować, lub rysuje bardzo uproszczone nieadekwatne do jego wieku rysunki, źle trzyma narzędzie do pisania ,czy rysowania (trzyma zbyt mocno, lub zbyt słabo), nie umie narysować koła, kwadratu i krzyża, trójkąta i kwadratu opartego na kącie trudnościami w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, układanek, mozaik
-funkcje językowe-zaburzenia obserwujemy gdy dziecko nadal słabo lub niewyraźnie mówi, mowa charakteryzuje się nieprawidłową artykulacją wielu głosek, dziecko ma trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów, przekręca wyrazy, okres posługiwania się neologizmami jest zdecydowanie wydłużony, ma trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji (gdy początek słów brzmi tak samo np.ok_o, ok._ręt), krótkich , ma trudności z budowaniem wypowiedzi, używa przeważnie równoważników zdań i prostych nie rozbudowanych zdań, ma trudności z zapamiętywaniem nazw, materiału uszeregowanego w serie i w sekwencje(dni tygodnia, pory roku, czy sekwencje cyfr), nie potrafi zapamiętać wiersza, piosenki,
-lateralizacja –nadal opóźniona, można zaobserwować brak ręki dominującej, dziecko jest na przykład nadal oburęczne
-zaburzenia wzrokowe- dziecko ma trudności z wyróżnianiem elementów z całości, trudności z odróżnianiem kształtów podobnych(liter m-n, ł-l, figur geometrycznych, lub identycznych ale inaczej położonych w przestrzeni (p-g, b-d),
-orientacja w schemacie ciała i przestrzeni- dziecko ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała i określaniem kierunku prawo-lewo,
-orientacja w czasie- zaburzenia dotyczące trudności z określaniem pory roku, lub dnia,
-czytanie- zaobserwować można nasilone trudności w nauce, dziecko czyta wolno, przeważnie głosuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca wyrazy, oraz czyta bez zrozumienia tekstu,
-pierwsze próby pisania-litery i cyfry dziecko pisze jak w lustrzanym odbiciu, odwzorowuje wyrazy zapisując je od strony prawej do lewej.
W przypadku dzieci z ryzyka dysleksji interesować będzie nas diagnoza interdyscyplinarna i wieloaspektowa uwzględniająca zebranie informacji w następujących zakresach:
1. diagnoza lekarska, mająca charakter selektywny, polegająca na wykluczeniu ewentualnych wad narządów słuchu i wzroku.
2. diagnoza psychologiczna, której celem jest wykrycie, które z czynników warunkujących prawidłową naukę czytania i pisania są zaburzone.
3. Sprawdza się więc poziom:
- inteligencji, zarówno słownej, jak i wykonawczej
-sprawności percepcyjno-motoryczne
-percepcji wzrokowej,
-percepcji słuchowej,
-sprawności motorycznej,
-integracji percepcyjno-motorycznej,
-lateralizacji,
-zdolności psycholingwistycznych,
-cech i struktury osobowości,
-orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
4. diagnoza pedagogiczna, zawierająca trzy elementy:
a) rozpoznanie zjawiska,
b) ocenę tego zjawiska i obejmuje 3 etapy :
-ocenę poziomu czytania,
-ocenę poziomu pisania,
-diagnozę środowiska rodzinnego,
-diagnozę prognostyczną.
· dysleksja-trudności w czytaniu
· dysortografia- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (np. popełnianie błędów ortograficznych)
· dysgrafia-niski poziom graficzny pisma ( pismo brzydkie, nieczytelne)
· dyskalkulia- problemy w matematyce
-akalkulia-zupełny brak umiejętności matematycznych
-oligoklakulia- zmniejszenie wszystkich cząstkowych zdolności matematycznych mniej więcej w stopniu jednakowym
-parakalkulia- zaburzenie zdolności matematycznych, które przejawia się często w powiązaniu z choroba psychiczną
...
pedagog107